🔹اكْتَسَبُوا /اكْتَسَبْنَ
▪️ابن‌فارس ماده «کسب» رادر اصل به معنای طلب کردن ودرصدد چیزی برآمدن و بدان رسیدن معرفی کرده (معجم المقاييس اللغة، ج5، ص179) و
▫️مرحوم مصطفوی توضیح داده که اصل معنای آن به دست آوردن چیزی (مادی یا معنوی) است و مقصود ابن‌فارس این کارها با هم است، نه صرف مثلا طلب کردن یا درصدد برآمدن (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج10، ص53).
▫️در هر صورت کسب عبارت است از آنچه انسان انجام می دهد تا به چیزی که از نظر خودش منفعت و بهره‌ای عاید او می‌کند برسد؛ و حتی در جایی که واقعا ضرری متوجه وی می‌شود اما به خیال خودش منفعت خواهد داشت نیز به کار می‌رود. (مفردات ألفاظ القرآن، ص709)
▪️در قرآن کریم از این ماده تنها به دو صورت فعل ثلاثی مجرد (کسب) و فعل باب افتعال (اکتسب) به کار رفته است.
🔸در تفاوت «کسب» و «اکتساب»
▪️ برخی گفته‌اند که «کسب» اعم از جایی است که انسان منفعتی برای خود یا برای دیگران به دست آورد و لذاست که «کسب» به صورت دومفعولی هم به کار می‌رود و می‌گویند «کسبتُ فلاناً کذا» [شاید این آیه شاهد خوبی بر این مدعا باشد: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاس»؛ روم/41]
اما اکتساب در جایی است که صرفا درصدد منفعتی برای خودش باشد [«لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ» (نساء/32)]؛
لذا هر اکتسابی کسب هست اما هر کسبی اکتساب نیست
(مفردات ألفاظ القرآن، ص709).
▪️ اما برخی بر این باورند که «کسب» صرف به دست آوردن چیزی است «وَ لا تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ إِلاَّ عَلَيْها» (انعام/164) «لَها ما كَسَبَتْ وَ لَكُمْ ما كَسَبْتُ» (بقره/134 و 141) «يَعْلَمُ ما تَكْسِبُ كُلُّ نَفْسٍ» (رعد/42) «ما تَدْري نَفْسٌ ما ذا تَكْسِبُ غَداً» (لقمان/34) « لا يَقْدِرُونَ عَلى شَيْءٍ مِمَّا كَسَبُوا» (بقرة/264)؛
اما اکتساب به خاطر اینکه به باب افتعال رفته دلالت بر اختیار و قصد مخصوص داشتن در کسب دارد، و از این جهت است که در خصوص آنچه انسان با اختیار و تلاش خود کسب می‌کند: «لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمَّا اكْتَسَبْنَ» (نساء/32) ویا اعمال زشتی که با تعمد انجام شده: «لِكُلِّ امْرِئٍ مِنْهُمْ مَا اكْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ» (نور/11) به کار می‌رود.
▪️البته کلمه «کسب» عام است و ▫️هم در مورد به دست آوردن اعمال صالح و هم اعمال زشت به کار رفته است؛ مثلا
▫️در خوبی‌ها: «أَوْ كَسَبَتْ فِي إِيمانِها خَيْراً» (أنعام/158) یا «وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً ... لهم نصیبٌ مِمَّا كَسَبُوا» (بقرة/201- 202)؛
▫️و در بدی‌ها: «أَنْ تُبْسَلَ نَفْسٌ بِما كَسَبَتْ» (أنعام/70)، «أُولئِكَ الَّذِينَ أُبْسِلُوا بِما كَسَبُوا« (أنعام/70)، «إِنَّ الَّذِينَ يَكْسِبُونَ الْإِثْمَ سَيُجْزَوْنَ بِما كانُوا يَقْتَرِفُونَ« (أنعام/120)، «وَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ» (بقره/79) «فَذُوقُوا الْعَذابَ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ» (اعراف/39) «هَلْ تُجْزَوْنَ إِلاَّ بِما كُنْتُمْ تَكْسِبُونَ» (یونس/52) (مفردات ألفاظ القرآن، ص710)
▫️و البته در خصوص مطلق اعمال (صرف نظر از خوب یا بد بودن آنها) نیز استعمال می‌شود، مثلا: «وُفِّيَتْ كُلُّ نَفْسٍ ما كَسَبَتْ» (آل عمران/25) (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج10، ص54)
▪️در مورد آیه «لَها ما كَسَبَتْ وَ عَلَيْها مَا اكْتَسَبَتْ» (بقره/286) گفته شده «کسب» ناظر به اعمال صالح و «اکتساب» ناظر به اعمال بد است؛ و نیز گفته شده که «کسب» ناظر به اعمالی است که در آخرت به دست انسان می‌رسد و اکتساب اعمالی است که در دنیا به انسان می‌رسد؛ و نیز گفته شده «کسب» کارهای خوبی است که انسان انجام می‌دهد و نفعش به دیگران می‌رسد اما اکتساب کارهایی است که برای نفع بردن خودش انجام می دهد (همگی به نقل از مفردات ألفاظ القرآن، ص710)
📿ماده «کسب» در قالب همین دو باب مذکور 67 بار در قرآن کریم به کار رفته است.
@yekaye