᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ و از جمله کسانیکه همین روایت را از عیون الأخبار صدوق بدون ذکر علی بن سنان نقل کرده‏اند می‏توان به سه محدث بزرگ اشاره کرد: حر عاملی در اثبات الهداة🔻 علامه سید هاشم بحرانی در حلیة الأبرار🔻 و شیخ عبد الله بحرانی در عوالم العلوم🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج‏4، ص296، ح35. 🔻. حلية الأبرار في أحوال محمد و آله الأطهار عليهم السلام، ج‏4، ص492، ح11 و ص493، ح12. 🔻. عوالم العلوم و المعارف والأحوال من الآيات و الأخبار و الأقوال (مستدرك سيدة النساء إلى الإمام الجواد - الرضاع)، ج‏22، ص46، ح26. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ همچنین روایت مذکور در کتاب های دیگری که خود مولف به امام سند داشته است همگی بدون ذکر نام علی بن سنان می‏باشد، از جمله: کتاب کافی به دو سند🔻 و ارشاد مفید.🔻 و تمام اینها می‏رساند که نام علی بن سنان در سلسله این سند وجود نداشته و از روی تصحیف وارد سند شده است. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻الكافي (ط - الإسلامية)، ج‏1، ص312، ح8 و ص313، ح9. 🔻. الإرشاد في معرفة حجج الله على العباد ج‏2 ص250 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ همه اینها به کنار، در کتاب عوالم در سند همین حدیث به طریق اهل سنت، علی بن شاذان موصلی ثبت شده نه علی بن سنان🔻 حال کدام نام درست است و علی بن شاذان کیست؟ باز نمی‏دانیم. همانطور که مشاهده می‏کنید در میان هزاران حدیث تنها دو حدیث از فردی به نام علی بن سنان العدل وجود دارد که از نظر رجالی شناخته شده نیست. حال آیا می‏توان دین و اعتقاد خود را از فردی بگیریم که تنها سه روایت از او به ما رسیده و هیچ شناختی از وی نداریم؟ ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. عوالم العلوم و المعارف والأحوال- الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام، ص37 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ آری عده‏ای می‏گویند: وثاقت علی بن سنان با توجه به توصیفش در سند شیخ طوسی به «العدل» محرز است و نیازی به شناخت بیش از این نداریم. اما آیا واقعاً کلمه «العدل» لقب علی بوده یا توصیف رجالی او به عادل بودن؟ ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ مرحوم مامقانی این کلمه را توصیف رجالی گرفته و علی را عادل دانسته است: «علي بن سنان الموصلي‏: ليس له ذكر في كتب الرجال و إنّما وقع في طريق الشيخ رحمه اللّه في «كتاب الغيبة» و الظاهر أنّ كلمة العدل‏ منه قدس سره توثيق له لا أنها لقب له»🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. تنقيح المقال، ج 2، ص291، رقم 8310. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ ولی این برداشت درست نیست زیرا در میان اسناد روایی، افراد متعددی را می‏بینیم که دارای پسوند «العدل» بوده‏اند در حالیکه همانند علی بن سنان موصلی، در کتب رجالی توصیف به عدل نشده و کلاً ناشناخته می‏باشند، از جمله: 1.أبو القاسم الشاهد العدل البغار🔻 2.محمد بن جعفر نُمیری العدل🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج‏1، ص7. 🔻. وسائل الشیعه، ج15، ص82، ح8 . ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ 3. احمد بن حسن قطان الرازي العدل 🔻که مذهبش معلوم نیست و احتمال دارد سنی باشد 🔻و ظاهراً خود شیخ صدوق هم او را نمی‏شناخته چون درباره‏اش می‏گوید: «این حدیث را شیخی از اهل حدیث که به او احمد بن حسن قطان العدل گفته می‏شود نقل کرد🔻 و جالب اینکه تمام بیست و سه چهار نفری که او از آنها نقل می‏کند نیز نا شناخته‏اند و هیچ کس به غیر از شیخ صدوق از او نقل نکرده است. 4. ابو إسحاق إبراهيم بن أحمد المقري العدل الطبري که فقیه سنی مالکی بوده🔻 و ظاهراً همان کسی است که درباره‏اش گفته شده: «كان شيخ الشهود المعدّلين ببغداد».