🔰اثبات‌گرایان اسلامی و اصالت‌گرایی در مطالعه دین
✍️سیدمحمدهادی گرامی
🔸سطح سوم نیز به مطالعه دین در سطح کارکردها و تأثیرات آن در جامعه با استمداد از مباحث جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، حقوق و ... می‌پردازد. در این نوع مطالعه نه اصالت الهی دین و نه توصیف پدیدارشناختی بروز اجتماعی آن، مسأله پژوهشگر است. بلکه پژوهشگر در پی شناسایی کارکردهای دین در سطح اجتماع و بهینه‌سازی آنهاست؛ لذا این نوع مطالعه با هدفی عمدتا تجویزی ـ و نه توصیفی ـ صورت می‌گیرد. به عنوان نمونه مسأله نصف بودن میراث زن نسبت به مرد در فقه، فارغ از اینکه آیا این حکم اصالت الهی دارد یا اینکه این اندیشه فقهی در مقام بروز اجتماعی ـ فرهنگی چگونه بوده است، می‌تواند از این منظر که چگونه می‌توان کارکرد این حکم فقهی را در نظام اجتماعی امروز بهینه کرد، بررسی شود.
🔹پرورش‌یافتگان گفتمان اثبات‌گرایی در عمل رویکردشان در مطالعه دین به سطح اصالت فروکاسته می‌شود و سطح مطالعه فرهنگی ـ اجتماعی و کارکردهای دینی را وا می‌نهند؛ حتی فراتر از آن، گاهی درکی از اینکه مطالعه دین در سطوح دیگری به جز «اصالت‌گرایی اثبات‌گرایانه» نیز قابل انجام است، ندارند. گاهی نیز به دلیل درگیری ناخودآگاه در معرفت‌شناسی جزم‌اندیشانه اثبات‌گرا نتایج مطالعه فرهنگی ـ اجتماعی را به دلیل اینکه «قطعی و قابل اثبات» نیست، بی‌مایه و بی‌فایده تلقی کرده و آن را به ریشخند می‌گیرند؛ در حالی که کسی که اندک دستی بر علوم انسانی داشته باشد، به راحتی می‌داند جزم‌اندیشی و اثبات‌گرایی به این معنا، در علوم انسانی کاملا بی‌معناست و اهل دانش‌های انسانی تفسیری عدم امکان دستیابی به چنین قطعیت یقینی و برهانی را به عنوان پیش‌فرض در نظر دارند.
🔸البته طبیعی است که اگر از زاویه تقسیم وظایف رشته‌ای به این سه سطح نگاه شود، یک متکلم، یا فیلسوف یا فقیه به اقتضای وظیفه رشته‌ای خود به سطح اجتماعی و کارکردی نپردازد. اما میان نپرداختن به دو سطح دیگر به خاطر تفکیک رشته‌ای و براساس خودآگاهی، با نپرداختن به دو سطح دیگر به دلیل نداشتن تصوری از آن و جدی نگرفتن و یا معرفت‌زا و مفید ندانستن آن، تفاوت زیادی وجود دارد.
💢سخن در اینجا درباره پیامدهای ناخودآگاه و تا حد زیادی روانشناختی ـ اجتماعی سیطره پارادایم اثبات‌گرایی بر اذهان سنت‌گرایان اسلامی است، وگرنه از لحاظ منطقی بسیاری از کنش‌های «اثبات‌گرایان اسلامی» ـ از جمله تفکیک حوزه‌ای رشته‌ها ـ قابل دفاع و به تعبیر آنان «قابل اثبات» است.
⚜️ @taammolat74