راست گفتن همانند وفاى به عهد و اداى امانت از جمله‏ ى الهامات الهى است كه به قضاى حكيمانه‏ ى او با سرشت انسانها آميخته شده و در ضميرشان نهفته است، و اين الهام همان است كه روانشناسان امروز #وجدان اخلاقيش مى‏نامند. بنابراين، كسى كه بر وفق علم خود سخن مى‏گويد و آن را كه مى‏داند به زبان مى‏آورد، راست مى‏گويد و آن كس كه برخلاف دانسته‏ ى خود حرف مى‏زند، #دروغ مى‏گويد.

على (ع) : الصدق مطابقه المنطق للوضع الالهى، و الكذب زوال المنطق للوضع الالهى. «راستى» سخن گفتن طبق وضعى است كه خداوند با الهام فطرى در ضمير انسانها قرار داده و #دروغ، خارج شدن منطق از وضع الهى است.

خداوند درباره #منافقين فرموده است: يقولون بافواههم ما ليس فى قلوبهم و الله يعلم بما يكتمون. به زبان چيزى را مى‏گويند كه در دلشان نيست و خدا مى‏داند آنچه را كه اينان كتمان مى‏نمايند.

اگر كسى طبق علم و اعتقاد خويش سخن بگويد و علمش مطابق با واقع و نفس الامر باشد، كلام او صدق تام و تمام است. صدق التام هو المطابقه للخارج و الاعتقاد معا. صدق و راستى تام و كامل آن است كه سخن گوينده مطابق با واقع و همچنين موافق با علم و اعتقاد وى باشد. اگر كسى سخن بگويد طبق علم و اعتقادى كه دارد، ولى علمش مطابق با واقع نباشد، او در سخن صادق است اما صدقش تام و كامل نيست. اگر كسى سخنى بگويد مطابق با واقع و نفس الامر، اما به گفته ‏ى خويش اعتقاد نداشته باشد، او دروغگوست اذا جاءك المنافقون قالوا نشهد انك لرسول الله و الله يعلم انك لرسوله و الله يشهد ان المنافقين لكاذبون. وقتى منافقين نزد تو آمدند و گفتند: شهادت مى‏دهيم كه تو رسول خدايى و خدا مى‏داند كه تو رسول او هستى و خداوند شهادت مى‏دهد كه منافقين دروغ مى‏گويند. منافقين به نبوت پيمبر گرامى (ص) كه امرى است واقعى، شهادت مى‏دهند و خداوند نيز رسالت آن حضرت را تاييد مى‏نمايد، اما چون منافقين برخلاف اعتقاد خود سخن مى‏گويند، پروردگار آنان را دروغگو خوانده است.

امام سجاد (ع) به پيشگاه الهى عرض مى‏كند: وهب لى صدق الهدايه. بار الها! مرا از موهبت هدايت صادقانه برخوردار فرما. مقصود امام (ع)، هدايت مردم به تعاليم قرآن شريف و ارائه ‏ى راه خودسازى و نيل به مقام شامخ انسانيت است.

#هدايت مردم با صدق تام و كامل، زمانى تحقق مى‏يابد كه حتما واجد دو شرط اصلى و اساسى باشد: اول، كسى كه واضع مقررات و تعاليم هدايت است بايد خود، تمام حقايق نجات‏بخش و سعادت آفرين را آنطور كه هست بداند و همه‏ى مواد هدايتش طبق واقع و نفس‏الامر باشد تا بتواند مردم را به سرمنزل انسانيت برساند و ايصال به مطلوب بنمايد. دوم، آن كس كه مى‏خواهد برنامه ‏ى هدايت واقعى را بين مردم نشر دهد و به آنان ابلاغ نمايد، بايد خود به آن مومن باشد تا بر وفق عقيده سخن بگويد و هر چه بيشتر و بهتر در جامعه اثر بگذارد و اين هر دو شرط در هدايت تشريعى دين مقدس اسلام وجود دارد.

اما شرط اول، واضع قوانين و مقررات هدايت در شرع اسلام، ذات اقدس الهى است، آن كس كه خود آفريدگار بشر و خالق تمام عوالم هستى است، او كه علم نامحدودش به حقايق اشياء احاطه دارد و از كوچكترين موجود جهان هستى آگاه است. و ما يعزب عن ربك من مثقال ذره فى الارض و لا فى السماء. از علم پروردگار تو، ذره و كوچكتر از ذره در زمين و آسمان پنهان نيست. پس آنچه در اسلام براى هدايت مردم به عنوان روا يا ناروا معرفى شده، از ناحيه‏ ى بارى تعالى و طبق واقع و نفس الامر است و بر اثر تخلف هر يك از آن دو، به نسبت يا خيرى از دست مى‏رود يا آنكه شرى به بار مى‏آيد. پس هدايت نجات‏بخش يعنى هدايتى كه تعاليمش مطابق با واقع است و كمترين دستور انحرافى در آن راه ندارد، هدايت حضرت بارى تعالى است و اين آيه در قرآن شريف، مبين اين حقيقت است: قل ان هدى الله هو الهدى. پيمبر گرامى! به مردم بگو هدايت الهى است كه هدايت واقعى و منطبق با حقيقت و نفس الامر است.

