آیا این ابیات را عمرو عاص ملعون سروده است ؟
در نامه دانشوران ناصری، ج ٥، ص ٤٠٥ تا ص ٤٠٧ درباره سرایندۀ این ابیات بحث کرده است و گوید:
”محدّث نیشابوری، آنها را به ابن فارض مصری، عارف مشهور نسبت داده و دلیل صریح بر تشیّع وی گرفته است. و سپهر کاشانی در ناسخ التواریخ و صاحب کفایة الخصام که ترجمه غایة المرام است، آن را از عمرو بن عاص دانستهاند؛ و حتی صاحب کفایة الخصام میگوید: امام فخر رازی در تفسیر خود بر این سخن تصریح کرده است و نیز برخی از محدثین همچون مهذبالدّین احمد بن رضا در تحفة الذخائر این اشعار را در جمله قصایدی که در روز عید غدیر خم گفتهاند مذکور ساخته و به عمرو بن عاص منسوب میداند. سپهر در ذیل یوم الغدیر که این ابیات را از عمرو بن عاص نقل میکند، دو بیت در ما قبل بیت اخیر میافزاید که:
علیُّ الدّرُّ الذهبُّ المصفّی
و باقی الناس کلُهم ترابُ
هو البکّاءُ فی المحرابِ لیلاً هو الضَحّاک إذا اشتدّ الضِـّرابُ
«فقط علی است که درّ درخشان و طلای خالص است و بقیۀ مردم همگی خاکند.
اوست که در محراب عبادت در شبهای تار به شدّت میگرید و در روزهای روشن در معرکۀ جنگ که گیرودار افزونی یافته و حمله به حمله پیوسته است، به شدّت خنده مینماید.»“
آنگاه گوید: ”از ترجمۀ احوال علی بن عبد الله، شاعر شیعی که او را ناشی اکبر گویند، این طور ^ ^ استفاده میشود که این ابیات از اوست. ناشی میگوید:
من در سال سیصد و بیست و پنج هجری در جامع کوفه، شعر خویش املاء میکردم و مردم مینوشتند. ابوالطیب متنبّی در آن جمع حاضر میشد و هنوز شهرتی نداشت و به لقب متنبّی معروف نبود. روزی آن قصیده را املاء کردم که مطلعش این بیت است:
بآل محمّدٍ عُرِفَ الصوابُ
و فی ابیاتهم نزل الکتابُ
چون رسیدم به این دو بیت که در ستایش أمیرالمؤمنین علیه السّلام است:
کأنّ سنان ذابله ضمیرُ فلیس عن القلوب له ذهابُ
و صارمُهُ کبیعته بِخُمّ ** معاقده من القوم الرقابُ
«گوئیا نیزۀ وی اندیشه خاطر است که هیچگاه از دلها بیرون نرود.
و تیغ او به مثابۀ بیعت غدیرش در گردنهای آن گروه است.»
چونکه این دو بیت را بخواندم، دیدم ابوالطیب متنبّی هر دو را نوشت و با خویش بداشت تا بعداً همین مضمون را در اشعار خود آورد.“
باری نویسندۀ نامه دانشوران انتساب این بیت را از جهاتی که ذکر میکند به ناشی اکبر، اقرب میداند؛ زیرا که سبک و سیاقت و مضمون و نظم این سخن نه با اسلوب صدر اول موافق است و نه با لسان شرفالدین عمر ابن فارض.»
@Sibtayn