💢 یادداشت‌چه‌هایی از قم
روستاشناسی
قلعه‌چم
"در حدود دویست خانوارند. زبانشان لکی است که در چند ده از جمله نیزار و حاجی‌آباد، دودهک و حَصادره و زندآباد (داخل شهرشده) و حاجی آبادلک‌ها و قلعه‌نو رایج است. عده‌ای به نام صادقی و رضایی نیز در این ده زندگی می‌کنند که به زبان فارسی تکلم می‌کنند و معروف به آب و ملک‌داراند.
چند کلمه از گویش لکی:
مال: خانه
کاکا: برادر
خواُش(؟): خواهر
کُر: پسر
دَیت (با سکون ی): دختر
تُر: دنبال
به ترش برو (؟): به دنبالش برو
بورا بیچیمن مال: بیا بریم به خانه"
توضیج
این یادداشت را تاریخ‌گذاری نکردم ولی به خاطر دارم اوایل دهه شصت نوشتم. چند نکته را جهت بهره‌برداری بیشتر می‌نویسم.
تعداد زیادی از چوپان‌های ما از اهالی قلعه‌چم بودند؛ از جمله مرحوم مَدخان و سه پسرش و برادرش مرحوم مش خانی (از شکارچیان قدیمی) و پسرانش. یکی از پسران مَدخان موسوم به مش قاسم و معروف به قاسم مدخان حدود سی سال چوپان و سربند (مسئول گله‌های) ما بود. آقای قاسم نورمحمدی (زند) که در روستاهای منطقه بسیار سرشناس و هم‌اکنون در قید حیات‌اند، منبع بسیار بسیار ارزشمندی برای تاریخ شفاهی گله‌داری در قم‌اند. امیدوارم بتوانم از گنجینه ارزشمند نهفته در سینه‌اش استفاده کنم.
به یاد می‌آورم نخستین سفرم به این ده در ایام کودکی به اتفاق مرحوم عمویم حاج سید محمد محسنی و مرحوم سرهنگ شجاع جوادی (معاون شهربانی وقت) و نویسنده "تاریخ پلیس در قم" برای شرکت در مراسم ختم یکی از خوانین طایفه زند در پیش از ظهر یکی از روزها بود. جاده اصفهان قدیم بسیار خلوت و بدون ماشین بود و فکر کنم تنها ماشین ما در آن حرکت می‌کرد. به وقت برگشت سرهنگ جوادی با چشمان تیزبینش در سمت شرق جاده شکاری (آهویی) را دید و توجه ما را بدان جلب کرد. با خود می‌گویم چقدر دست اندازی بشر آن زمان‌ها کم بود که هنوز آهوها ولو با تعداد کم مجال زندگی در طبیعت را داشتند.
این نکته را هم دوست دارم بیان کنم. در زمان انتشار مجله آینده با مدیریت استاد ایرج افشار که من‌مشترک آن بودم به نقل از سفرنامه‌ای خارجی که هنوز به فارسی در نیامده بود از قول نویسنده از زبان روستایی گویا در حوالی آذربایجان چند کلمه و جمله را نقل می‌کند که برای جهانگرد خارجی و هم مرحوم افشار ناشناس بوده است و درخواست شناسایی می‌کند. من با توجه به همین چند کلمه که یادداشت کرده بودم متوجه شدم زبان لکی است ولی همت در دادن پاسخ نکردم و در نهایت خوانندگان دیگر آن را لکی معرفی کردند. می‌خواهم بگویم همین یادداشت های کوتاه و دقت‌ها چه بسیار از چیزها را روشن می‌کند.
از قلعه‌چم در خاطرات صدرالاشراف یاد شده و متن آن را در همین کانال نقل کرده‌ام.
قلعه‌چم امروزی با آنچه من در دوران کودکی و حدود یکی دو دهه پیش دیده ام به کلی متفاوت شده است. شاید برخی خوانندگان بر تابلوهای میوه‌فروشان انار و انجیر قلعه‌چم را دیده باشند. از معدود روستاهای قشلاقی دارای باغ در قم است.
و نکته آخر حدود صد تا دویست واژه و اصطلاح لکی را در حدود بیست سال پیش از همکارم مهندس زند اخذ کردم که در آینده منتشر می‌کنم.
سیدمحسن محسنی
۱۴۰۳/۰۹/۲۴
#قلعه_چم
تلگرام | ایتا | سایت