🔰معنا جدید فطرت از منظر علی صفایی
🔸در نگاه مرحوم علی صفایی فطرت یعنی ساخت خاص انسان و در این ساخت همۀ عناصر جزئی از این ترکیب خاص هستند و بخشی از این خلقت خاص به شمار می روند. در یک مرکب آنچه او را مشخص و از دیگران ممتاز می کند نه فقط اجزاء خاصش بلکه ترکیب وِیژۀ اوست. در این ترکیب حتی اجزائی که میان او و دیگران مشترک است بخشی از ساختار خاص او را تشکیل داده و جزئی از فطرت به حساب می آیند.
🔹در نگاه رایج در خصوص فطرت، وجه امتیاز انسان از حیوان را فطرت می گویند همان گونه که تفاوت حیوان و نبات را غریزه و تفاوت نبات و جماد را طبیعت می دانند. این دیدگاه فطرت را در دو حوزه شناخت ها و گرایش ها جستجو کرده و تفاوت هایی را میان نوع شناختها و گرایش های انسان و حیوان به عنوان فطریات ترسیم می کند. در این دیدگاه فطری بودن دین به فطری بودن شناخت خدا و گرایش به او تفسیر شده و بر این مسئله مستنداتی نیز اقامه می شود.
💢اما مشکل اساسی در این دیدگاه عدم توجه به چگونگی مقایسه میان دو مرکب است. آنچه یک مرکب را از دیگری ممتاز می کند نه فقط اجزاء آن بلکه چگونگی ترکیب این اجزاء با یکدیگر است. در ترکیب است که همان اجزاء مشترک معنا و کارکرد متفاوتی می‌یابند و جزیی از ترکیب تازه به شمار می آیند.
🔸فطرتی که در قرآن از آن یاد شده است به اقتضای معنای لغوی فطرت و همچنین با توجه به بیان (فطرۀ الله التی فطر الناس علیها) چگونگی و کیفیت خاصی است که در خلقت انسان مشاهده می شود. در یک مرکب آنچه تعیین کننده ماهیت و آثار است نه فقط اجزاء بلکه کیفیت چینش و ترکیب اجزاء با یکدیگر است. تفکیک برخی از توانمندی ها و به عنوان فطرت به حساب نیاوردن آنها دلیلی ندارد و نشان دهنده غفلت از چگونگی تحلیل و تمییز در مرکبات می باشد.
🔹آنچه انسان را صاحب استعداد بسیار کرده و به کودک ناتوان انسان قدرت تسخیر و تسلط بر همگان را عرضه داشته این تقویم نیکوتر است. لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم و همین تقویم برتر امکان صعود انسان را از پائین ترین جایگاهها به بالاترین مقامات داده است؛ ثم رددناه اسفل سافلین.
🔸این تحلیل با فطری بودن دین نیز بهتر سازگار است. فطری بودن دین یعنی اینکه این ترکیب فقط با طرح دین سازگار است و صرفاً طرح دین است که اینجا جواب می دهد. در این توضیح دین به عنوان یک مجموعه و یک طرح کلی فطری محسوب می شود در حالی که در تحلیل رایج فطری بودن دین به فطری بودن خداشناسی یا برخی معارف دینی تفسیر می شود که این نه با ظاهر معنای دین سازگار است و نه این نوع اعتقادات اختصاصی به اسلام دارد.
⏪با تفسیر رایج از فطرت نمیتوان صرفاً اسلام را فطری دانست و باید هر نوع دینی که اعتقاد به خدا و حداکثر برخی امور مانند معاد را در خود جای داده فطری محسوب کرد.
⚜️ @Taammolat74