🔹بَثَّ
▪️ماده «بثث» در اصل بر نشر و پخش کردن (مجمع البيان في تفسير القرآن، ج3، ص: 5) وبه تعبیر دیگر، پراکندن و آشکار کردن چیزی (معجم المقاييس اللغة، ج1، ص172) ویا پراکندن و برانگیختن چیزی، آن گونه که باد گرد و خاک را برمیانگیزاند و میپراکند (مفردات ألفاظ القرآن، ص108) و در یک کلام بر نشر (پخش کردن) و تفریق (پراکندن) (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص212) دلالت دارد:
چنانکه این تعبیر در آیات «بَثَّ فيها مِنْ كُلِّ دابَّة» (بقره/64؛ لقمان/10) ، «ما يَبُثُّ مِنْ دابَّةٍ» (جاثیه/4) ، «بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثيراً وَ نِساءً» (نساء/1) از باب این است که با ایجاد آنها، آنان را در زمین پراکند و آشکار نمود.
(مفردات ألفاظ القرآن، ص108)
🔸تفاوت «تفرّق» (متفرق کردن) و «بثّ» را در این دانستهاند که تفرق و فرقه به جدا کردن بین دو امر یا بیشتر اطلاق می گردد؛ اما «بث»برای جدا کردن اشیای متعدد و فراوان در مواضع مختلف به کار میرود؛ و از این رو برای جدایی انداختن بین دو چیز تعبیر تفرقه به کبار میرود، اما «بث» به کار نمی رود.
(الفروق في اللغة، ص143)
▪️ «مبثوث» به چیزی که «متفرق و پراکنده شده» گویند: «يَوْمَ يَكُونُ النَّاسُ كَالْفَراشِ الْمَبْثُوثِ» (قارعه/4)؛ و تعبیر «وَ زَرابِيُّ مَبْثُوثَةٌ» (غاشیه/16) به معنای فرشهای متعدد و متفرقی است که پهن شدهاند. (معجم المقاييس اللغة، ج1، ص172)
▪️این ماده وقتی به باب انفعال میرود، به معنای پذیرفتن حالت پراکندگی است: «فَكانَتْ هَباءً مُنْبَثًّا» (واقعه/6)
▪️این کلمه در معنای «حزن» هم به کار رفته « قالَ إِنَّما أَشْكُوا بَثِّي وَ حُزْني إِلَى اللَّه» (یوسف/86)؛ برخی گفته اند بدین جهت که حزن و اندوه امری است که از آن شکایت می شود وشخص را برمیانگیزاند و آن را اظهار می دارد (معجم المقاييس اللغة، ج1، ص172) و برخی گفتهاند از این جهت است که فکر و حواس انسان را پراکنده و مضطرب میکند (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص212). برخی توضیح دادهاند که «بثّ» در اینجا هم میتواند مصدر در تقدیر مفعول باشد یعنی پراکندگیای که بر من عارض شده؛ و یا در معنای فاعل باشد، یعنی غمی که فکر مرا پراکنده میکند. (مفردات ألفاظ القرآن، ص108)
🔸 و در تفاوت حزن با بث گفتهاند که در کلمه حزن، تاکید کلام بر اندوه شدید است، اما در «بث» تاکید بر تشتتی و پراکندگیِ خاطری است که بر شخص عارض میگردد.
(الفروق في اللغة، ص262)
📿ماده «بثث» 9 بار در قرآن کریم به کار رفته است.
@Yekaye