#یک_نکته
🌀ابن بابويه و كلام
🔹 ابن بابويه را می‌بايست از نظر فكری از مكتب اخباريان متقدم قم به شمار آورد. صرف‌نظر از چند شخصيت نه چندان برجسته، او را بايد آخرين متفكر اين مكتب دانست كه آثارش بخش عمدۀ ميراث اخباريان را تشكيل می‌دهد. مشخصۀ كلی اين مكتب كه به روشنی در آثار ابن بابويه ديده می‌شود، تكيه بر اخبار و احاديث در تعريف مفاهيم و اثبات قضايای كلامی است. در واقع كلام ابن بابويه را بايد متون احاديث دانست كه با كمترين تصرف ممكن در قالب يك نظام كلامی ريخته شده و تدوين گشته است. اگر چه كلام اخباری ابن بابويه در كليات با كلام ساير مكاتب اماميه همخوانی دارد، اما در مقايسه‌ای بين رسالۀ اعتقادات ابن بابويه و رسالۀ تصحيح الاعتقاد شيخ مفيد كه در نقد آن نوشته شده، آشكار می‌شود كه اختلافات قابل ملاحظه‌ای در مسائل فرعی وجود دارد. يكی از مهم‌ترين موارد اختلاف مسأله جواز سهو در نماز بر پيامبر (ص) است. ابن بابويه چون برخی ديگر از بزرگان مكتب اخباری قم نه تنها سهو در نماز را بر پيامبر (ص) جايز می‌شمارد، بلكه مخالف اين نظر را به اهل غلو نسبت می‌دهد (من لايحضره، ۱/ ۲۳۴- ۲۳۵؛ مفيد، ۶۵ -۶۶؛ نک : رسالۀ مفيد يا سيد مرتضی در مسألۀ سهو بر پيامبر؛ مجلسی، ۱۷/ ۱۲۲- ۱۲۹).
ابن بابويه از جنبۀ كلامی با مكاتب و مذاهب متنوعی در برخورد بوده است، از طرفی وی با برخی از مكاتب امامی كه از آنها به اهل غلو و اهل تقصير (كوتاهی در حق ائمه) تعبير می‌كند، درگير بوده و كتابی تحت عنوان ابطال الغلو و التقصير، در رد اين دو گروه تأليف كرده است (نک : نجاشی، ۳۹۲). بخش ديگری از برخوردهای كلامی وی را مسأله مهدويت تشكيل می‌دهد. ابن بابويه در تبيين مهدويت از ديدگاه اماميه ضمن تأليف آثار متعدد به خصوص مهم‌ترين آنها كمال‌الدين به رد ايرادات معتزله، زيديه و ديگر مخالفان پرداخته و سعی بليغی در نقض آراء قائلين به فترت (انفصال رشتۀ امامت) و رفع شك اماميان متحير نموده است. ديگر از ابعاد كلام ابن بابويه رد اتهاماتی است كه از جانب مخالفين متوجه اماميه می‌گرديد. به عنوان نمونه وی كتاب التوحيد را چنانچه در مقدمۀ آن (ص ۱۷) متذكر شده به منظور رد اتهامات وارده به اماميه در مورد قول به تشبيه و جبر تأليف كرده است.
🔹 ابن بابويه مانند اكثر مكاتب ديگر امامی بين اهل سنت و ناصبی فرق آشكار گذاشته، ضمن احترام به اهل سنت (چنانكه مثلاً از تمجيد مشايخ سنی توسط او برمی‌آيد) ناصبی را كافر شمرده (همو، من لايحضره، ۳/ ۲۵۸) و برائت از ظالمين نسبت به ائمه را از واجبات دانسته است (همو، الاعتقادات، ۴۰؛ شوشتری، ۱/ ۴۵۷). يكی از حركتهای مهم ابن بابويه در كلام اماميه را بايد تدوين آثاری دانست كه نه شكل استدلالی و نه روايی، بلكه شكل يك رسالۀ اعتقادی را داشته‌اند. رسالۀ الاعتقادات ابن بابويه در واقع نخستين نمونۀ شناخته شده از اين نوع رسائل در كلام اماميه است كه خود ادامه كار او در مجلس ۹۳ از الامالی (صص ۵۰۹ -۵۱۱) و مقدمۀ «الهداية» (ص ۴۶- ۴۸) می‌باشد. اين حركت پس از ابن بابويه نيز توسط سيد مرتضی در بخش اول رسالۀ جمل العلم و العمل و شيخ طوسی در رسالۀ اعتقادات و بعضی ديگر دنبال شد، ليكن دوام چندانی نيافت.
🌀 منبع: دبا (مدخل ابن بابویه)
🆔 @OstadPakatchi