دو روش فهم شیعه پژوهی غربی ۱. مطالعه آثار ناظر و گزارشگر ۲. مطالعه مستقیم آثار تقریباً هر علمی اینجوری است، شما یا کتابهایی را می خوانید که با عنوان مقدمه ای بر آن علم نوشته می شوند یا مستقیم در کتاب‌هایی که در موضوعات آن علم بزرگان آن علم نوشتند شیرجه می زنید. اما معمولاً برای یادگیری علم پیشنهاد میشه کتابهای معرف و مقدمه را اول بخوانید. اما در مورد شیعه پژوهی غربی قضیه مقداری تفاوت داره. اولاً کتابهای ناظر و گزارشگر را خود محققین غربی ننوشتند بلکه در فارسی یا عربی نوشته شده، چون نویسنده از بیرون داره نگاه میکنه خودش بین خواننده و علم یک فاصله ایجاد می کنه و اعتماد را کم می کنه. ثانیاً کتاب‌هایی هم که به فارسی یا عربی نوشته شده تا جایی که اطلاع دارم عناوین تحقیقات و محققین و تاریخ را معرفی می کنند و عمق محتوایی کافی را ندارند. آنهایی که عمق محتوایی دارند نقد یک محقق یا یک موضوع از چند محقق هستند. شاید امر دائر شده بین کیفیت و وسعت موضوعاتی که پوشش داده میشه. ولی به نظر می‌رسد می شود راه وسطی پیدا کرد. شاید اینکه یک کتاب مناسب کلی نمیبینیم این باشه که این همه گستردگی را یکپارچه نمی بینند. و هر کسی رشته خودش را بر می دارد. ثالثا خود محققین غربی بعضی مقالات گزارشگر را نوشتند ولی اغلب تمرکز در یک موضوع دارند. مثلاً خانم کارن رفل از چند تحقیقاتی که در حوزه جنسیت و مراسم عزاداری نوشته شده گزارش خوبی می دهد. آقای رابرت گلیو مقاله‌ای در مورد تحقیقات اخیر در باب تشیع نخستین نوشته. برخی مقالات معرف در کتابی که ۲۰۱۴ موسسه اسماعیلیه چاپ کرد اینگونه هستند. اولیور شاربروت و لیاکت تکیم مقالات خوب کلی هم نوشتند ولی این حجم از کار و موضوعات را واقعاً نمی شود در مقاله جمع کرد و جهاتی مغفول می ماند. اما ما چکار کردیم؟ @shiastudiesinwesternacademia

اما ما چکار کردیم ؟ دوستانی که دو سال پیش جمع شدند و باهم مباحثه داشتیم، دو سه تا تقاضا داشتند. اول اینکه مواجهه مستقیم می خواستند پس مقالات و کتابهای ناظر و گزارشگر حذف شد مگر در موارد خاص مثلاً یکی از مقالات فارسی را برای نقد و بررسی نظریه دکتر امیر معزی استفاده کردیم. دوم اینکه یک نگاه کلی و اشراف نسبی به گستردگی کار، از جهت موضوع و روش می خواستند پس خیلی عمیق نرفتیم، البته به جز در موضوع تشیع نخستین. سوم اینکه می خواستند بیشتر ناظر به فضای امروزی باشه. با توجه به این ملاکات سیر مطالعاتی آماده کردیم و به اساتید نشان دادیم. آراء متفاوت بود. یکی از آنها گفت میزان نیست، بعضی از آثار عمیق است بعضی سطحی یکی گفت فهرست شما خوبه ولی از دونالدسون شروع کنید! فهماندن این که دوره اول ماست و فعلاً نمی خواهیم عمیق برویم سخت بود. به هر حال ما در ابتداء دو مقاله گزارشی خواندیم و مباحثه کردیم، مقاله لیاکت تکیم و رابرت گلیو که بالا اشاره شد. سپس کتاب نجم حیدر در معرفی تشیع. پس از آن وارد تشیع نخستین شدیم و بعدش حدیث، فقه، اصول، تفسیر... به نظرم روش بدی نبود ولی اگر دوباره مباحثه ای باشه حتماً باید تغییراتی داشته باشه. @shiastudiesinwesternacademia