اما شرط دوم: تبليغ كننده و نشر دهنده‏ ى برنامه‏ ى هدايت بارى تعالى حضرت محمد بن عبدالله صلى الله عليه و آله، رسول معظم اسلام است و او خود به تمام دقايق وحى و برنامه‏ى هدايت پروردگار ايمان قطعى دارد. قرآن شريف در اين باره فرموده است: آمن الرسول بما انزل اليه من ربه. پيشواى اسلام به آنچه از طرف بارى تعالى بر وى نازل شده است، ايمان دارد.

پیامبر و امام علیه السلام در تبليغ اسلام بر اساس ايمان و به انگيزه‏ ى اعتقاد سخن مى‏گويد و اين معناى صدق تام و تمام است، زيرا از طرفى اصل تعاليم شرع اسلام مربوط به خداوند عالم به واقعيتها و حقايق است و از طرف ديگر گوينده‏ ى آن از روى اعتقاد واقعى سخن مى‏گويد.

براى نيل به هدايت راستين الهى بايد مشكلات بسيارى را تحمل نمود و منازل سخت و راههاى صعب‏العبورى را پيمود تا به هدف عالى انسانيت دست يافت. غلبه بر هواى نفس و مهار كردن غرايز كور و بيشعور يكى از موانعى است كه به دشوارى مى‏توان از آن گذشت، زيرا هوى و غرايز به كشش طبيعى، طالب آزادى بى‏قيد و شرطاند و مى‏خواهند هيچ مانعى سد راهشان نشود. اما پيمودن مدارج كمال و رسيدن به مقام رفيع انسانيت ايجاب مى‏كند كه مردم پيروى هوى را ترك گويند، دعوت راهنماى الهى را اجابت نمايند، و غرايز را در حدود مصلحت و طبق هدايت خداوند اقناع نمايند وگرنه دچار ضلالت و گمراهى مى‏شوند و از اوج انسانيت به حضيض حيوانيت سقوط خواهند نمود. قرآن شريف در اين باره فرموده: فان لم يستجيبوا لك فاعلم انما يتبعون اهواءهم و من اضل ممن اتبع هواه بغير هدى من الله. پيمبر گرامى! اگر دعوتت را اجابت ننمايند، بدان كه اينان پيرو هواى نفس خويش هستند و كدام انسان گمراهتر از كسى است كه از هواى نفس خود تبعيت كند، بدون آنكه از راهنمايى خداوند استفاده نمايد.

آفريدگار توانا به مشيت حكيمانه‏ ى خود، هواى نفس و غرايز را كه عامل موثر بقاى فرد و نوع است، در وجود انسان و حيوانات مستقر فرموده، با اين تفاوت كه حيوانات به هدايت تكوينى خداوند مجازند غرايز خود را آزادانه و بدون قيد و شرط اعمال نمايند، اما انسان موظف است هواى نفس و غرايز خويش را با هدايت تشريعى بارى تعالى تعديل كند و آنها را با اندازه‏ گيرى صحيح و در حدود مصلحت اقناع نمايد، زيرا حيوان موجودى است يك بعدى، حيوان ساخته شده، به غرايز حيوانى مجهز گرديده، و در دوران حيات كارى جز اعمال غرايز و بروز دادن خلق و خوى حيوانى ندارد. اما انسان موجودى است دو بعدى و با دارا بودن جنبه ‏ى حيوانى، واجد مزاياى انسانى و حامل روح الهى است. او داراى ودايع اختصاصى و ذخاير الهامى است، قابليت و استعدادش براى پيمودن مدارج كمال، نامحدود است.

خداوند، زمين و محتوياتش را مسخر او ساخته و به وى اجازه ‏ى بهره‏بردارى داده است، صفات عالى انسانى از قبيل اداى امانت، وفاى به عهد، انصاف، راستگويى، و ديگر مزايا را به وى الهام فرموده و به طور فطرى مجذوب آنهاست، اگر بخواهد غرايز را بى‏قيد و شرط اقناع نمايد بايد در مواقعى كه با گناه مواجه مى‏شود، براى ارضاى غريزه‏ى جنسى، حب مال، ميل به مقام، دست يافتن به تمنيات، و ديگر امورى از اين قبيل به انسانيت و سجاياى انسانى پشت پا بزند، برخلاف انصاف عمل كند، در امانت خيانت نمايد، مرتكب نقض عهد شود، دروغ بگويد، فريب دهد، و ديگر اعمالى از اين قبيل. ارضاى غرايز از مجارى خلاف فطرت، حركتى ضد انسانى و منافى با تعالى و تكامل شايسته‏ى مقام رفيع انسان است. بنابراين، كسى كه مى‏خواهد انسان باشد و با صفات انسانى زيست كند، انسان بميرد، و در قيامت انسان محشور گردد، بايد بر هوى و تمنيات نفسانى خويش حاكم گردد، غرايز را تعديل نمايد، خواهشهاى نفسانى را در حدود مصلحت و با رعايت شان انسان برآورده سازد، هواى نفس را با هدايت تشريعى بارى تعالى تطبيق دهد، از راهنماييهاى رجال الهى و مردان صادق‏القول پيروى كند،