🔹جبِلّاً
▪️کاربرد ماده «جبل» در دو معنای اصلی بسیار شایع است،
▫️یکی در معنای «کوه» و
▫️دیگری در معنای طبیعت و فطرتی که موجودات بر آن سرشته شدهاند؛
با این حال، اغلب اهل لغت ریشه واحدی برای این دو معنا در نظر گرفتهاند.
▪️برخی اصل آن را «جمع شدن چیزی در رفعت و علوّ» دانستهاند و تطبیق آن بر کوه که واضح است؛ «امرأةٌ جَبْلة» به زنی گویند که خلق و خوی تندی دارد؛ و «جَبَل» یا «جِبِل» یا «جُبُل» (که البته چهبسا «جُبُل»، جمعِ «جِبِل» باشد) هم به معنای جماعت عظیم و کثیر است.
📚(معجم المقاييس اللغة، ج1، ص502)
▪️برخی معنای «کوه» (جَبَل، که جمع آن «أَجْبَال» و «جِبَال» است و البته فقط دومی در قرآن به کار رفته) را معنای اصلی این ماده دانسته؛ و گفتهاند که به تبع معنای «کوه» این کلمه به طور مجازی برای هرجایی که ثبات دارد و تزلزلی در آن نیست، استعمال شده، و از همین باب در خصوص طبیعتی که در چیزی قرار داده شده که براحتی نمیتوان تغییرش داد، تعبیر «جِبِلّة» به کار رفته (وَ اتَّقُوا الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِينَ؛ شعراء/184)؛ و کار برد آن در خصوص جماعت عظیم و کثیر (وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً؛ یس/62) هم از باب تشبیه عظمت و کثرت آنان به کوه است.
📚(مفردات ألفاظ القرآن، ص185)
▪️برخی هم اصل این ماده را در معنای «فطری و عظیم بودن» دانستهاند که نمونه بارز چنین چیزی در طبیعت، کوه است و برای هر چیزی که در طبیعتش عظمتی یافت شود به کار رفته است
📚(التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج2، ص48)
▪️در هر صورت، بحثی نیست که «جبلّ» (که این کلمه در زبان عربی به صورتهای مختلف دیگری هم تلفظ شده، از جمله: جُبُلّ، جُبْل، جَبْل، و ...؛📚 مفردات ألفاظ القرآن، ص186) به معنای «مردمان فراوان و زیاد» است؛ و در تفاوت کلمه «جبلة» و «ناس: مردم» گفتهاند که «جبلة» جماعتی از مردماند که عظمت و سیاهی لشکری داشته باشند؛ و در این کلمه نوعی غلظت و عظمت لحاظ شده است.
📚(الفروق في اللغة، ص271)
ماده «جبل» 41 بار در قرآن کریم به کار رفته است که غیر از دو مورد (وَ اتَّقُوا الَّذِي خَلَقَكُمْ وَ الْجِبِلَّةَ الْأَوَّلِينَ، شعراء/184؛ وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً، یس/62) ، همواره در معنای «کوه» («جَبَل»؛ یا جمعِ آن: «جِبال») بوده است.
📖 اختلاف قرائت
این کلمه به انواع صورتها تلفظ شده است:
🔸قرائت اهل مدینه (نافع) و برخی از اهل کوفه (عاصم) (از قرائات سبع) و برخی قرائات غیرمشهور: جِبِلًّا
🔸قرائت اهل شام (ابن عامر) و بصره (ابوعمرو) (از قرائات سبع) و برخی دیگر از قرائات غیرمشهور: جُبْلاً
🔸قرائت اهل مکه (ابنکثیر) و برخی از اهل کوفه (حمزه و کسائی) (از قرائات سبع) و برخی دیگر از قرائات غیرمشهور: جُبُلاً
🔸و در سایر قرائات به صورتهای «جُبُلّاً» ، «جِبِلاً» ، «جُبْلاً» و «جِبَلاً» هم قرائت شده است.
🔹ظاهرا در معنا تفاوتی نیست، جز اینکه «جِبَلاً» را جمعِ «جِبِلة» دانستهاند و برخی هم احتمال دادهاند که «جُبُلّ» نیز جمعِ «جِبِلّ» باشد.
🔸همچنین این کلمه به صورت «جیلاً» نیز قرائت شده است که در این صورت به معنای «نسل» (که جمع آن: «أجیال» است) میباشد.
📚مجمع البيان، ج8، ص672 ؛ البحر المحيط، ج9، ص78
@Yekaye