شیعه پژوهی غربی روش مستقل ندارد باید حواسمان باشه این تحقیقات را نباید در انزوا ببینیم. روشها، چارچوب‌ها ی تحلیلی و حتی طرح تحقیق را نیز از علوم انسانی مانند تاریخ اندیشه ها، جامعه‌شناسی و مردم شناسی می گیرند. تأثیر مطالعات اسلامی (Islamic Studies)و داد و ستد با آن بسیار روشن و واضح است. مثلاً قضاوت‌هایی در مورد متون اولیه اسلامی همیشه روی قضاوت در مورد متون اولیه تشیع تاثیرگذار است. وقتی که اعتمادشان در مطالعات اسلامی به منابع کمتر میشه در برخورد با متون شیعی نیز محتاطانه عمل میشه. در این بین کسانی سعی کردند بین پیش فرضهای کلی مطالعات اسلامی و شیعه پژوهی فاصله ایجاد کنند و بهش حیثیت مستقلی بدهند. شاید بتوان گفت کتاب نجم حیدر Rebel and the Imam یکی از آنهاست. این کتاب سعی می کند نشان دهد که منابع اولیه تشیع با اندک تفاوتهایی، هسته اصلی گزارشات را حفظ می کنند. خانم دکاک در اون کتاب 2014 The Study of Shi'i Islam نشان میدهد سنت مکتوب بر خلاف اهل سنت از اولش بین شیعیان مرسوم بوده. @shiistudiesinwesternacademia

شیعه پژوهی غربی روش مستقل ندارد: مردم شناسی و Ethnography یک بخشی از شیعه پژوهی را مخصوصاً آنهایی که در مورد جوامع شیعی امروزی تحقیق می کنند، باید شاخه و امتدادی از مردم شناسی فرهنگی دانست. روش اصلی مردم شناسی نیز Ethnography است. بعضی از تحقیقات که روش اصلی آنها Ethnography باشد، اینجا لیست می کنم: 1. An Enchanted Modern: Gender and Public Piety in Shi'i Lebanon by Lara Deeb 2. Gender, Sainthood and Everyday Practice in South Asian Shi'ism by Karen Ruffle 3. Horse of Karbala: Muslim Devotional Life in India by David Pinault 4. Shi'a Women's Rituals in Northwest Pakistan: The Shortcomings and Significance of Resistance by Mary Elaine Hegland 5. Feeding Iran: Shi'i Families and the Making of The Islamic Republic by Rose Wellman 6. Partners of Zaynab: A Gendered Perspective of Shia Muslim Faith by Diane D'Souza 7. Ashura Rituals, Identity and Politics: A Comparative Approach (Lebanon and India) by Sabrina Mervin @shiistudiesinwesternacademia

👆 الحمد لله این کتاب را کامل خواندم. بسیار جالب بود. در پست قبلی عرض کردم که بسیاری از تحقیقات از مردم شناسی، روشها، چارچوب‌ها و حتی طرحهای تحقیق را اخذ می کنند. با خواندن این کتاب ۲۰-۲۵ درصد از تحقیقات شیعه پژوهان دیگر تعجب آور نمی ماند و خواننده متوجه می شو‌د که آن محقق شیعه پژوه آنقدری که فکر می کرده ابتکار و خلاقیت نداشته. فصل دوم و فصل پنجم مخصوصاً توصیه می شود. @shiistudiesinwesternacademia

https://www.religion.utoronto.ca/methodological-trajectories کنفرانس ۳ روزه، پنل سوم از همه جالبتره. معرفی این کنفرانس و موضوعاتی که انتخاب شده تأکید دارد که این محققین جریان تشیع و تسنن را مخصوصاً در قرون اولیه می خواهند درهم تنیده مطالعه کنند تا تصویر کامل و یکپارچه از فرهنگ و اندیشه آن دوران داشته باشند. و این یعنی شیعه پژوهی را نباید در انزوا ببینیم. This conference aims to bring a more holistic study of the formative period of Islam front and centre. “Holistic study” refers to the comprehension of various manifestations of Islam as intimately interconnected and explicable only by reference to the whole. In this sense, the conference wants to illustrate, among other things, how one should not look at Islamic studies in Sunni and Shiʿi (along with Ibadism) contexts separately but see their connections, interaction and influence. @shiistudiesinwesternacademia

