👊 سرآغاز یک خروش (١)
🗓 یادداشتی به مناسبت سالگرد ۱۶ آذر
💥 نخستین اعتراض
1⃣ نخستین اعتراض پرخروش به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، در تظاهرات روزهای ۱۴ تا ۱۶ آذر ۱۳۳۲ دانشجویان دانشگاه تهران تجلی یافت. این تظاهرات به دو دلیل بود:
🔸 نخست، اعلامیه‌ی تجدید روابط ایران و بریتانیا که روز شنبه ۱۴ آذر ۱۳۳۲ (۵ دسامبر ۱۹۵۳) هم‌زمان در لندن و تهران انتشار یافت.
🔸 دوم، انتشار خبر سفر قریب‌الوقوع #ریچارد_نیکسون -معاون ژنرال دوایت آیزنهاور رئیس‌جمهور آمریکا- به ایران که در اعلامیه‌های آن زمان او را «بازرگان مرگ» و «دلال کمپانی‌های بزرگ نفتی» خواندند.
2⃣ در ۱۵ آذر تظاهرات به خارج از دانشگاه کشیده شد و به زدوخورد و دستگیری گروهی از دانشجویان انجامید. با تشدید تظاهرات در روز دوشنبه ۱۶ آذر (۷ دسامبر) نیروهای لشکر ۲ زرهی به دانشگاه تهران اعزام و با تیراندازی آنان سه دانشجو کشته شدند.
3⃣ حادثه‌ی خونین ۱۶ آذر دو روز پیش از سفر ریچارد نیکسون و دیدارش با شاه -که چهارشنبه ۱۸ آذر (۹ دسامبر) انجام شد- و دو هفته پیش از سفر #دنیس_رایت، کاردار تازه منصوب شده‌ی بریتانیا، به ایران -که دوشنبه ۳۰ آذر (۲۱ دسامبر) صورت گرفت- رخ داد. از آن پس ۱۶ آذر به‌عنوان #روز_دانشجو، به نماد اعتراض مردم ایران به دخالت آمریکا و سایر قدرت‌های خارجی در امور داخلی ایران بدل شد.
4⃣ تا پیش از کودتا، شاید به جز در نزد برخی خبرگان آشنا با سیاست جهانی، و نیز در نزد کمونیست‌ها که رقیب ایدئولوژیک بلوک غرب بودند، آمریکا در چشم عامه‌ی ایرانیان به قدرتی سلطه‌گر و متجاوز مشهور نبود. احزاب سیاسی ناسیونالیست که عضو جبهه‌ی ملی ایران بودند، آمریکا را «قدرت سوّمی» معرفی می‌کردند که تحکیم پیوند با او می‌تواند ایران را از نفوذ دو قدرت بزرگ سنتی یعنی بریتانیا و روسیه برهاند. این تداوم نگاهی بود که از دوران متأخر قاجاریه در میان بخشی از تجددگرایان مدعی اصلاحات، برخی بدنام و وابسته و برخی خوش‌نام و دارای حسن‌نیت، هم به آمریکا و هم به فرانسه، وجود داشت.
5⃣ در دو دهه‌ی اخیر برخی مقامات بلندپایه‌ی ایالات متحده‌ی آمریکا با نظر غالب مورّخین هم‌رأی شدند که یکی از مهم‌ترین عواملی که نفرت از نظام سیاسی حاکم بر آمریکا را در مردم ایران پدید آورد، و ثمره‌ی آن در #انقلاب_اسلامی ۱۳۵۷ و تحولات پسین آن نمایان شد، کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ بود. به این دلیل، در ۲۸ اسفند ۱۳۷۸ (۱۷ مارس ۲۰۰۰) مادلین آلبرایت، وزیر خارجه‌ی دولت بیل کلینتون، و سپس باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت، اولین بار در سخنرانی ۱۴ خرداد ۱۳۸۸ (۴ ژوئن ۲۰۰۹) در قاهره، و سپس هیلاری کلینتون، وزیر خارجه‌ی اوباما در ۴ آبان ۱۳۹۰ (۲۶ اکتبر ۲۰۱۱) نقش مداخله‌گرانه‌ی دولت آمریکا را در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ پذیرفتند. این سخنان، صرف‌نظر از بی‌نتیجه بودن تأثیر آن بر ایرانیان، دستاویزهای حقوقی محکم و قابل استنادی برای ایران فراهم آورد.
👊 سرآغاز یک خروش (٢)
🗓 یادداشتی به مناسبت سالگرد ۱۶ آذر
💥 دولت کودتاگر
1⃣ کودتای ۲۸ مرداد به‌عنوان اولین عملیات کودتاییِ سازمان تازه‌تأسیس اطلاعاتی آمریکا (سیا) شهرت یافته که البته چنین نیست.
2⃣ اول؛ اسناد و تحقیقات منتشرشده در دهه‌ی اخیر روشن می‌کند که #سیا یک سال پیش در کودتای اول مرداد ۱۳۳۱ (۲۳ ژوئیه ۱۹۵۲) توسط ژنرال محمد نجیب و سرهنگ جمال عبدالناصر در مصر (ساقط کردن ملک فاروق و پایان دادن به سلطنت خاندان محمدعلی پاشا) نقش جدی داشت. در این کودتا نیز همچون کودتای مرداد سال بعد در ایران، مسئولیت منطقه‌ی خاورمیانه و شمال آفریقا در سیا با #کرمیت_روزولت بود. پس از کودتای مصر، روزولت از اکتبر ۱۹۵۲ در قاهره مستقر شد و با جمال عبدالناصر رابطه‌ی نزدیک دوستانه برقرار کرد. ولی با رشد فزاینده‌ی گرایش‌های ضد اسرائیلی در ناصر، تحول فوق به پیدایش #ناسیونالیسم_عربی و پیامدهای ضد آمریکایی - ضد انگلیسی آن انجامید و بدان‌جا کشید که از سال ۱۹۵۶ (۱۳۳۵) سیا و سرویس اطلاعاتی بریتانیا (اِم.آی.سیکس) سناریوهای مشترکی را برای پایان دادن به حکومت ناصر آغاز کردند. به‌هرروی برخی محققین سرآغاز پیوند ارتش مصر با آمریکا و استقرار نظام سیاسی - اقتصادی میلیتاریزه در این کشور را، که تاکنون تداوم یافته، از کودتای فوق می‌دانند.
3⃣ دوم؛ دست‌کاری در فرایندهای سیاسی جامعه‌ی ایرانی در سال‌های اولیه پس از شهریور ۱۳۲۰ و سقوط #رضاشاه، که به کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ انجامید، تنها کار سیا نبود بلکه «کانون‌های متعدد» در آن نقش داشتند؛ از سرویس اطلاعاتی بریتانیا (ام.آی.سیکس) که مربی و متحد سازمان سیا به شمار می‌رفت، تا کارگزاران #کارتل_نفت آمریکا، که در پی دور زدن «قانون ضد انحصار» در آمریکا و ایجاد پیوند استوار با سیاست رسمی دولت فوق در منطقه‌ی خاورمیانه و نیز سهیم شدن در #نفت_ایران بودند، تا عوامل دو کمپانی نفتی #رویال_داچ_شل و #توتال (شرکت نفت فرانسه‌ی آن روز). این کمپان
