چکیده بحث :
عالمان دانش مصطلح الحدیث در تبیین اصطلاحات این علم «روایت مضمر» را در شمار احادیث ضعیف آوردهاند. روایت مضمر گزارشی است که راوی در آن بهطور صریح نام مبارک معصومی که خبر را از او نقل میکند نیاورده است. در این گونه از روایات از امام علیه السلام با ضمیر غائب یاد میشود. «روایت مضمر» از اصطلاحات ویژۀ امامیه است و در میان اهل سنت چنین اصطلاحی کاربرد ندارند.
دانشیان علم مصطلح الحدیث، اضمار را به دلیل عدم اتصال سند به معصومان علیهم السلام نامعتبر و ضعیف میدانند؛ این در حالی است که از بررسی عملکرد فقیهان و محدثان در مواجهه با این دسته از اخبار روشن میشود که آنها در بیشتر اوقات، احادیث مضمر را کارآمد و اضمار را مضر به اعتبار خبر ندانستهاند؛ از این رو در مقام اجتهاد در بسیاری از مسائل فرعی به روایات مضمر استناد و بر اساس آن حکم صادر کردهاند.
به نظر میرسد میتوان با بیان فرایندی منطقی و استوار و با استفاده از دیدگاه فقیهان و محدثان امامیه، در سه مرحلۀ به گردآوری و انضمام شواهد و قرائن یاریرسان به حلّ اضمار بپردازیم به گونهای که پژوهشگر، با ملاحظۀ آن شواهد به صدور گزارش مضمر از معصومان ع اطمینان حاصل کند.
این سه مرحله عبارتند از: 1. بررسی سایر منابع، 2. بررسی شواهد صدوری و3. بررسی شواهد متنی. خاطر نشان میگردد که ارائۀ فرایند مذکور، به معنای کشف و حلّ تمامی مضمرات نبوده و چهبسا گزارشهای مضمری که به هیچ روی قابل استناد به معصومان ع نباشند هر چند مدعا آن است که با پیگیری فرایند پیش رو، بیشینۀ مضمرات کتاب وسائل الشیعة به عنوان کتابی که دربردارندۀ عمدۀ روایات فقهی است، حلّ خواهند شد.