✍️پژوهش در علوم انسانی و اجتماعی: تولید کتاب یا حل مشکلات جامعه؟
🔺پژوهش یکی از ابزارهای اصلی توسعه علمی، صنعتی و فرهنگی هر کشور است که با یافتن بهترین راهکارهای ممکن برای حل مشکلات موجود در عرصه‌های زندگی و گسترش مرزهای دانش و گشودن افق‌های تازه برای آیندگان، می‌تواند به پیشرفت و تعالی جامعه کمک کند. اما آیا پژوهش‌هایی که در حوزه علوم انسانی و اجتماعی انجام می‌شوند، این نقش را به خوبی ایفا می‌کنند؟
🔺به مناسبت هفته پژوهش، خیلی از موسسات و نهادهای دانشگاهی و غیردانشگاهی، شروع به برگزاری نشست‌ها و همایش‌ها و نمایشگاه‌ها از دستاوردهای پژوهشی خود می‌کنند. اما این دستاوردها چقدر با نیازها و مشکلات جامعه هم‌خوانی دارند؟ چقدر از این پژوهش‌ها به صورت کاربردی و مسئله‌محور طراحی و اجرا شده‌اند؟ چقدر از این پژوهش‌ها به ارائه راهکارهای عملی و اثربخش برای حل مسائل اجتماعی منجر شده‌اند؟
🔺متأسفانه، پاسخ به این سوالات، نشان از وضعیت ناخوشایند و نگران‌کننده پژوهش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی می‌دهد. بر اساس مطالعاتی که انجام دادم، بیشتر پژوهش‌های این حوزه، از نظر موضوعی، روشی و هدفی، دارای کیفیت پایین، تکراری، نظری و غیرکاربردی هستند. این پژوهش‌ها، به جای اینکه بر مبنای شناسایی نیازها و مشکلات واقعی جامعه و ارتباط با ذی‌نفعان و متولیان امور، انجام شوند، بیشتر بر اساس علایق شخصی و انگیزه‌های مادی و مقامی پژوهشگران و یا تحت تأثیر روندها و جریان‌های علمی و فرهنگی خارجی (جریان استارت آپ، حکمرانی...)، شکل گرفته‌اند. این پژوهش‌ها، به جای اینکه به ایجاد دانش نوین و ارزش‌افزوده برای جامعه منجر شوند، بیشتر به تولید کتاب‌ها و مقالاتی که قرار است در کتابخانه‌ها خاک بخورند یا در مجلاتی که کسی آن‌ها را نمی‌خواند، منتهی می‌شوند.
🔺این وضعیت، نشان از چالش‌های متعددی است که پژوهش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی با آن روبرو است. این چالش‌ها را می‌توان در سطوح نهادی، سازمانی، محیطی و فردی دسته‌بندی کرد. برخی از این چالش‌ها عبارتند از: خلأ آیین‌نامه ارتقاء در عدم اختصاص امتیاز ویژه به انجام پژوهش‌های کاربردی و مسئله‌محور، نبود نظام نظارت و اعتبارسنجی مناسب بر کیفیت و اثربخشی پژوهش‌ها، توزیع نامناسب نسبت اعضای هیئت‌علمی به دانشجو، عدم اختصاص بودجه عملیاتی و مسئله‌محور در دانشگاه‌ها، عدم توجه به مقوله مأموریت‌گرایی در جذب اساتید و دانشجویان، کامل نبودن چرخه علم، فناوری و نوآوری، تقاضای کم از سوی نهادها و سازمان‌ها برای انجام پژوهش‌های کاربردی، عدم توانایی و تمایل اندک اساتید در حل مسائل و مشکلات جامعه و غیره.
🔺با توجه به این چالش‌ها، لازم است که پژوهش در حوزه علوم انسانی و اجتماعی، جهت‌دهی و تحولی بنیادین را تجربه کند. باید پژوهش‌هایی طراحی و اجرا شوند که بر مبنای شناسایی و تحلیل نیازها و مشکلات جامعه، به ارائه راهکارهای عملی و اثربخش برای حل آن‌ها بپردازند. باید پژوهش‌هایی انجام شوند که با استفاده از روش‌های علمی و نوین، دانش نوین و ارزش‌افزوده برای جامعه ایجاد کنند. باید پژوهش‌هایی انجام شوند که با ایجاد ارتباط و همکاری با ذی‌نفعان و متولیان امور، به انتقال و تبادل دانش و تجربه بین آن‌ها کمک کنند. باید پژوهش‌هایی انجام شوند که با ارزیابی و اندازه‌گیری نتایج و تأثیرات خود، به بهبود و به‌روزرسانی خود بپردازند. باید پژوهش‌هایی انجام شوند که با ارائه گزارش‌ها و انتشاراتی که برای مخاطبان مختلف مناسب و قابل فهم باشند، به اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به جامعه کمک کنند.
منابع
1. آسیب‌شناسی پژوهش های دانشگاهی در حل مسائل کشور و شاخص‌گذاری پژوهش گذاری پژوهش‌های مسئله های مسئله محور
@raveshetamadoni