مصاحبه های شیعه پژوهان روی سایت آندرو نیومن سایت آندرو نیومن یعنی شیعی نیوز، قسمتی را به اسم شیعی نیوز چت آغاز کرده. قرار است محققین مختلف بیایند در مورد خودشان، تحقیقشان و در مورد خود شیعه پژوهی صحبت کنند. گویا قرار است شیعه پژوهی کمتر دیده شده یعنی در مورد شیعیان غیر از ایران و عراق، بیشتر مورد توجه قرار گیرد. هنوز دو تن از محققین صحبت کرده‌اند، سوالات هم از اول به صورت مکتوب به آنها داده شده و صدای مصاحبه گر را نمی شنوید. مصاحبه سیمون وولفگانگ فوکس (Simon Wolfgang Fuchs) را گوش دادم، برایم بسیار مفید بود، از چند جهت: 🔹 چگونه یک محقق موضوع تحقیقی خود را انتخاب می کند؟ و چرا عده ای می روند سراغ شیعیانی که در قلب جهان تشیع یعنی ایران و عراق نیستند؟ 🔹 تفاوت خط متن محور و سنتی با کسانی که در جوامع شیعی مدرن و معاصر فعالیت می کنند. 🔹 مسائلی پیرامون شیعه پژوهی و شیعیان در شبه قاره مخصوصاً پاکستان، خلأیی که وجود داره و موضوعاتی که می شود کار کرد. 🔹و اخیراً این که گستردگی موضوع مرجعیت به معنای عام آن یعنی Authority چگونه ترسیم می شود؟ https://www.shii-news.imes.ed.ac.uk/shii-news-chats/simon-fuchs/ @shiistudiesinwesternacademia

بعضی از موارد مثبت چند پست دیگر می خواهم مثبت‌های تحقیقات شیعه پژوهان را جمع کنم تا تصویر منصفانه ای داشته باشیم. مثبت به معنای کاملاً ارزشی 😊 یعنی حقانیت مکتبی را تصدیق کرده ام و اکنون هر کسی که خوبی آن مکتب را بگوید می گویم این نکته مثبت کارش بود. @shiistudiesinwesternacademia

مورد مثبت ۱: دکتر مدرسی طباطبایی و مسئله تحریف قرآن به خاطر کتاب مکتب در فرآیند تکامل، کارهای دیگر آقای مدرسی طباطبایی تحت الشعاع قرار گرفته. ایشان قبل از این کتاب برخی کارهای به یک معنایی مثبت داشته اند. از اون موارد مقاله ای است در مورد تحریف قرآن. برای شیعه پژوهان مسئله این نیست که قرآن تحریف شده یا نه، مسئله این است که آیا شیعیان نخستین قائل به تحریف بودند یا خیر. از طرفی آقایان کلبرگ و معزی معتقدند شیعیان نخستین قائل به تحریف بالنقیصه بودند. از طرف دیگر آقای مدرسی طباطبایی طی مقاله ای نشان میدهند که احادیث تحریف قرآن در واقع در میراث حدیثی شیعیان نبوده بلکه در منابع اهل سنت یافت می شد و شیعیان در مناظره هایشان از این روایات استفاده می کردند و کم کم این روایات اینقدر در جدلها استفاده شد که وارد کتب حدیثی شیعیان شد. در این بین به نقش کسانی که از هر گروهی حدیث نقل می کردند نیز پرداخته شده. اسم و لینک مقاله: Early Debates on the Integrity of the Qur'ān: A Brief Survey https://doi.org/10.2307/1595789 @shiistudiesinwesternacademia

