🔹میقاتِ
درباره اصل ماده «وقت»
▪️غالبا گفتهاند دلالت دارد بر زمان محدود، که این محدودیت میتواند به واسطه هر چیزی باشد: یک فعل یا یک حادثه یا یک جریان و ...؛ و کلمه «وَقْت» مصدری است که بتدریج برای اشاره به این زمان محدود به کار رفته است؛ و در حقیقت مصداق این معنا به جای خود آن معنا استفاده شده است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج13، ص169 ).
▫️ویا به تعبیر دیگر ماده «وقت» دلالت دارد بر محدود کردن یک زمان معین دقیق برای انجام شدن چیزی (المعجم الإشتقاقي المؤصل لألفاظ القرآن الكريم، ص۱۷۳۳).
▪️ در واقع عموما معنای زمان را جزء مقوم این ماده دانسته اند فقط ابن فارس در بیان معنای اصلی این ماده گفته که اصل این ماده دلالت دارد بر حد چیزی و غایتش در زمان و غیر آن؛ و بر همین اساس «موقوت» را به معنای «چیز محدود» (ونه لزوما زمان محدود) گرفته است (معجم المقاييس اللغة، ج6، ص131 ) که البته شاهدی برای این مدعا ارائه ننموده است. شاید مهمترین شاهد این مدعا کلمه «میقات» باشد که مصدر دیگری از این ماده است (كتاب العين، ج۵، ص۱۹۹) و گاه برای مکان به کار میرود که توضیحش در ادامه خواهد آمد.
▪️اشاره شد که «وقت» مصدری است که البته برای اشاره به خود همان زمان معین به کار رفته است؛ در واقع «وقت» به یک مقدار معین از زمان (كتاب العين، ج۵، ص۱۹۹)، ویا زمان معلوم (معجم المقاييس اللغة، ج6، ص131) ویا به تعبیر دیگر نهایت زمانی که برای یک کاری در نظر گرفته شده است گفته میشود و بدین جهت است که هواره به نحوی که اندازهاش معلوم باشد به کار میرود (مفردات ألفاظ القرآن، ص879 ) و از این جهت کاربرد قرآنی در خصوص قیامت یک نحوه ظرافت خاصی را دارد؛ از سویی قیامت را زمان وقت معلوم خواندهاند: «إِلى يَوْمِ الْوَقْتِ الْمَعْلُومِ» (حجر/۳۸ ؛ ص/۸۱) و از سوی دیگر تصریح شده که وقت آن را خداوند برای کسی آشکار نکرده است: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ السَّاعَةِ أَيَّانَ مُرْساها قُلْ إِنَّما عِلْمُها عِنْدَ رَبِّي لا يُجَلِّيها لِوَقْتِها إِلاَّ هُوَ» (اعراف/۱87)
▪️«میقات» (جمع آن: مواقیت) را برخی مصدری برای این ماده دانستهاند (كتاب العين، ج۵، ص۱۹۹ )
▫️ اما برخی بر این باورند که اساسا وزن مفعال از وزنهایی است که برای اسم آلت به کار میرود (مانند مفتاح) و دلالت دارد بر ابزاری که برای انجام کار از آن کمک گرفته میشود و کار در خارج به وسیله آن انجام می شود؛ و البته وسیله که مدلول اسم آلت است لزوما به معنای یک ابزار معین فیزیکی نیست؛ بلکه هر چیزی که برای انجام کاری در خارج به کار میآید؛ و کاربرد این وزن در «میقات» هم از این باب است که میقات وسیلهای است برای تحقق وقتی معین و زمانی محدود در خارج؛ و چون این صیغه برای مکانهای احرام هم به کار رفته این اشتباه پیش آمده که این کلمه اسم مکان یا اسم زمان است. (التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ج13، ص170-171 ).
▫️در هر صورت این کلمه با توجه به کاربردهایش به معنای خود وقت بسیار نزدیک شده است؛
🔸و در تفاوت وقت و میقات گفتهاند که «وقت» فقط بر محدوده معین شدهای از زمان دلالت میکند، اع از اینکه قرار باشد در آن کار خاصی انجام شود یا خیر،
اما «میقات» در موردی است که این محدوده زمانی برای انجام کار خاصی معین شده باشد (مجمع البيان، ج۴، ص۷۲۸ ؛ الفروق في اللغة، ص۲۶۴ ) که
▫️هم به خود وقتی که برای آن کار قرار داده شده [مثلا: «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْأَهِلَّةِ قُلْ هِيَ مَواقيتُ لِلنَّاسِ وَ الْحَجِّ» (بقره/۱۸۹) «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ كانَ ميقاتاً» (نبأ/17)]
▫️و هم به وعدهای که آن وقت برایش قرار داده شده [مثلا: «إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ ميقاتُهُمْ أَجْمَعينَ» (دخان/40) «وَ واعَدْنا مُوسى ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيْلَةً» (اعراف/۱۴۲) «وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِميقاتِنا» (اعراف/۱۴۳) «وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعينَ رَجُلاً لِميقاتِنا» (اعراف/۱۵۵) «فَجُمِعَ السَّحَرَةُ لِميقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ» (شعراء/38) « لَمَجْمُوعُونَ إِلى ميقاتِ يَوْمٍ مَعْلُومٍ» (واقعه/50)] «میقات» گویند
▫️ و البته گاه به مکانی هم که در آنجا وقتی برای کار خاصی اختصاص مییابد نیز گفته میشود، مانند «میقات حج» (مفردات ألفاظ القرآن، ص۸۷۹ )
👇ادامه مطلب👇
@yekaye