#یادداشت #محمدباقر_ملکیان تعابير به کار رفته در مورد فهارس اهل سنت اهل سنت در مورد فهارس، تعابير مختلفي دارند که هر يک از اين تعابير اشاره به نکته اي خاص دارد. بشار عواد معروف در اين باره می نويسد: بسياري از علما به ثبت مروياتشان از شيوخشان همت گماشته اند و هر محدّثي به تدوين اسماء مشايخي پرداخته که از آن ها چيزی فراگرفته و روايتي از او شنيده و يا اجازه اي از ايشان گرفته است. اين محدّثين بر اساس اسلوب های معيّني به تنظيم اين اطلاعات همت گماشته اند، پس دسته اي از آنها ترتيب اين اطلاعات را بر اساس ترتيب حروف الفبائي شيوخشان مرتب کرده اند. از اين شيوه در شرق ـ يعني سرزمين های مشرق اسلامی ـ با عنوان «معجم الشيوخ» ياد می شود. يا اين که تنظيم آن ها بر اساس تاريخ وفات شيوخ يا تاريخ سماع از شيوخ و يا بر اساس شهرهايي است که از شيوخ در آنها چيزی شنيده است. در مشرق از اين شيوه تنظيم با عنوان مشيخه ياد می شود. اما در مغرب ـ يعني سرزمين های غرب اسلامی ـ از معجم الشيوخ و مشيخه با عنوان برنامج که لفظي فارسي است ياد می شود. اما کساني که بر اساس مروياتشان اين اطلاعات را تنظيم کرده اند از اين شيوه با عنوان «ثَبت» و در مغرب با عنوان فهرسة، که لفظي فارسي است، از آن ياد می کنند. (فهرسة ابن خير الاشبيلي: 10ـ11، مقدمه تحقيق). در اين باره به المجمع المؤسس لمعجم المفهرس: 1/46ـ48، مقدّمه تحقيق به قلم يوسف عبد الرحمن مرعشلي؛ فهرس الفهارس والأثبات: 1/67ـ69؛ 2/609ـ610 و624. نيز مراجعه نماييد. نکته قابل توجه اين که مشيخه، ثبت، معجم الشيوخ، برنامج و فهرست تنها عناوين کلي اين گونه نوشته هاست. البته در اين ميان بسياري از نگاشته ها تنها به همين عناوين بسنده کرده اند و نام خاصي براي مشيخه يا فهرستشان برنگزيده اند، اما در اين ميان برخي ديگر اسامي خاصي بر اين کتاب ها گذاشته اند، مثل ابوعبدالله محمد بن عبدالله خولاني (متوفّی 448 هـ)، که بنا بر گزارش ابن خير، فهرستش را «الاستذکار في الروايات و تسمية الشيوخ الرواة لها و الإجازات» نام نهاده است. (فهرسة ابن خير الاشبيلي: 525.) از نمونه های ديگر می توان به: فهرست ابن حجر با عنوان «المجمع المؤسس لمعجم المفهرس»، فهرست محمّد بن قاسم قادری فاسی با عنوان «إتحاف أهل الدراية بما لي من الأسانيد والرواية»، فهرست عبد القادر فاسی با عنوان «الإجازة الکبری»، فهرست أبو عبد الله مکناسی با عنوان «التعلل برسوم الاسناد بعد انتقال أهل المنزل والناد» (فهارس علماء المغرب: 150.) فهرست محمّد بن عسکر علمی با عنوان «دوحة الناشر لمحاسن من کان بالمغرب من مشايخ القرن العاشر» (فهارس علماء المغرب: 152.) فهرست عبد الواحد سجلماسی با عنوان «الإلمام في ذکر من لقيته من علماء الإسلام» (فهارس علماء المغرب: 152.) اشاره کرد. برای اطلاعات بیشتر رک: فهارس علماء المغرب: 153ـ165. @derasatfielmrejal @salmanraoofi