🔹الْمَضاجِعِ
▪️ماده «ضجع» در اصل دلالت دارد بر پهلو و پشت خود را به زمین چسباندن (معجم مقاييس اللغه، ج3، ص390) ویا به پشت خوابیدن (مجمع البيان، ج3، ص68)
▫️برخی گفتهاند این ماده در اصل به معنای فارغ شدن از کار با آرامش گرفتن بدن بر روی زمین است؛ و نقطه مقابل آن بلند شدن یا نشست برای انجام کار میباشد (التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج7، ص11).
▪️بر همین اساس، «ضجَّع فى الأمر» را در جایی به کار میبرند که شخص در انجام کار قصور ورزد گویی برای انجام آن قیام نکرده و بر زمین خوابیده است؛ و یا به شخص ضعیف الرأی «رجل ضَجُوع» و به شخص ناتوانی که کاری از دستش برنمیآید «رجل ضُجَعَة» گویند؛ و «ضجوع» به شتری گویند که در گوشهای و بتنهایی مشغول چریدن بوده و بر زمین آرمیده است. (معجم مقاييس اللغه، ج3، ص390)
▪️«مضجع» (که جمع آن «مضاجع» میشود: لَبَرَزَ الَّذينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلى مَضاجِعِهِمْ، آل عمران/154؛ و اهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضاجِعِ، نساء/34؛ تَتَجافى جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفاً وَ طَمَعاً، سجده/16) اسم مکان از این ماده است به معنای محلی که انسان در آن میخوابد و آرام میگیرد؛ و در آیه کنونی تعبیر «هجر فی المضجع» تعبیر بسیار بلیغی است، چرا که مضجع محل فراغت و استراحت است که انسان از افکار و کارهای روزانه فارغ شده و آماده انس و همصحبتی است؛ و رویگردانی در این موقعیت، تاثیرش شدیدتر از رویگردانی در حالت عادی است. (التحقيق فى كلمات القرآن الكريم، ج7، ص11).
📿ماده «ضجع» تنها همین سه بار و به صورت کل «مضاجع» در قرآن کریم به کار رفته است.
📖 اختلاف قرائت
▪️این کلمه در اغلب قرائات رایج به صورت جمع «المضاجع» قرائت شده است؛
▪️اما در برخی از قرائات غیرمشهور (ابن مسعود، نخعی، مطوعی و شعبی) به صورت «المضجع» یعنی مفرد.
📚معجم القراءات، ج2، ص63
@yekaye