«فیلم ما»
درباره فیلم «آپارتچی»
جشنواره عمار، هر سال یک بخش فرعی دارد به اسم «فیلم ما». در این بخش، اغلب آثار ساده و ابتدایی که با امکانات غیرحرفهای توسط گروههای مردمی تولید میشوند، شرکت داده میشود. ویژگی برجسته بخش «فیلم ما» تقلای مردمی است که میخواهند صاحب زبان شوند و قصه خودشان را خودشان تعریف کنند و صاحب فیلم و سپس صاحب سینما شوند. اسم بخش «فیلم ما» توجه من را به مسمای آن جلب میکند و میتوانم این پرسش را در برابر فیلمهای سینمای ایران قرار دهم که چه فیلمی به واقع «فیلم ما» است؟ یعنی فیلمی که در تولید و محتوا و فرم و تبلیغ و اکران، از مای جمعی و تاریخی انقلاب اسلامی ایران برآمده باشد.
ویژگی مهم فیلم «آپاراتچی» این است که بذر فیلم در دل یک زیستبوم مولد فرهنگیِ انقلابی کاشته شده و همه مراحل پرورش فیلم به نحو ارگانیک انجام شده است و میوه کار نیز هر چه باشد، متعلق به خود ماست. فیلمهای انگشتشماری در سینمای انقلاب اسلامی داریم که چنین اوصافی داشته باشد. بیشتر فیلمها، میخواهند سر سفره حاضر و آمادهای بنشینند و خلأها را با صرف هزینه و بهکارگیری نیروهای موجود در بدنه سینما پر کنند و اغلب به نتیجه دلخواه هم نمیرسند. ما در سینمای انقلاب اسلامی با قصدهای زیادی مواجه بودهایم که به عدم وقوع رسیده است. اما آپاراتچی، قصدی است که واقع شده است.
روزی که روحالله رشیدی در شهر تبریز مشغول گردآوری خاطرات «جلیل طائفی» بود، کسی تصور نمیکرد که این خاطرات بتواند روزی به یک فیلم سینمایی مقبول در بدنه سینمای ایران تبدیل شود. آپاراتچی نشان داد که «تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی» گنجینه مهمی برای اقتباس دراماتیک است. البته ما پیش از این از تاریخ شفاهی دفاع مقدس بهره برده بودیم اما تاریخ شفاهی حوزههایی دیگر مانند هنر، آموزش و پرورش، جهاد سازندگی، صنوف و... چرا نتواند مبنای تولید فیلم باشد؟
هم سوژه و ایده آپاراتچی از دل یک پژوهش تاریخ شفاهی بومی و انقلابی برخاسته است، هم کارگردانش در حال و هوای فرهنگی انقلاب اسلامی در شهر تبریز تنفس کرده است و همین حال و هوا در فیلم منعکس شده است. آپاراتچی از معدود فیلمهایی است که کارگردانش تمامقد پشت حرف فیلمش میایستد و مضمون اثرش را در لفافههای زبانی پنهان نمیکند. گفتوگوهای رسانهای کارگردان همین را نشان میدهد.
نمیتوان نقش «هنرگردانی» بچههای راه و عمار در پرورش فیلم را نادیده گرفت. این نقش، علاوه بر فرایند پرورش و تولید فیلم، در تبلیغ و توزیع فیلم مشهود است. شبکه توزیع عمار به مثابه رقیب سینمای مگامالیزه شده در اکران، به کمک فیلم آمده است.
آپاراتچی، با همه نقدهایی که میتوان به آن وارد کرد، محصول ارگانیک و بومی بچههای انقلاب است. از قضا مضمون فیلم هم درباره خود سینماست. آپاراتچی، نه فقط فیلمی برآمده از اتمسفر انقلاب اسلامی است که فیلمی درباره سینمای انقلاب اسلامی است. سینمایی که در برابر جریان تجددی شبهروشنفکر و جریان تحجری شبهدینی قرار میگیرد و کشمکش سینمای مردمی انقلاب را در برابر دو نیروی رقیب روایت میکند.
آپاراتچی فیلم شوخطبعی است. صمیمیت و صداقت لحن فیلم، تماشاگر را با خود همراه میکند و علاوه بر آنکه خنده به لب مخاطب هدیه میدهد، حرفی بیآلایش درباره مردم انقلاب اسلامی به مردم انقلاب اسلامی میگوید. مردمی که حیثیت تاریخیشان توسط جریانهای رقیب پایمال شده است اما همیشه همین مردم بودند که بار تاریخ ما را به دوش کشیدهاند.