#بدانیم يقينا اگر علما نبودند نهضت مشروطيت به وجود نمي آمد [اين جنبش] با انگيزه مسلماني شروع شد. مرحوم آيت الله ناييني (رضوان الله تعالي عليه) كه كتاب تنبيه الامه و تنزيه المله را در باب مشروطيت نوشتند، براي اين نوشتند كه مبناي اسلامي مشروطيت را بيان كنند. مرحوم آخوند خراساني و بقيه علمايي كه از پيشروان مشروطه بودند فكر ميك‌ردند مشروطيت حركتي در جهت اسلامي بودن است هما نگونه كه خود مرحوم شيخ فض لالله نوري هم جزء همين عده و از علاقمندان به آزادي و مشروطيت بود «اگر علما، پيشروان مشروطيت نبودند امثال تقي زاده و چند نفر فرنگي مآب از خارج برگشته و تحصيلكرده غرب قادر نبودند و نمي توانستند كه مشروطيت را در ميان مردم ما جا بيندازند و نيروهاي مردم را در خدمت اين حركت بزرگ قرار دهند. اين يك طرف قضيه بود البته در اين حركت يك عده افرادي كه گرايش و عقيده ديني نداشتند و تحت تاثير فرهنگ غرب بودند، شركت و دخالتي داشتند و بعضي از افراد بي تفاوت هم بودند. بعد از آنكه مشروطيت بر سركار آمد اين دو جريان درست رو به روي هم قرار گرفت. شهيد آيت الله شيخ فضل الله نوري مظهر جرياني است كه در مقابل انحراف مشروطيت ايستاد. بنده به دليل همين خصوصيت از شيخ شهيد نوري با همه وجود دفاع مي كنم».(روزنامه جمهوری اسلامی ۱۳۶۳/۵/۱۳) با توجه به غفلت و عدم حساسیت جریان‌های مذهبی و اختلافی که بین آن‌ها افتاده بود، استعمار خط خود را در بین افکار عمومی جلو می‌برد. «آن خطِ انگلیسىِ ماجرای مشروطه... [با] شعار توسعه و پیشرفت»(۱۳۸۶/۰۲/۲۵) اذهان مردم را به سمت خود کشیده بود. نتیجه این شد که کسی که می‌دانست و می‌فهمید - مثل مرحوم شیخ فضل‌الله نوری - جلوی چشم آنها به دار زده شد و اینها حساسیتی پیدا نکردند؛ بعد خود آنهائی هم که به این حساسیت اهمیت نداده بودند، بعد از شیخ فضل‌الله مورد تعرض و تطاول و تهتک آنها قرار گرفتند؛ بعضی جانشان را، بعضی آبرویشان را از دست دادند. این اشتباهی است که آنجا انجام گرفت.»(۱۳۸۸/۱۲/۰۶) جلال آل‌احمد در کتاب «غرب‌زدگی» که در پی تبیین بیماری روشنفکری در ایران بود، به ماجرای بر دار شدن شیخ فضل‌الله هم اشاره کرده و می‌نویسد: «شیخ شهید نوری، نه به‌عنوان مخالف مشروطه که خود در اوایل امر مدافعش بود، بلکه به‌عنوان مدافع مشروعه باید بالای دار برود و من می‌افزایم به‌عنوان مدافع کلیت تشیع اسلامی. از آن روز بود که نقش غرب‌زدگی را همچون داغی بر پیشانی ما زدند و من نعش آن بزرگوار را بر سر دار، همچون پرچمی می‌دانم که به علامت استیلای غرب‌زدگی، پس از دویست سال کشمکش بر بام سرای این مملکت، افراشته شد...»(غرب‌زدگی، ص۷۸) «ما اگر می‌خواهیم از تجربه‌ی مشروطیت استفاده کنیم، نباید بگذاریم این اشتباه تکرار شود.»(۱۳۸۵/۰۲/۰۹) #شیخ_فضل_الله_نوری