🔻 5. احمد بن محمد بن صقر صائغ العدل🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. الامالي (للصدوق)، ص566، ح5. 🔻. معجم رجال الحدیث، ج2، ص93، رقم511. 🔻. الأمالي (للصدوق)، ص566، ح5. 🔻. موسوعة طبقات الفقهاء، ج4، ص7. 🔻. منتهى المقال في أحوال الرجال، ج‌1، ص154 به نقل از شرح نهج البلاغه ابن ابی حدید، ج1، ص34. 🔻. الأمالي (للصدوق)، ص170، ح5. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ 6. محمد بن عبد الله بن محمد بن حجاج العدل‏🔻 7. ابو عبد الله حسین بن محمد أشنانی رازی العدل که با نام أبو عبدالله الحسين بن أحمد أسترآبادي العدل هم ثبت شده است.‏🔻 8. محمد بن موسی بن ولید العدل🔻 9. الحسن بن علي النخاس العدل‏ 🔻 10. أبو محمد الحسين بن وسيف العدل🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻 . همان، ص619، ح6. 🔻. توحید صدوق، ص68، ح24. 🔻. خصال، ج1، ص311، ح87. 🔻. همان، ج1، ص254، ح129. 🔻. عیون أخبار الرضا (ع)، ج1، ص127، ح22 🔻. فضائل الاشهر الثلاثة، ج1، ص32، ح14 ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ غیر از اینکه اگر علی بن سنان فردی شناخته شده به عدالت بود، چرا شیخ طوسی ـ که تنها نقل کننده روایت او با عنوان «الموصلی العدل» است ـ وی را در رجال خود در میان راویان عادل ثبت نکرده است؟ ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ اینها همه بر فرض این بود که کلمه مورد بحث «العدل» باشد، اما اگر کلمه را طبق ثبت مقتضب الاثر «معدّل» بدانیم، این کلمه به چه معناست؟ معدّل شغلی حکومتی در میان اهل سنت بوده و بر کسانی اطلاق می‏شده که عدالت کسانی که می‏خواسته اند در محکمه قاضی شهادت دهند را تایید می‏کردند و این افراد غالباً سنی بوده اند. همچنانکه درباره ابو اسحاق مقری سنی (شماره 4) این نکته تاریخی را متذکر شدیم که استادِ تایید کنندگان عدالتِ شهود در بغداد بوده است. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ اما این نقل تاریخی، نکته جدیدی را برای ما روشن می‏کند و آن اینکه کلمه العدل به معنای معدّل می‏باشد زیرا با اینکه شغل ابو اسحاق معدّل گری بوده، لقبش «العدل» می‏باشد. ▫️نتیجه اینکه عموم راویان نا شناخته ای که دارای پسوند «العدل» می‏باشند از اهل سنت بوده و دارای شغل دولتیِ معدّل گری در دربار خلفا بوده اند و از همین جا متوجه می‏شویم که چرا ده راویِ ذکر شده در بالا که شیخ صدوق و دیگران از آنها روایت نقل کرده‏اند، در میان رجال شناسان شیعه نا شناخته می‏باشند، چون آنها از اهل سنت بوده اند نه شیعه. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥

᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥ و به همین خاطر است که آیت الله خوئی(ره) درباره این کلمه می نویسند: کلمه «العدل» با توجه به مواردی که شیخ صدوق برای بعضی اساتید خود ذکر کرده، وصفی برای برخی علماء عامه بوده، لذا بعید نیست علی بن سنان سنی باشد: «إن كلمة العدل على ما يظهر من ذكرها في مشايخ الصدوق ـ قدس سره ـ كان يوصف بها بعض علماء العامة، فلا يبعد أن يكون الرجل من العامة».🔻 ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ 🔻. معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرجال، ج‌13، ص50. ᪥༅ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅𖥸ↈ༅᪥