كلمه ‏ى «#نفس» در این فقره دعا : آنچه در شرح و توضيح كلام حضرت على بن الحسين عليه السلام ضرورت دارد، اين است كه معلوم شود امام سجاد (ع) از كلمه‏ى «نفس» كه در ابتداى دعا براى "خداوند" و براى "خود" ذكر نموده و در كنار هم آورده، چه اراده فرموده است،

النفس هى ذات الشى‏ء و حقيقته و بهذا تطلق على الله تعالى. « #نفس» عبارت از ذات و حقيقت چيزى است و به همين معنى كلمه‏ ى «نفس» درباره‏ى خداوند اطلاق مى‏شود.

در قرآن شريف، خداوند كلمه‏ى «#نفس» را درباره‏ ى ذات اقدس خود به كار برده و فرموده است: *و يحذركم الله نفسه و الله رئوف بالعباد. خداوند شما را مى ‏ترساند از نفس خود، يعنى از عذابى كه براى گناهكاران مقرر فرموده، كه آفريدگار، به بندگان رئوف و مهربان است. اينكه در پايان آيه ‏ى تحذير، سخن از رافت به ميان آورده، اشاره به اين حقيقت است كه تحذير بارى تعالى ناشى از رافت و رحمت اوست، مى‏خواهد مردم را از عذاب برهاند، همانند #طبيب حاذق و مهربانى كه مريض خود را از خوردن غذاها و ميوه‏هاى مضر برحذر مى‏دارد تا او را از عذاب بيمارى رهايى بخشد و از نعمت سلامت برخوردارش سازد.

در آيه‏ ى زیر آمده كه حضرت #مسيح (ع)، كلمه‏ى «#نفس» را درباره‏ ى خداوند به كار برده و پيش از آن، از نفس خود ياد كرده است. *و اذ قال الله يا عيسى بن مريم اانت قلت للناس اتخذونى و امى الهين من دون الله، قال سبحانك ما يكون لى ان اقول ما ليس لى بحق ان كنت قلته فقد علمته تعلم ما فى نفسى و لا اعلم ما فى نفسك انك انت علام الغيوب. زمانى كه خداوند حضرت مسيح بن مريم را مخاطب ساخت و فرمود: آيا تو به مردم گفتى كه جز خداوند، مرا و مادرم را به الهيت بگيريد؟ حضرت مسيح در پاسخ، اول خداوند را تنزيه نمود، سپس گفت: من مجاز نيستم چيزى را كه حق نيست به زبان آورم، اگر چنين حرفى را گفته بودم، قطعا تو مى‏دانستى، تو از آنچه در ضمير من است آگاهى و من از ذات مقدست آگاهى ندارم كه تو به تمام حقايق نهفته و پنهان عالم و دانايى.

امام سجاد (ع) در جمله‏ى اول دعا ، درباره‏ ى خداوند و درباره‏ ى خودش كلمه‏ى «#نفس» را به كار برده و عرض مى‏كند: اللهم خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها. بار الها! از نيات و اعمال منتسب به من، آن را براى خود برگير كه موجب خلاصيم از خشم و عذاب تو گردد.

مرحوم علامه، سيد على ‏خان، در كتاب رياض السالكين در تفسير و توضيح اين جمله از كلام حضرت زين‏العابدين (ع)، چند احتمال را نقل نموده و يك احتمال را نيز از خودش ذكر كرده است. *(چند احتمال ) قيل: يمكن ان يكون المعنى اجعل حصه من نفسى متعلقه بجنابك المقدس، ليكون ذلك سببا لخلاص نفسى، و ايق منها ما يكون فيه صلاحها، فان الخلاص قد يكون مع عدم الصلاح، انتهى. و قيل: المعنى اصطف من اعمال نفسى ما يخلصها من سخطك، و ابق لها من مساعيها ما يكون به صلاحها. و قيل: معناه افعل بى ما يوجب نجاه نفسى و خلاصها، من نفع او ضرر او فقر او غنى او موت او حياه، و ان كرهت بعض ذلك، و ابق لى من الاعمال الصالحه ما يوجب صلاح نفسى و وفقنى له. و قيل يحتمل ان يكون المراد بقوله عليه‏السلام: «خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها» ففى الاعمال السيئه و الاخلاق الذميمه التى يكون نفيها سببا لخلوص النفس من الشوائب او خلاصها من العذاب، فيكون قوله: «لنفسك» اى: لاجل القرب منك. و يحتمل ان يكون المراد به اصطفاء الاعمال الصالحه و الاخلاق الكريمه، التى تكون سببا لخلوص نفسى او خلاصها، فيكون قوله: «لنفسك» اى: لاجل رضاك. و لا يخفى بعد الاحتمال الاول. هذا ما انتهى الينا من اقوال الاصحاب فى حل هذه العباره من الدعاء. *(نظر خودش) و الذى يخطر بالبال على وجه الاحتمال، انه لما كانت النفس مكلفه بالقيام بامرين: احدهما: لله تعالى، و هو و سبب نجاتها و خلاصها من سخطه و عذابه تعالى. و الثانى: للنفس، و هو مالا بدلها منه من امر معاشها. سال عليه‏السلام ان يجعل نفسه قائمه بما هو لله تعالى و هو سبب خلاصها، و لما كان هذا المعنى يوجب استغراق النفس فيه، بحيث لا يمكنها الاشتغال معه بغيره و لا التوجه و الالتفات الى امر آخر، سال ثانيا ان يبقى لنفسه من نفسه مما لابد لها منه مقدار ما يكون فيه صلاحها، كى لا تكل و تحسر عن القيام بما هو لله، و لا تاشر و تبطر فتشتغل بغير ما هو لله، فيكون اشتغالها به فى الحقيقه عائدا الى الامر الاول و فى ذلك صلاحها، و الله اعلم بمقاصد اوليائه. و يويد هذا المعنى الاخير ما فى نسخه اخرى: «و ابق لنفسك من نفسى»، اذ كان ما يصلح النفس على هذا الوجه عائدا اليه سبحانه.

