.
1️⃣ «وَ أَصْحابُ الْیمینِ ما أَصْحابُ الْیمینِ»
تعبیر «اصحاب الیمین» ۵ بار در قرآن کریم آمده است که چهار بار آن در همین سوره (آیات 27 و 38 و 90 و 91) و یکبار در سوره مدثر: «كُلُّ نَفْسٍ بِما كَسَبَتْ رَهينَةٌ؛ إِلاَّ أَصْحابَ الْيَمينِ» (مدثر/38-39) می‌باشد؛ و آیات مربوطه بخوبی نشان می‌دهد که اینان عمده بهشتیان را تشکیل می‌دهند.
〽️اما وجه تسمیه آنان به «یاران دست راست» چیست؟
▪️بسیاری از مفسران وجه نامیده شدن آنان به اصحاب دست راست را این دانسته‌اند که اینان همان کسانی‌اند که نامه عملشان به دست راستشان داده می‌شود؛ چنانکه تعبیر «مَنْ أُوتِی كِتَابَهُ بِیمِینِهِ» در معرفی بهشتیان در سه جای دیگر قرآن (اسراء/71؛ حاقه/19؛ انشقاق/7) آمده است (مثلا: الميزان، ج19، ص123).
▫️در بحث از آیه ناظر به «أصحاب المیمنة» هم گذشت که برخی که این تعبیر را دقیقا معادل «اصحاب الیمین» می‌دانستند:
یا همین نکته فوق را می‌گفتند؛
▪️ویا می‌گفتند که اینان کسانی‌اند که آنان را از سمت راستشان می‌گیرند و به بهشت می‌برند؛
▪️ویا از باب آیه «یسْعی نُورُهُمْ بَینَ أَیدِیهِمْ وَ بِأَیمانِهِمْ» (حدید/12) است که دست راستشان به نور ایمان نورانی شده است؛
▪️ویا کسانی‌اند که در عالم ذر از دست راست حضرت آدم آفریده شدند؛ و خداوند فرمود من اینان را حتما به بهشت خواهم فرستاد. (جلسه975، تدبر۳ http://yekaye.ir/al-waqiah-56-8/)
🤔اما همچنان این سوال مطرح است که چرا به دست راست دادن موضوعیت پیدا کرده است؟
🍃الف. کلمه «یمین» با مفهوم «یُمن» و «برکت» پیوند خورده - مثال واضح قرآنی‌اش غیر از تطبیق اصحاب یمین بر اصحاب میمنت (که در جلسه975، تدبر۲ بیان شد) تعبیر «الْوادِ الْأَيْمَنِ» (قصص/۳۰) و «جانِب الطُّورِ الْأَيْمَن» (مریم/۵۲؛ طه/۸۰) است- و نوعی مفهوم سعادت در آن اشراب شده است؛ نقطه مقابل «شوم»ی که به همین مناسبت به کسانی که به شقاوت می‌افتند نیز از تعبیر «اصحاب الشمال» (یاران دست چپ) استفاده شده است؛ و از این جهت نامه عمل را به دست راست دادن می‌تواند به طور ضمنی اشاره به یمن و برکت نامه عمل وی هم باشد.
🍃ب. تعبیر چیزی را در درست راست گرفتن کنایه است از کاملا بر اوضاع و احوال آن چیز مسلط بودن؛ چنانکه در مورد خداوند در نسبت با اموری که بر آنها مسلط است این تعبیر به کار رفته است؛ مثلا: «وَ الْأَرْضُ جَميعاً قَبْضَتُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَ السَّماواتُ مَطْوِيَّاتٌ بِيَمينِهِ» (زمر/۶۷) ویا «وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَيْنا بَعْضَ الْأَقاويلِ؛ لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْيَمينِ؛ ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتينَ؛ فَما مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ عَنْهُ حاجِزينَ» (حاقه/44-47)؛ ویا در مورد برده و غلام تعبیر «ما مَلَكَتْ يَمينُک: کسی که دست راست تو بر او را در اختیار گرفته است» (احزاب/۵۰ و ۵۲) به کار می‌رود. (و شاید به همین مناسبت هم بوده که سوگند به یمین تشبیه شده است؛ مثلا: أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ؛ مائده/۵۳ و انعام/۱۰۹ و نور/۵۳ و فاطر/۴۲؛ یعنی انسان در جایی سوگند می‌خورد که کاملا بر انجام آن مسلط و توانا باشد). آنگاه چه‌بسا با توجه به اینکه بهشتیان – برخلاف جهنمیان - همه چیز در اختیارشان است و هر کاری بخواهند می‌توانند انجام دهند (لَهُمْ ما يَشاؤُنَ فيها، ق/۳۵؛ َ لَكُمْ فيها ما تَشْتَهي أَنْفُسُكُمْ وَ لَكُمْ فيها ما تَدَّعُون، فصلت/۳۱) به این مناسبت صاحبان دست راست نامیده شده‌اند.
🍃ج. چه‌بسا «الیمین» که معرفه است اشاره به حضرت امیرالمومنین ع است؛ چرا که او کسی بود که دست راست پیامبر ص محسوب می‌شد؛ و از همان ابتدای شروع اسلام در دست راست پیامبر ص نماز می‌خواند (حدیث۱.الف) و در احادیث بسیاری آمده است که در محشر نیز ایشان در سمت راست عرش ویا سمت راست رسول الله ص قرار می‌گیرند
(مثلا در تفسير القمي، ج۱، ص۱۲۸؛ متن و ترجمه این حدیث در جلسه ۹۰۸ حدیث۹ گذشت: http://yekaye.ir/ale-imran-3-185/ )
وجه نماین در انگشتر به دست راست کردن در سیره ایشان تثبیت شد (حدیث۲.ب) و مقصود از «اصحاب الیمین» کسانی‌اند که در زمره یاران و پیروان ایشان قرار بگیرند چنانکه در روایات متعدد بر اینکه شیعیان ایشان مصداق اصحابِ «الیمین»اند تاکید شده است (علاوه بر احادیث ۱.ج و ۳.الف که در بالا گذشت، این مضمون در بسیاری از احادیث آمده است؛ مثلا ر.ک: المحاسن، ج1، ص171 ؛ تفسير فرات الكوفي، ص513-514 ؛ الكافي، ج1، ص434 و ج8، ص260 و ...)
💠نکته تفسیری
نکته‌ای که این دیدگاه را بر دیدگاههای قبلی برتری می‌دهد این است که در دیدگاههای اول و دوم «یمین» صفت برای «اصحاب» دانسته شده است، که در این صورت باید به صورت «الاصحاب الیمین» یا «اصحاب یمین» می‌آمد؛ در حالی که در تمامی آیاتی که از «اصحاب الیمین» سخن به میان آمده به صورت مضاف و مضاف الیه است؛ که این با معنای سوم بیشتر تناسب دارد.
🍃د. ...
@yekaye