به مناسبت دهه کرامت ( بخش ششم) بازپژوهی داده های میراث رضوی در کتاب ذیل تاریخ بغداد (4 ) گفتمان کاوی تاریخی حدیث کفر انگاری مخلوق بودن قرآن (2) ✍️علی راد سه. چالش ها و تعارضات حدیث اباصلت هروی روایت ابن نجار از امام رضا ( ع ) در کفر انگاری پنداره مخلوق بودن قرآن با چالش های تاریخی – کلامی مواجه است : یک . جریان تفتیش عقیده خلق قرآن در سال 218 هجری ( شانزده سال پس از شهادت امام رضا (ع) ) آغاز گردید روایت ابن نجار نمی تواند ناظر و در پیوند با موضع گیری حضرت رضا ( ع ) با محنة خلق قرآن تفسیر شود دو . دیدگاه کلامی مدرسه اهل بیت ( علیهم السلام ) مخلوق و حادیث بودن قرآن کریم است لذا ظاهر روایت امام رضا ( ع ) با این دیدگاه در تعارض است . سه . تعارض با دیگر روایات رضوی در تاکید بر مخلوق بودن ما سوی الله همانند حدیث « وليس الخالق إلا الله عز وجل وما سواه مخلوق » . چهار. راهکارهای حل تعارض و برون رفت از چالش برای برون رفت از این چالش ها فرضیه های ذیل مطرح است : یک. مخدوش بودن اعتبار صدوری روایت ابن نجار دو. صحت صدور روایت و تقیه امام رضا (ع) سه . معناشناسی تاریخی واژه مخلوق از لغت تا گفتمان پنج. نقد فرضیه ها و راهکارهای حل تعارض با توجه به مسند بودن روایت ابن نجار , وثاقت ابا صلت هروی , عدم تقیه امام رضا ( ع ) در مسئله قرآن به عنوان اصلی ترین رسالت نهاد امامت در حراست از قرآن , هم سویی با گفتمان غالب دو فرضیه اوّل و دوّم پذیرفتنی نیست . شایان گفتن است که پیشینه مسئله خلق قرآن بسی کهن تر از ظهور معتزله در عصر مامون است و روایت رضوی ناظر به گفتمان پیش از مامون عباسی و خارج از بوم کلامی – حدیثی خراسان است که توسط جعد بن درهم و جهم بن صفوان آغاز شده بود در مدارس فکری عراق و شام در حال نقد و نظر بود . شش. ادله رجحان فرضیه معناشنای تاریخی از این رو فرضیه سوّم از اتقان بیش تری برخوردار است ولی با این توضیح که مصطلح مخلوق در اندیشه اعتزالیون از اوصاف موجود حادث در تقابل با قدیم است و چنین معنایی از مخلوق درباره قرآن صادق نیست زیرا قدیم ازلی فقط خداوند است و ماسوی الله حادیث و مخلوق خداوند هستند. معنای لغوی مخلوق چیز مندرس , کهنه و زوال پذیر و ساختگی و دروغین است لذا فقیهان امامیه از مخلوق خواندن قرآن منع کردند : « كلام الله تعالى ، فعله ، وهو محدث ، وامتنع أصحابنا من تسميته بأنه مخلوق لما فيه من الإيهام بكونه منحولا » آن گونه که در حدیث امام صادق (ع ). آمده است : « فإنه سئل عن القرآن فقال : لا خالق ولا مخلوق ، ولكنه كلام الله تعالى ووحيه وتنزيله ». معنای لغوی مخلوق با ویژگی اعجاز لفظی و محتوایی قرآن در تناقض است لذا امام رضا ( ع ) باورمندی به این انگاره درباره قرآن را نیز نفی می کند و در دیگر احادیث خود به حقانیت , تازگی , طراوت , مانایی , فرا تاریخی و جاودانگی قرآن تاکید اکید دارد . باورمندی به مخلوق بودن قرآن به معنای اخیر اعتقاد به نفی معجزه صادق نبوت رسول خدا ( ص ) و نفی خاتمیت نبوت است لذا چنین باوری از مصادیق کفر است . از سوی دیگر امام رضا ( ع ) در حدیث « والقرآن كلام الله لا تجعل له اسما من عندك فتكون من الضالين » از وضع و جعل اسامی واوصاف برای قرآن به شدّت نهی می کند که از جمله این نام ها وصف مخلوق برای قرآن است که معتزله بدان اصرار داشتند ولی به کژتابی مفهوم آن التفات نداشتند. درباره پیشینه و دیرینه مسئله خلق قرآن یاد آوری این مهم ضروری است که این چالش ریشه در عصر اموی دارد و نباید آن را برایند اندیشه معتزله در عصر عباسی تاریخ گذاری کرد . جعد بن درهم ( ح 50 – 120 ق ) نخستین شخصی است که در دوران هشام بن عبدالملک اموی ( 72 – 125 ق ) در دمشق درباره خلق قرآن اظهار نظر کرد لذا به عنوان اولین نظریه پرداز در مسئله خلق قرآن شناخته می شود زیرا در انتساب صفت تکلم به خداوند تردید داشت و آن را نفی می کرد و به تاویل آیات قرآن کریم در موضوع مکالمه خداوند با پیامبرانی چون موسی و ابراهیم و دیگران بود که بر مذاق اهل حدیث و ظاهر گرایان بسیار سخت و تلخ نمود . اندیشه جعد بن درهم در انتساب صفت خلق و صنع برای انسان مورد نقد امام صادق ( ع ) قرار گرفت و او از پاسخ به ایرادت و اشکالات امام عاجز ماند و ناگزیر فرار نمود . جعد در کوفه اندیشه های خود را ترویج داد و در این شهر بود که جهم بن صفوان ترمذی ( 128 ق ) اندیشه خلق قرآن را از وی فرا گرفت و در نهایت جعد بن درهم در روز عید قربان به دست امیر کوفه به قتل رسید . پژوهشگران بن مایه های یهودیت گرایی از جمله باورمندی به خلق تورات در اندیشه های لبید بن اعصم یهودی - استاد استادان جعد - , گرایش به اندیشه های صابیئن حران و مانویان – زنادقه عراق را در اندیشه های جعد بن درهم مطرح کرده اند . 👇👇 @OstadRad