۱۱۳۰) سوره ممتحنة (۶۰)
۱۴۰۳/۴/۲۸
۱۲ محرم ۱۴۴۶
💢معرفی سوره ممتحنه
🔹 نام سوره
▪️این سوره در مصحف و در اغلب کتب تفسیری و حدیثی سوره «مُمتَحنَة» می‌نامند.
اما اینکه این کلمه را به صورت «مُمتَحِنَة» یا «مُمتَحَنَة» تلفظ کنیم:
▫️از نظر قرطبی قول مشهور این است که آن را به کسرِ حاء «مُمتَحِنَة» خوانده شود که اسم فاعل و به معنای «امتحان‌گیرنده» است؛ که به خاطر فعل «فَامْتَحِنُوهُنّ» که در آیه ۱۰ این سوره آمده (که به پیامبر(ص) دستور داده شده تا زن‌های مهاجر را امتحان کند تا علت و انگیزه ترک شوهر و مهاجرتشان از مکه به مدینه معلوم شود و بر اساس آن درباره آنان تصمیم بگیرد) به نحو مجازی، انجام این فعل به این سوره نسبت داده شده است (چنانکه سوره توبه را چون عیوب منافقان را برملا می‌سازد مُبعَثِرِة یا فاضِحَة نیز خوانده‌اند)؛ هرچند که اشاره می‌کند که برخی هم این را به فتح حاء «مُمتَحَنَة» خوانده‌اند که در این صورت مقصود اشاره به آن خانمی است که آیه مذکور درباره او نازل شد (أم كلثوم بنت عقبة بن أبي‌معيط، همسر عبدالرحمن بن عوف) و پیامبر ص مامور به امتحان کردن وی شد.
📚الجامع لأحكام القرآن، ج18، ص49
▫️ابن‌عاشور نیز از طرفی از سهیلی نقل می‌کند که وی تلفظ به صورت مکسور (اسم فاعل) را نه فقط قول مشهور، بلکه نظر قطعی درباره تلفظ نام این سوره می‌داند، و از طرف دیگر از ابن حجر هم نقل می‌کند که وی تلفظ به صورت مفتوح (اسم مفعول) را تلفظ مشهور نام این سوره می‌داند!
📚التحرير و التنوير، ج28، ص115
موید دیگری بر اینکه تلفظ آن به صورت مفتوح رایج بوده این است که در برخی از تفاسیر قدیمی (مانند تفسیر تستری که در قرن سوم نوشته شده) این سوره به عنوان «السورة التي يذكر فيها الممتحنة» یاد شده است که با اسم مفعول تناسب دارد
📚تفسير التستري، ص167
و سخاوی (558-64۲ ق)، هم که متقدم بر قرطبی (م۶۷۱) است هنگام ذکر نام این سوره صراحتا بر فتحه حاء تاکید می‌کند
📚جمال القراء، ج1، ص 200
▪️نام‌های دیگری که برای این سوره ذکر شده، سوره «امتحان» (به مناسبت همین آیه ۱۰) است
و
▪️سوره «مَوَدَّة» که خود این کلمه، سه بار در این سوره به کار رفته است (در آیات ۱ و ۷: تُلْقُونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ ؛ تُسِرُّونَ إِلَيْهِمْ بِالْمَوَدَّة؛ يَجْعَلَ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَ الَّذينَ عادَيْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً)؛ و یکبار دیگر هم به صورت فعل: (آيه۲:َ وَدُّوا لَوْ تَكْفُرُون).
📚مجمع البيان، ج9، ص402
@yekaye