🔹نُطْفَةٍ
درباره ماده «نطف»
▪️برخی بر این باورند که این ماده در اصل بر دو معنای متفاوت دلالت دارد:
▫️یکی چیزی از جنس زینت، چنانکه به مروارید «النَّطَف» (جمع آن: «نَطَفة») گویند و گفته شده که این کلمه به معنای گوشواره است؛ و
▫️معنای دوم آن تَر و خیس شدن است، که به آب صاف و زلال «نُطْفة» گویند یا به شبی که تا صبح بارانی نم‌نم ببارد «ليلةٌ نَطوف» و به عرق «نِطَاف» گویند؛ و این معنا بتدریج کاربردهای استعاری هم پیدا کرده است چنانکه کلمه «نَطَف» را برای آلوده شدن (تلطخ) به کار برده‌اند و فعل «نَطِفَ» برای دلالت بر پیدا شدن عیب و فسادی در چیزی به کار رفته است
📚معجم المقاييس اللغة، ج5، ص440
▪️اما دیگران این دومی را هم به همان اولی برمی‌گردانند؛ مثلا
▫️حسن جبل اصل این ماده را «قطره قطره سرازیر شدن یک مایع از ظرف خویش به نحو ترشحی که یا ناشی از سستی ظرف است ویا خود آن ظرف این را بیرون می‌اندازد» دانسته
📚المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص۲۲۱۷ )
▫️یا مرحوم مصطفوی اصل این ماده را یک نحوه سیلان ضعیفی از چیزی مادی به نحو محسوس یا غیرمحسوس معرفی کرده است که آب صاف و زالال یا ترشح عرق از بدن یا ظهور یک عیب و فساد از چیزی ویا ریزش نم نم باران از ابر یا خروج منی و ... را همگی از مصادیق آن دانسته است
📚التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج12، ص159
▪️و او و دیگران کاربرد آن در خصوص مروارید یا گوشواره را کاربردی استعاری از باب شباهت آن به قطره آب زلالی است که در حال چکیدن است
📚همان، ص۱۵۹ ؛ كتاب العين، ج7، ص436 ؛ مفردات ألفاظ القرآن، ص811
▪️اما از این ماده تنها کلمه‌ای که در قرآن کریم به کار رفته است کلمه «نطفه» است که در فارسی هم به کار می‌بریم:
«خَلَقَ الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذا هُوَ خَصيمٌ مُبينٌ» (نحل/۴)،
«ثُمَّ جَعَلْناهُ نُطْفَةً في قَرارٍ مَكينٍ» (مومنون/13)،
«أَ لَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنى» (قیامت/37)،
«إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشاجٍ نَبْتَليهِ» (انسان/2)،
«مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ» (عبس/19).
درباره این کلمه توضیح داده‌اند که این کلمه بر وزن «فُعلَة» (همانند لقمه) به معنای چیزی است که به صورت قطره‌ای و ترشحی از چیزی سرازیر می‌شود
📚التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج12، ص160
🔸با توجه به اینکه نطفه انسان از منی اوست، کاربرد آن در خصوص منی تقریبا به صورت اصطلاح در زبان عربی ثابت شده است و در تفاوت «نطفه» و «منی» هم توضیح داده‌اند که در کلمه «نطفه» دلالتی بر «مایع اندک» بودن است و از این حیث بر آن اطلاق می‌شود؛ اما کلمه «منی»، چنانکه قبلا به تفصیل بحث شد (در جلسه ۳۹۵ http://yekaye.ir/al-qiyamah-75-37)، ماده‌اش در اصل به معنای «تقدیرِ» (=اندازه‌گیریِ) چیزی می‌باشد و به «منیِ» انسان و حیوانات از این جهت «منی» می‌گویند که خلقت آنها از این طریق مقدر شده است
(همچنین ر.ک: الفروق في اللغة، ص307-308 ).
📿ماده «نطف» و کلمه «نطفه» جمعا ۱۲ بار در قرآن کریم به کار رفته است.
@yekaye