2 نکته: * اول: كارهايى كه مى‏تواند آدمى را از خشم و عذاب خدا خلاص كند، اداى فرايض و اجتناب از محرمات، و خلاصه، آن اعمالى است كه مرضى ذات اقدس او باشد. * دوم: انگيزه ‏هاى درونى و افكار و انديشه ‏هاى باطنى، منشا اعمالى است كه انجام مى‏دهيم و خوب و بد آنها وابسته به نيات و افكار پسنديده و ناپسند ماست. ايمان به توحيد منشا يكتاپرستى است و انديشه‏ ى شرك، مايه ‏ى بت‏پرستى، با انگيزه‏ ى ياد خدا نماز مى‏خوانيم و غفلت از خداوند، نماز را از يادمان مى‏برد. براى مصون ماندن از آتش، روزه مى‏گيريم و با غفلت از ثواب و عقاب الهى، روزه از ستون وظايف ما حذف مى‏شود. سخنان ما نيز از اعمال ماست، گاهى به انگيزه‏ ى ايمان و براى رضاى خداوند سخنى مى‏گوييم و مردم را به انجام فريضه مى‏خوانيم و علامت تنزه و تقدس فكر ما اين است كه خودمان طبق گفته ‏ى خود عمل مى‏كنيم. اما گاهى به انگيزه‏ى رياكارى و اغفال مردم به اين و آن تذكر و دستورى مى‏دهيم. اما خودمان عمل نمى‏نماييم. اين سخن نه تنها مايه‏ ى نجات و سعادت نيست، بلكه تضاد قول و عمل مى‏تواند پرونده‏ى مسئوليتى را در پيشگاه خداوند براى ما باز كند و مورد موآخذه و پرسشمان قرار دهد. رسول اكرم (ص) فرمود: لكل قول مصداق من عمل يصدقه او يكذبه. فاذا قال ابن آدم و صدق قوله بعمله رفع قوله بعمله الى الله تعالى و اذا قال و خالف عمله قوله رد قوله على عمله الخبيث و هوى به الى النار. هر گفته‏اى مصداقى از عمل دارد كه گفته را تصديق يا تكذيب مى‏نمايد، وقتى فرزند آدم سخنى مى‏گويد و عملش گفته‏ى او را تصديق مى‏نمايد، قولش به وسيله‏ى عمل به پيشگاه الهى بالا مى‏رود، و اگر سخنى بگويد و عملش با قولش مخالف باشد، سخنش برمى‏گردد به عمل خبيث و آلوده‏اى كه مرتكب شده و در آتش دوزخ سرنگون مى‏گردد.

رابطه‏ى سخن و عمل و رفعت قول منطبق با عمل، در قرآن شريف آمده است: اليه يصعد الكلم الطيب و العمل الصالح يرفعه. كلام طيب به سوى خداوند صعود مى‏كند و به درجه‏ى رفيع مى‏رسد و چيزى كه آن را بالا مى‏برد، عمل صالح است. عمل صالح كه به معناى اطاعت از اوامر الهى و اجتناب از محرمات اوست، مايه ‏ى خلاصى افراد از خشم و عذاب خداوند است. از آيه‏ اى كه مذكور افتاد و همچنين از حديث رسول اكرم (ص) اين نتيجه به دست آمد كه : عمل صالح، خود به سوى بارى تعالى صعود مى‏كند و سخن طيب را نيز با خود بالا مى‏برد.

حضرت امام زين‏العابدين (ع) در عبارت دعا عرض مى‏كند: اللهم خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها. بار الها! نيات خوب و اعمال صالحه ‏اى را كه نفسم را از عذاب خلاص مى‏كند، از من بگير و نزد خودت ببر. محتواى آيه ‏ى قرآن و دعاى حضرت سجاد (ع)، رفعت اعمال صالحه و بالا رفتن آن به سوى خداوند است با اين تفاوت كه در آيه، صعود به صورت فعل لازم آمده و فرموده است كه : "عمل صالح خود به سوى بارى تعالى صعود مى‏نمايد: و در عبارت دعا به صورت فعل متعدى آمده و از خداوند درخواست مى‏كند كه : "تو نيات خوب و اعمال صالحه ‏ى مرا كه مايه‏ ى خلاصى نفسم مى‏شود، از من بگير و نزد خودت ببر، و هر دو عبارت آيه و دعا به يك نتيجه مى‏رسد و آن: "بالا رفتن عمل صالح و نيل به رفعت واقعى است. "

با تشکر از همه دوستان مشارکت کننده در بحث امروز (برداشت من)( نویسنده - خواننده و نشر دهنده این کلام نورانی ) اجرتان با صاحب این کتاب با عظمت امام سجاد علیه السلام

🙏 اللهم خذ لنفسك من نفسى ما يخلصها 🔊 شرح صوتی استاد #طاهرزاده تحت عنوان راهی برای دوست داشتن خدا - جلسه 64 #بیستم #مکارم_اخلاق #دعا_بیستم_19 ◀️کانال انس با #صحیفه_سجادیه 🆔 @sahife2