🔹بُهْتاناً
▪️ماده «بهت» در اصل به معنای گیج شدن (دَهِش) و حیرت به کار می‌رود (معجم المقاييس اللغة، ج1، ص307؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص346)
بر همین اساس، «فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ« (بقرة/258) یعنی او را مبهوت و حیران و شگفت‌زده کرد. (مفردات ألفاظ القرآن، ص148) و
قیامت هم چون یکدفعه سر می‌رسد کافران را گیج و مبهوت می‌سازد و فرصت هرگونه عکس‌العملی را از آنها می‌گیرد: «بَلْ تَأْتيهِمْ بَغْتَةً فَتَبْهَتُهُمْ فَلا يَسْتَطيعُونَ رَدَّها وَ لا هُمْ يُنْظَرُونَ» (انبیاء/40)
▪️«بهتان« دروغی است که از شدت بیشرمانه بودنش شنونده را مبهوت می‌سازد (مفردات ألفاظ القرآن، ص148)
▫️برخی گفته‌اند از این بابت به دروغ «بهتان» گویند که امری بی‌اساس را به واقعیت نسبت می‌دهند و موجب حیرت می‌گردد و شخص را دچار دهشت و شگفتی می‌کند (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص346)
▫️ ویا به تعبیر دیگر، چون خود شخص از چنین تهمتی مبراست، با مشاهده اینکه وی را به آن امر متهم می‌کنند، گیج و متحیر می‌شود. (الکشاف، ج1، ص491)
▫️و این معنا در عموم کاربردهای قرآنی این واژه مشاهده می‌شود: «أَ تَأْخُذُونَهُ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً» (نساء/20) «وَ مَنْ يَكْسِبْ خَطيئَةً أَوْ إِثْماً ثُمَّ يَرْمِ بِهِ بَريئاً فَقَدِ احْتَمَلَ بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً» (نساء/112) «وَ الَّذينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبيناً» (احزاب/58).
🔸البته در آيه »وَ لا يَأْتِينَ بِبُهْتانٍ يَفْتَرِينَهُ بَيْنَ أَيْدِيهِنَّ وَ أَرْجُلِهِنَ» (ممتحنة/12) برخی گفته‌اند «بهتان» به کنایه از زناکاری به کار رفته؛ هرچند این احتمال را هم داده‌اند که مقصود انجام هر کار شنیعی با دست و پا باشد، یعنی گرفتن چیزی با دست که گرفتنش سزاوار نیست و رفتن به جایی با پا که رفتنش روا نباشد (مفردات ألفاظ القرآن، ص148)
▫️و باید افزود که واقعا بعید نیست همان توضیح اول درست‌تر، و بار کنایی این کلمه در خصوص زناکاری پررنگ باشد و شاید به همین مناسبت بوده که نه‌تنها در آیه فوق، بلکه هم در مورد تهمتی که به حضرت مریم س (قَوْلِهِمْ عَلى مَرْيَمَ بُهْتاناً عَظيماً؛ نساء/156) و نیز به یکی از زنان پیامبر ص (وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظيمٌ؛ نور/16) زده شد از این واژه استفاده شده باشد؛ اما هرچه باشد وجه مشترک همه اینها آن است که «بهتان» مطلبی است که شنونده و بویژه خود کسی که مورد تهمت قرار گرفته را کاملا گیج و شگفت‌زده می‌سازد. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج1، ص346)
▪️با این توضیح تفاوت «کذب» و «زور» و «بهتان» نیز معلوم می‌شود:
🔸«کذب» مطلق دروغ و سخن خلاف واقع است،
🔸 «زور» دروغی است که تزیین داده شده و در ظاهری نیکو بیان شده چنانکه از عمر نقل شده که «زورت يوم السقيفة كلاما: در روز سقیفه کلامی را مزورانه گفتم» و
🔸«بهتان» آن دروغی است که مواجهه با آن انسان را مبهوت و شگفت‌زده می‌کند. (الفروق في اللغة، ص38)
📿ماده «بهت» و مشتقات آن 8 بار در قرآن کریم به کار رفته است.
🔹«بهتان» مصدری است که در این آیه آن را عموما حال دانسته‌اند، که مقصود این است که: «آیا آن اموال را می‌گیرید در حالی که این گرفتنتان بهتان است». و در عین حال که تصریح کرده‌اند که در این جمله نمی‌تواند غایت و غرض باشد، جایز دانسته‌اند که آن را مفعول له بدانیم، که ظاهرا در این صورت معنایش چنین می‌شود «آیا آن اموال را از روی بهتان [= با بهتان زدن] می‌گیرید»
📚(الكشاف، ج1، ص492 ؛ التبيان في إعراب القرآن، ص101)
@yekaye