برشی از #تفسیر_تسنیم_جلد_اول(19)
#تفسیر_قرآن
#تفسیر_تخصصی
#سوره_حمد
#آیت_الله_جوادی_آملی
🔅🔅🔅
📌 اشتراك لفظي و تغاير معنی "بسم الله"در سور
▪ آيه‌ي كريمه‌ي (بسم الله الرّحمن الرحيم) كه سر فصل 113 سوره‌ي قرآن كريم است و در سوره مباركه‌ي «نمل» افزون بر آغاز سوره، در طليعه‌ي نامه‌ي حضرت سليمان (عليه السلام) به ملكه‌ي سبأ نيز آمده است.[ آيه‌ي 30.]114 بار نازل شده است، نه اين كه يك بار نازل شده باشد و به دستور پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) سرفصل سور قرآني قرار گرفته باشد.
▪ در عصر نزول وحي، فرود آمدن آيه‌ي كريمه‌ي (بسم الله الرّحمن الرحيم) به عنوان اولين آيه‌ي سوره‌ي جديد، نشانه‌ي پايان پذيرفتن سوره‌ي پيشين و آغاز نزول سوره‌ي پس از آن بود: «وإنما كان يُعرف انقضاء السورة بنزول «بسم الله الرحمن الرحيم» ابتداءً للأخري».[ نورالثقلين، ج1، ص6.]نزول مكرّر آيه‌ي (بسم الله...) نشانه‌ي اختلاف معنا و تفسير آن در هر سوره است.
▪ آيات (بسم الله...) در سراسر قرآن كريم گرچه از نظر لفظي يكسان است، ليكن از نظر معنوي و تفسيري گوناگون و در نتيجه «مشترك لفظي» است.[ مراد از اشتراك لفظي در اين جا، اشتراك لفظي مصطلح حكيمان است، نه اديبان. توضيح اين كه، عنوان «مشترك لفظي» بين حكيم و اديب، خود مشترك لفظي است؛ زيرا اشتراك لفظي نزد اهل ادب تابع وضع است؛ لفظي كه در موارد گوناگون به كار مي رود، اگر وضع واحد داشته باشد مشترك معنوي وگرنه مشترك لفظي است.
▪ از اين رو اگر واژه اي براي يك جامع انتزاعي ذهني (ونه خارجي و داراي حقيقت عيني) وضع شده باشد، اديب به لحاظ وحدت وضعش، آن را مشترك معنوي مي داند. امّا اشتراك لفظي نزد حكيمان تابع برهان و بر مدار واقعيّت خارجي است، نه وضع واضعان؛ اگر چيزي فاقد جامع مشترك خارجي بود و آنچه در خارج است انواع گوناگوني بود كه تنها به يك نام ناميده مي شود، حكيم آن را مشترك لفظي مي داند؛ چنانكه واژه‌ي «نَفْس» كه بر نفس نباتي، حيواني و انساني اطلاق مي شود، اديب آن را مشترك معنوي و حكيم مشترك لفظي مي داند؛ زيرا اديب به وحدت وضع اين واژه نظر مي كند، ولي حكيم كه براي آن جامع مشترك خارجي نمي يابد، گرچه جامع انتزاعي مفهومي و ذهني دارد، آن را مشترك لفظي مي داند و از اين رو از نفوس نباتي، حيواني و انساني در فصولي مستقل بحث مي كند.
▪ آيه‌ي كريمه بسم الله الرّحمن الرحيم مشتمل بر اسماي حسناي «الله»، «الرحمن» و «الرحيم» است و چون خداي سبحان با نامهاي الله و الرّحمن، در جهان هستي تجليات و ظهورات گوناگوني دارد: «الحمدلله المتجلّى لخلقه بخلقه»(نهج البلاغه، خطبه108)؛ گاهي در چهره‌ي قهّار منتقم مجرمان را كيفر مي دهد: إنّا من المجرمين منتقمون (سوره‌ي سجده، آيه‌ي 22) و گاهي در چهره لطيف و رحيم، پرهيزكاران را به بهشت مي رساند: تلك الجنة التي نورث من عبادنا من كان تقيّاً (سوره‌ي مريم، آيه‌ي 63) و نامهاي «تدويني» خداي سبحان مبيّن تجليات گوناگون «تكويني» اوست؛ پس اين الفاظ در همه جا به يك معنا نيست؛ مثلا بسم الله در سوره‌ي مباركه حمد با بسم الله سوره‌ي مَسَد در معنا و تفسير متفاوت و مشترك لفظي است.]
▪ اختلاف معنوي و اشتراك لفظي آياتِ (بسم الله الرّحمن الرحيم) از آن روست كه بسم الله هر سوره جزئي از آن سوره و با محتواي آن هماهنگ و به منزله‌ي عنوان و تابلو آن سوره است و چون مضامين و معارف سوره هاي قرآن با يكديگر متفاوت است، معناي بسم الله نيز در سوره ها مختلف خواهد بود و در
هر سوره درجه اي از درجات و شأني از شئون الوهيت خداي سبحان و رحمانيت و رحيميّت او را بازگو مي كند و از اين جهت همانند اسماي خداوند در پايان آيات است كه با محتواي آيات هماهنگ و به منزله‌ي برهاني بر محتواي آن است. بر اين اساس، اگر محتواي سوره اي به خوبي تبيين شود، تفسير بسم اللهِ آن سوره نيز روشن خواهد شد.
ادامه دارد....
🍁🍁🍁
🔅به هنگام فتنه ها و بلاها به قرآن پناه ببریم.
🆔 @rahighemakhtoom