#مشهدآباد 4. مشهد، گرداب ویرانگر توسعۀ سرمایه‌داری یا امید به پیشرفت اسلامی-ایرانی در اوایل دهۀ هشتاد شمسی بود که مسئولین و مردم کشور، پس از تحملِ 16 سال اجرای برنامه‌های توسعۀ اقتصادی و توسعۀ سیاسی، دریافتند که مسئله، نه در منازعۀ اولویت توسعۀ اقتصادی بر توسعۀ سیاسی یا بالعکس، بلکه بر سر تمایز منطق توسعه سرمایه‌داریِ غربی با منطقِ اسلامی-ایرانی پیشرفت است. در سطح ملی، با تاکیدات مقام معظم رهبری، این ایده تبدیل به ایجاد مراکزی همچون مرکز الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، یا نهادها و نشریات و نظایر آنها شد و در سطح مشهد، منجر به تلاشی عملی، برای توقف توسعۀ سرمایه‌داری، حداقل در پیرامون بافت سنتی و دینیِ حرم امام رضا (ع) گردید. جهل مرکب نسبت به رابطۀ اسلام و توسعۀ سرمایه‌داری در آستانۀ نوعی آگاهی و علم نسبت به تفاوت‌های عظیم و تاریخی این‌دو گردید؛ هرچند تاثیرات این غفلت تاریخی، مشهد‌الرضا (ع) را در آستانۀ تبدیل‌شدن به شهری نامتوازن به‌لحاظ توسعۀ جغرافیایی، بی‌هویت نسبت به عناصر فرهنگی دینی و شهری ورشکسته به‌لحاظ توسعۀ اقتصادی و زیست‌محیطی قرار داد. مشهد، به‌دلیل آنکه هویتش با زیارت حضرت رضا (ع) یا عناصر فرهنگی نظیر زبان و ادبیات فارسی، یعنی عناصر معنوی و دینی ضد توسعۀ سرمایه‌داریِ غربی گره خورده و مزیت زیست‌محیطی خاصی برای توسعه ندارد، بیش از دیگر شهرها، تضادهای توسعۀ سرمایه‌داری را آشکار می‌کند. فقط کافی است سری به تاریخ گذشتۀ خراسان بزرگ و توس و مشهد بزنیم. منطقه‌ای که با سمرقند و بخارایش شناخته می‌شد، سرزمینی که با ادب و عرفان و حکمت و سخن‌وری‌ امثال فردوسی، زبانزد عام و خاص بود و مهمتر از همۀ اینها، شهری که انسان‌ها با زیارت شمس‌الشموس، ملقب به صفت والای «مشتی» در کنار کبلائی و حاجی می‌شدند، آنهم در سرزمینی که به‌لحاظ زیست‌محیطی کمبود آب دارد، تبدیل به برند «مشهد، موج‌های آبی» شده است. شهری که نگین حرم مطهر امام رضا (ع) در میانۀ آن می‌درخشید، امروزه در ذیل پروژۀ شاه‌عبدالعظیمه‌سازیِ این بارگاه ملکوتی، مشهدی‌ها در فاصلۀ 9 کیلومتری از حرم، در گلشهر و شهرک شهید باهنر، یکی از کم‌برخوردارترین مناطق کشور و بزرگترین حاشیه‌نشینی‌های کشور را تجربه می‌کنند و در غربِ شهر، تا فاصلۀ 25 یا 30 کیلومتری، خیابان‌هایی با تقلید محض از اسامی خیابان‌های تهران، با بیشترین امکانات و خدمات شهری و محلاتی لوکس، محل تفرج طبقات مرفه شهری شده است و علاوه بر ظهور بسیاری از ناهنجاری‌های اجتماعی، تضادهای سیاسی با نظام اسلامی و نظایر آنها، تضاد طبقاتی گسترده‌ای را ایجاد کرده است. این ویژگی‌ها که امروزه دیگر بر هیچ دغدغه‌مندی پوشیده نیست، مشهدِ امروز را در آستانۀ یک تحول و تصمیم سرنوشت‌ساز قرار داده است و آن، تامل دربارۀ احیاء الگویی از پیشرفت است که با فرهنگ و تاریخ و دین این شهر سازگار باشد. بی‌تردید توقف بی‌درنگ توسعۀ اقتصادی و شبه‌سرمایه‌دارانه و مخرب و بی‌قاعده و یک‌جانبه به غرب و جنوب‌غرب مشهد و احیاء الگویی از توسعۀ متوازنِ مبتنی بر فرهنگ و دین در سرتاسر این شهر، اگرچه به‌لحاظ سلطۀ الگوی توسعۀ سرمایه‌داری متقدم و متاخر، کاری دشوار می‌نماید، اما ظرفیت‌های هویتی این شهر، می‌تواند با تسهیل این شکل از پیشرفت، راهی روشن و گشوده پیشِ پای آیندۀ تمدنیِ آن قرار دهد. 🖊دکتر محمدرضا قائمی نیک https://eitaa.com/mojtamaona https://shahraranews.ir/fa/publication/content/14566/388736