۲. معرفی ماهیت غالیان و بیان عقاید آنها پس از اینکه ضرورت پرداختن به مسألۀ غالیان روشن شد، باید چهرة غالی را شناخت و نیز عقاید وی را دانست تا بهتر بتوان با وی مبارزه کرد، ضمن اینکه شناخت چهرة غالی باعث می‌شود که شیعیان از غالیان بازشناخته شده و مردم و مخالفان منصف، بین این دو تمایز قایل شده و غالیان را از شیعه و فرَق شیعی ندانند. امام رضا (علیه السلام) ضمن معرفی مشخصات و عقاید غالی، در مواردی حتی رهبران اصلی جریان غلو در زمان خویش و حتی دوره‌های قبل را نیز با اسم مشخص می‌نماید که این معرفی واضح و آشکار، کمک شایان توجهی به شیعیان آن زمان و زمان‌های بعدی، برای شناخت غالیان و نیز گرفتار نشدن آنان در دام‌های شیاطین می‌نماید و نیزباعث عدم تخلیط شیعه از غیر شیعه (شیعه نمایان) می‌شود. در ادامه به ذکر چند روایت از امام رضا (علیه السلام) در این خصوص می‌پردازیم؛ ۱. «کسی که به تشبیه و جبر معتقد باشد، کافر و مشرک است و ما در دنیا و آخرت از او بیزاریم. ای پسر خالد! اخبار جبر و تشبیه را غلات که عظمت خدا را کوچک دانسته اند، از قول ما جعل کرده اند». [۱] ۲. هرکس قائل به تناسخ شود، کافر است. خدا غلات را لعنت کند، بدانید که آنها یهودی بودند، مجوس بودند، [۲] نصاری بودند، قدریه بودند، مرجئه بودند، حروریه بودند.... [۳] ۳. «غلات، کافرند و مفوضه مشرکند،... ». [۴] ۴. «محمد بن فرات، مرا آزار داد. خداوند او را آزار دهد و داغی آهن را به او بچشاند. خداوند او را لعنت کند، مرا طوری اذیت کرد که مانند آن، ابوالخطاب جعفر بن محمد (علیه السلام) را آزار نداده بود. هیچ خطابی مانند محمد بن فرات بر ما دروغ نبست... ». [۵] ۵. «شهادت می‌دهم شیطان به او [یونس بن ظبیان] ندا داد... ». [۶] ۶. «بنان بر علی بن الحسین (علیه السلام) دروغ می‌بست، پس خدا داغی آهن را به او چشاند، و مغیرۀ بن سعید بر أبی جعفر (علیه السلام) [امام محمدباقر (علیه السلام) ] دروغ می‌بست، پس خدا داغی آهن را به او چشاند، و محمد بن بشیر بر أبی الحسن موسی (علیه السلام) [امام کاظم (علیه السلام) ] دروغ می‌بست، پس خدا داغی آهن را به او چشاند، و ابوالخطاب بر أبی عبدالله (علیه السلام) [امام جعفر صادق (علیه السلام) ] دروغ می‌بست، پس خدا داغی آهن را به او چشاند، وکسی که بر من دروغ می‌بندد، محمد بن فرات است». [۱] ۷. «هرکس أمیرالمؤمنین (علیه السلام) را از حد عبودیت تجاوز دهد، از جملة «مغضوب علیهم» مورد خشم و غضب قرارگرفتگان و «ضالّین» گمراهان خواهد بود... ». [۲] ۸. امام رضا (علیه السلام) وقتی که شنید، عده ای از افراد اوصاف خداوند متعال را به امام علی (علیه السلام) نسبت می‌دهند و او را خدا می‌دانند، بدنش لرزید و عرق از سر و رویش جریان پیدا کرد و فرمود: «پاک و منزه است خدا از آنچه ظالمان و کافران درباره اش قائلند، برتری بزرگ!!!... ». [۳] ۹. در قسمتی از دعای منسوب به امام رضا (علیه السلام) چنین آمده است: «پروردگارا! کسی که گمان دارد ما «اربابیم» ما از او بیزاریم و هرکس گمان دارد که آفرینش و روزی به ما واگذار شده است، پس ما از او به سوی تو چنان تبری می‌جوئیم که عیسی (علیه السلام) از نصاری تبری می‌جست. بارخدایا! ما آنها را دعوت نکردیم که اعتقادی چنین داشته باشند، پس ما را به آنچه می‌گویند مؤاخذه مفرما، و بیامرز برای ما آنچه را ادعا می‌کنند... ». [۱] چنانکه ملاحظه می‌شود در روایات مطرح شده از سوی امام رضا (علیه السلام)، پاره ای از عقاید غلات از جمله عقیده به جبر و تشبیه و تفویض، ادعای الوهیت و ربوبیت برای ائمه:، و نیز تناسخ بیان شده و غلات افرادی دروغگو، جعل کنندة احادیث، کافر، ظالم، گمراه (ضالین)، مورد خشم و غضب خدا قرار گرفته (مغضوب)، و بدتر از مجوس، یهود، نصاری، قدریه، مرجئه و حروریه معرفی شده اند و مفوضه، مشرک خوانده شده اند. در واقع، امام (علیه السلام) نه تنها ماهیت پلید غلات و رهبران اصلی آنهارا معرفی نمود بلکه پاره ای از عقاید آنها را مطرح کرده و سپس چنانچه خواهد آمد با بیزاری جستن شدید از این عقاید، عقاید صحیح و مقابل آنها را بیان نموده و در پاره ای موارد هم هشدار می‌دهد که حاضران، غایبان را مطلع سازند. ---------- [۱]: طبرسی، الاحتجاج، پیشین، ج ۲، ص ۱۹۹؛ مجلسی، پیشین، ج ۲۵، ص ۲۶۶. [۲]: در عیون اخبارالرضا (علیه السلام) عربی این عبارت چنین آمده است: «إلا کانوا یهودا، إلا کانوا مجوسا،... »، صدوق، ج ۱، ص ۲۱۸؛ و در بحارالأنوار در ترجمة عبارت چنین آمده است: «ألا کانوا مجوسا، أی هم شر من هؤلاء». [یعنی بدتر از... ]. [۳]: صدوق، عیون أخبارالرضا (علیه السلام)، ج۱، صص ۲۱۸ ۲۱۹؛ مجلسی، پیشین، ص ۲۷۳. [۴]: صدوق، پیشین، ص ۲۱۹؛ مجلسی، پیشین، صص ۲۷۳ و ۳۲۸. [۵]: طوسی، پیشین، ج۲، ص۸۲۹، رقم ۱۰۴۸؛ مجلسی، پیشین، ص ۳۱۹. [۶]: مجلسی، پیشین، ص ۲۶۴. [۱]: طوسی، پیشین، ص ۵۹۱، رقم ۵۴۴.