دربارۀ قاتل امام حسین(ع)
در پاسخ به این پرسش که چه کسی امام حسین(ع) را به شهادت رساند نویسندگانِ تاریخ کربلا، هم‌صدا نیستند. در مجموع می‌توان گفته‌ها را در شش گروه، دسته‌بندی کرد:
1️⃣ شِمر بن ذی‌الجوشن
این پاسخ بر پایۀ روایتی است که در آن، امام حسین(ع) می‌فرماید: در رؤیا دیدم که سگهايى، مرا گاز می‌گيرند و بيشتر از همه، سگى سياه و سفيد، مرا می‌گرفت(کامل‌الزیارات، ص75). این روایت در کنار گزارش تاریخ طبری که می‌نویسد: شمر پیسی داشت (6/53)، نقش شمر در شهادت امام حسین(ع) را پُررنگ می‌کند. اما خوارزمی(م568ق) در مقتل خود (2/36) و ابن‌حَبّان(م354ق) در الثقات (2/311)، به روشنی، شمر را قاتل (جدا کنندۀ سر پاک) حضرت می‌شناسانند.
2️⃣ سِنان بن أنَس
طبری (م310ق) در تاریخ خود به چند طریق حتی از امام صادق(ع) روایت می‌کند که سِنان بن أنس، امام را به شهادت رساند (5/453،454،468). ابن أثير جَزَرى (م630ق) در أُسد الغابة (1/498) نیز همین سخن را درست می‌داند. وی سپس دست به جمعِ گفته‌های پراکنده در این باره زده می‌زند که قابل توجه است (این را در پایان می‌آورم).
3️⃣ همکاری سِنان با خَولیّ
در برخی منابع آمده است که سِنان، حضرت را به شهادت رساند؛ سپس خولی سر پاک حضرت را جدا کرد. بنگرید به: شرح الأخبار، قاضی نعمان(م363ق)، 3/155؛ سیَر أعلام النُبَلاء، ذهبی(م747)، 3/299؛ المعجم الکبیر، طبرانی(م360ق)، 3/117.
4️⃣ همکاری شِمر و سِنان
بر پایۀ تک‌گزارشی که بیهقی(م565ق) در کتاب لب الأنساب خود می‌دهد(1/396)، شِمر، حضرت را به شهادت رساند و سِنان، سر پاک او را جدا کرد.
5️⃣ همکاری عمربن‌سعد، خَولیّ، سِنان و شِمر
بر پایۀ تک‌گزارشی که ابن‌شهرآشوب(م588ق) در کتاب مناقب خود می‌دهد(4/77)، عمربن‌سعد و خَولیّ، خضرت را به شهادت رساندند؛ سپس سِنان و شِمر، سر پاک حضرت را جدا کردند.
6️⃣ مردی از قبیلۀ مَذحِج
بر پایۀ تک‌روایتی که طبری از عَمار دُهْني و او از امام باقر(ع) نقل می‌کند، مردی از قبیلۀ مَذحِج، امام را شهید، سپس سر پاکش را جدا کرد(تاریخ طبری، 5/390).
🔘 جمع‌بندی
با صرف نظر از تک‌روایت‌ها و تک‌گزارش‌هایی که در ظاهر با دیگر گزارش‌ها هماهنگ نیستند و با توجه به این که از روایت نخست (کامل‌الزیارت) تنها مشارکت بیشتر در رساندن آسیب دانسته می‌شود به نظر می‌رسد وجه جمعی که ابن أثير جَزَرى می‌گوید به حقیقت نزدیک‌تر باشد. او می‌نویسد:
قتله سنان بن أنس النّخعى و قيل: قتله شمر بن ذي الجوشن، و أجهز عليه خولى ابن يزيد الأصبحي، و قيل: قتله عمر بن سعد، و ليس بشيء، و الصحيح أنه قتله سنان بن أنس النخعي. و أما قول من قال: قتله شمر و عمر بن سعد، لأن شمر هو الّذي حرض الناس على قتله و حمل بهم إليه، و كان عمر أمير الجيش، فنسب القتل إليه؛
حسين(ع) را سِنان‌بن‌انَس نَخَعى به شهادت رساند و نيز گفته شده كه شِمربن‌ذى الجوشن، او را به شهادت رساند و خولى بن يزيد اصبَحى، كار را تمام كرد و همچنين، گفته شده كه عمربن‌سعد، او را به شهادت رساند؛ ولى اینها نظرِ درستى نيست و صحيح، آن است كه سِنان بن انَس نَخَعى او را شهید کرد و امّا سخن كسى كه گفته است: «شمر و عمربن‌سعد، او را كُشتند»، از آن روست كه شمر، سپاه را به كُشتن حسين(ع)، تحريک کرده همراه با آنان، به حسين(ع) حمله میكرد. عُمَر هم فرماندۀ لشكر بود و از اين رو، كُشتن حسین(ع) را به او نسبت میدهند (أسد الغابة، 1/498).
🔸 اگر کسی بگوید که در زیارت ناحیه آمده است: «الشِّمرُ جالسٌ على صَدرك، مولِغٌ سَيفَهُ عَلى نَحرِكَ، قابِضٌ عَلى شَيبَتِكَ بِيَدِهِ، ذابِحٌ لَكَ بِمُهَنَّدِهِ، قَد سَكَنَت حَواسُّكَ، و خَفِيَت أنفاسُك» و این گویاست که شمر، تمام کار را کرد؛ گویم: گرچه دلالت متن بر مدعا تام است؛ اما سخن در اعتبار این متن است که چون تام نیست و در تقابل به یافتۀ ماست؛ آن را وا می‌نهیم.
#امام_حسین(ع) #تاریخ #شمر #سنان #خولی #قاتل
