🔻آیا صحابی بودن فضیلت است؟
▪️شیخ حر عاملی پاسخ می‌دهد
✍مصطفی قناعتگر
شیخ حر عاملی کتابی دارد به نام «رسالة فی معرفة الصحابة». این کتاب یک نوبت در سال ۱۳۴۴ش در چاپخانه دانشگاه تهران به همراه دو رساله رجالی دیگر چاپ شده و تاکنون دیگر به چاپ نرسیده. دو نسخه خطی هم از این رساله شناسایی شده؛ یکی نسخه مولف (دستخط شیخ حر) و دیگری نسخه‌ای به خط حسن نوری همدانی (برادر آیت الله حسین نوری همدانی) که به سفارش مرحوم آیت الله بروجردی کتابت شده.
نکته مهم رساله، همان صفحه ابتدایی است. شیخ حر پس از ذکر نام کتبی که از آن‌ها در تدوین رساله استفاده کرده می‌نویسد:
«بدان که بیشتر این اسامی، خالی از مدح و توثیق‌اند؛ اما هر کدام از اصحاب پیامبر که مدح و ذمی برایش وارد نشده و اطلاعاتی که دال بر قدحش است وجود نداشته باشد، نفسِ صحابی بودن برای مدحش کافی است».
شیخ در این عبارت، نفسِ صحابی بودن را مدح می‌داند مگر اینکه با دلیلی مذمتش اثبات شود.
او سپس با اشاره به روایت نبوی «طوبی لمن رآنی» و اینکه روایات دیگری هم به این مضمون داریم، بر ادعای خود تاکید می‌کند (برای نمونه یکی از این روایات نبوی را صدوق به سند خود از علی بن ابراهیم و او به سند خود از انس بن مالک و او از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل می‌کند –امالی، ص۴۰۰-).
دومین نکته مهم مورد اشاره شیخ، این است:
«آنچه در روایات ما و عامه آمده و اصحاب پیامبر را به طور عام مذمت کرده، مخصوص اصحاب بدعت‌گذار و مبدّل دین و واردکننده چیزهای جدید در دین است. آری؛ اکثر آنان چنین بوده‌اند و البته اکثر مردم در هر زمانی چنین‌اند و اختصاص به اصحاب پیامبر ندارد. والله اعلم.»
شیخ با این عبارت اخیر، عبارت بالا را تکمیل کرد. یعنی درست است که در کتب رجالی مدح وذمی برای اکثر اصحاب نبی نداریم؛ اما اطلاعات داله بر قدح ایشان از سایر کتب (تاریخی وحدیثی) داریم که نشان می‌دهد اکثر صحابه مشکل داشته‌اند.
به هر شکل اینکه شیخ حر نفسِ صحابی بودن را امتیاز می‌داند، نکته‌ای است که او را از بسیاری عالمان شیعه متمایز می‌دارد.
از نکات جالب نسخه خطی شیخ حر این است که وی این دو نکته را ابتدا ننگاشته بوده و بعدا اضافه کرده.
@tavanerejal