برای پاسخ به این پرسش کلان، چهار دهه است که این پدیده بزرگ موضوع مطالعات گسترده ژرف و همه جانبه دانشگاه ها، اتاق‌های فکر و موسسات مختلف پژوهشی و مطالعاتی در سراسر جهان به ویژه غرب است.
حاصل این پژوهش ها مقالات، کتاب‌ها ، رساله های متعدد و چارچوب نظری هایی است که در تعدادی از آنها توضیحاتی برای برخی وجوه این جنبش بزرگ یافت می‌شود، هرچند که در نگاهی کلی، شیوه‌هایی که غرب در این سال‌ها برای تعامل با ایرانیان برگزیده است، نشان می‌دهد با گذشت چهل سال هم درک درستی از فرهنگ استوار این مردم ندارند.
شاید بدین سبب که اساسا ایران سرزمین متفاوتی است و ایرانیان در طول تاریخ کهن خود همواره برای خروج از دل طوفان‌های سهمگین تاریخی که هریک به تنهایی برای نابودی چند باره یک ملت کافی بوده‌اند راهی مستقل یافته، به راهشان ادامه داده، بیش از گذشته بالیده و استوارتر شده اند.
برخی از صاحب نظران به عامل اقتصادی و اجتماعی به عنوان عامل اصلی وقوع انقلاب اسلامی توجه نشان داده اند مانند: رابرت لونی در کتاب ریشه های اقتصادی انقلاب ایران ، تدا اسکاچبل در مقاله دولت تحصیلدار و اسلام شیعی در انقلاب ایران همایون کاتوزیان در کتاب اقتصاد سیاسی ایران وافرادی که بر اساس نظریه های مارکسیستی و نظریه نظام جهانی والرشتاین مطلب می نویسند.
برخی اندیشمندان برعوامل روانشناختی تاکید کرده اند مانند: ماروین زونیس در کتاب شکست شاهنامه،افرادی که بر اساس روش روانشناسی اجتماعی جیمز دیویس تحلیل می کنند. نویسندگانی که بر مبانی نظریه محرومیت نسبی تد رابرت گر مطلب نوشته اند ،مانند فرخ مشیری در کتاب دولت و انقلاب اجتماعی در ایران.
برخی نویسندگان بر عوامل سیاسی تاکید کرده اند مانند: یرواند آبراهامیان در مقاله علل ساختاری انقلاب ایران که بر مبنای نظریه انقلاب هانتینگتون نوشته است ( کتاب ریشه های اجتماعی انقلاب) وجرالد گرین در مقاله ضد بسیج به عنوان یک روش انقلابی
برخی از اندیشمندان برعوامل فرهنگی در پیروزی انقلاب اسلامی تاکید کرده اند. مانند: علی دوانی در کتاب نهضت روحانیون ایران ، حامد الگار در کتاب ریشه های انقلاب اسلامی ، آصف حسین در کتاب ایران اسلامی انقلاب وضد آن ،گیلزکپل در کتاب انتقام خداوند .
رهیافت چند علیتی به انقلاب هم رویکرد برخی دیگر از اندیشمندان بوده است.مانند: مایکل فیشر در کتاب ایران اختلاف مذهبی تا انقلاب، نیکی کدی در کتاب ریشه های انقلاب ایران، فرد هالیدی در مقاله انقلاب ایران توسعه ناموزون ومردم گرایی مذهبی،جان فوران در کتاب مقاومت شکننده