ترجمه منتخب دائرة المعارف بزرگ اسلامی به انگلیسی توسط شیعه پژوهان و چاپ آن توسط بریل در فضایی که به تحقیقات فارسی و عربی توجه نمی شود، انتظار این پدیده را نداشتم. جالب بود. https://referenceworks.brillonline.com/browse/encyclopaedia-islamica @shiistudiesinwesternacademia

قبلاً عرض شد که Najam Haider در کتاب Rebel and the Imam سعی می کند نشان دهد که منابع شیعیان نخستین لایه لایه هستند. با کنار هم قرار دادن گزارشات فرق مختلف شیعه نهایتاً نتیجه می گیرد که این گزارشات تا حد زیادی قابل اعتماد هستند. این قسمت از کتاب مربوط به زندگانی امام موسی کاظم (ع) @shiistudiesinwesternacademia

جورج وارنر رفته دانشگاه اکستر و بعد از چند سال پرداختن به شیخ صدوق به نظر میرسه موضوع مطالعاتی خود را عوض کرده.

مورد مثبت ۲: مقاله در مورد اصالت برخی روایاتی که در باب جمع آوری قرآن توسط امام علی (ع)، از امام باقر (ع) صادر شده عکسی که از صفحه نخست مقاله فرستادم مقداری راهزن است. این مقاله را خواندم که ببینم آیا ربطی به مسئله تحریف قرآن دارد یا خیر. ظاهراً ربط مستقیم ندارد. سند و دلالت ۷ نقل از امام باقر (ع) را با روش هارالد موتزکی بررسی می کند. نتیجه می گیرد که روایات از امام صادر شده ولی در برخی از آنها احتمال میدهد که لفظ "جمع" دال بر فهم کامل قرآن باشد نه جمع آوری. به هر حال بر خلاف برخی دیگر از شیعه پژوهان ایشان نمی گوید که پیش زمینه این روایات تحریف قرآن بوده. دیگر اینکه از بررسی‌های آیت الله خویی نیز استفاده کرده. در مسئله اعتبار سنجی میراث حدیثی رویکرد خوبی است که بجای قضاوت کلی در مورد کل میراث یا یک کتاب، مجموعه ای از احادیث مرتبط از یک امام، معتبر نشان داده شود. نویسنده کتاب مستقلی را اخیراً در مسئله نسخه قرآنی امام علی (ع) چاپ کرده، باید دید چگونه است. @shiistudiesinwesternacademia

چنین نمودارهای درختی را معمولاً در مقالاتی که بررسی سندی دارند، می بینید.

نظر آندرو نیومن در مورد کتاب سعید امیر ارجمند

الحمد لله مقدمه این مجموعه مقالات را خواندم. چون که شیعه پژوهان در بسیاری از تحقیقات خود از روشها و چارچوبهای حدیث پژوهی اسلام شناسان به معنای عام آن استفاده می کنند، می خواستم یک کتابی هم در این زمینه ببینم. و چون امروزه شیعه پژوهان به روش هارالد موتزکی بهای بیشتری می دهند، این کتابش را انتخاب کردم ولی انتظار نداشتم مقدمه کتاب این قدر مفید باشه. در مقدمه سیر حدیث پژوهی در غرب، موضوعات، چالشها، روشها و محققین را به صورت مختصر و مفید بیان کرده. مقالاتی هم که برای این مجموعه انتخاب شده تقریباً هر کدام نمونه‌ای از رویکردهای متفاوتی است که در حدیث پژوهی غربیان وجود داشته و قبلاً جاهای دیگر چاپ شده. برخی از اینها قبلاً به آلمانی و فرانسوی چاپ شده بود که برای این کتاب ترجمه شد. در بین مقالات، مقاله کلبرگ در مورد اصول اربعمائه نمونه ای از تحقیق در میراث حدیثی اقلیتهاست. مقدمه اش ۴۰ صفحه بود. به نظرم هر کسی که می خواهد کارهای حدیثی شیعه پژوهان را بفهمد، اگر نگوییم کل کتاب، حد اقل این ۴۰ صفحه را واجب است بخواند. @shiistudiesinwesternacademia