✴️❇️چگونه دیپلماسی احمد قوام ایران را از تجزیه به دست شوروی استالین نجات داد؟ #دکتر_حسن_رحیمی_روشن * احمد قوام السلطنه یکی از رجال سیاسی تاریخ معاصر ایران بود که چندین بار در دوران پهلوی منصب نخست وزیری را به دست گرفت؛ در ۲۵ بهمن ۱۳۲۴ خورشیدی که وی برای چهارمین بار نخست وزیر شد، آذربایجان هنوز با ‌وجود استقرار رژیم پهلوی دوم و عمل کردن ایران به تعهدات خود در اشغال شوروی بود. رهبر حکومت خودمختار آذربایجان «جعفر پیشه‌وری» از استالین درخواست کرد تا مخفیانه برای تجزیه‌طلبان اسلحه بفرستد تا با جنگ مسلحانه، آذربایجان را از ایران جدا کنند و به او قول داد که نخواهند گذاشت تا کارگزاران دولت ایران از این موضوع اطلاع بیابند. در این زمان، قوام فرمان سرکوب تجزیه طلبان را صادر کرده بود و در ۲۹ بهمن ۱۳۲۴ خورشیدی با انگیزه حل مسأله آذربایجان راهی مسکو شد. در حقیقت قوام دوران نخست وزیری خود را در شرایطی آغاز کرد که پیش از برگزیده شدن وی به نخست‌وزیری براساس لایحه قانونی مصدق، انتخابات مجلس پانزدهم به واسطه ادامه حضور سربازان شوروی، تا تخلیه کامل ایران به تعویق افتاده و همچنین دولت شوروی‌ به او اعتماد نشان داده و تأکید کرده بود که با هیچ فرد دیگری درباره عقب‌نشینی نیروها مذاکره نخواهند کرد. تلاش و مذاکره با مسکو برای تخلیه ایران نخستین دیدار قوام با استالین در کاخ کرملین انجام پذیرفت. در این دیدار، قوام علت سفر خود به مسکو را بدین صورت بیان کرد: «من برای مباحثه حقوقی و استناد به معاهدات، که هریک به جای خود هست، نیامده‌ام، بلکه با یک نیّت صادقانه و دوستانه آمدم که از شما خواهش کنم، مقدمه و شرط اصلی مشروع و روابط دوستی و حل مشکلات بین ایران و شوروی است با یک اراده فراهم کنید» سپس درباره غائله آذربایجان و تخلیه کامل ایران از نیروهای روسی سخن به میان آورد. استالین در پاسخ قوام‌السلطنه ۲ پیشنهاد قوام را رد کرد و اظهار کرد: «آنچه موضوع تخلیه ایران است، عجالتاً نمی‌توانیم انجام دهیم؛ زیرا به موجب ماده ۶ معاهده ۱۹۲۱ حق داریم قوایی را در ایران نگاه داریم اما موضوع آذربایجان، یک موضوع داخلی است که ما مداخله نداریم، ولی خودمختاری در آنجا چه ضرری دارد و مغایر با استقلال ایران نیست و اساساً ما نظر ارضی نسبت به ایران نداریم». دو دولت هم‌چنین بیانیه‌هایی برای یکدیگر فرستادند. در نخستین بیانیه ایران، نکاتی به این شرح مطرح شد: نیاز فوری کشور به تخلیه کامل ایران از قوای شوروی، چراکه حل مشکلات موجود در جامعه منوط به این امر است، زیرا برای حل معضلات موجود و همچنین هرگونه اصلاحات در زمینه روابط سیاسی و اقتصادی فی مابین ۲ کشور باید به تصویب مجلس شورای ملّی برسد و تا زمانی‌که نیروهای متفقین خاک ایران را تخلیه نکنند به موجب قانون منع انتخابات که در مجلس چهاردهم گذشته، انتخابات دوره پانزدهم مجلس صورت نخواهد گرفت. دوم موضوع آذربایجان بود، آذربایجان برپایه سوابق تاریخی و قانون اساسی جزء جدایی ناپذیر ایران است و... در مقابل بیانیه قوام، مولوتف بیانیه‌ای از طرف دولت شوروی ارسال کرد که یکی از موضوعات این بیانیه در خصوص توقف قوای نظامی شوروی در ایران بود و برپایه آن، این نیروها به طور موقت بر طبق عهدنامه ایران و شوروی مورخ ۲۶ فوریه ۱۹۲۱میلادی در ایران خواهد ماند و قوای شوروی موقعی خاک ایران را به کلی تخلیه خواهند کرد که دولت ایران تمام اقدامات خصمانه و تبعیض را نسبت به دولت شوروی از میان ببرد و در شمال ایران آرامش برقرار کند. تخلیه آذربایجان از قوای شوروی با سیاست قوام قوام همزمان با تشکیل مجلس پانزدهم که در ۱۴ مهر ۱۳۲۵ آغاز به کار کرد، ضمن گزارش مفصلی درباره اقدامات خود برای تخلیه ایران از نیروهای شوروی و حل مساله آذربایجان، موافقت‌نامه تشکیل شرکت مختلط نفت ایران و شوروی را به مجلس تقدیم کرد و تقاضای تصویب آن را کرد. با مقدماتی که از قبل در مجلس فراهم شده بود، چند تن از نمایندگان با موافقت‌نامه نفت مخالفت کردند و آن را مغایر مصوبه مجلس چهاردهم درباره خودداری از دادن امتیاز نفت به خارجیان تشخیص دادند. قوام‌ نتیجه رأی مجلس را به سفارت شوروی ابلاغ کرد، که در پیِ آن واکنش تند دولت شوروی را در پی داشت. * #عضو_هیات_دانشگاه_بوعلی_سینا #دانشیار_گروه_علوم_سیاسی ♻️ با ما همراه باشید 🔷🔶 کانال دانشگاهیان_همدان را به دوستان تان معرفی کنید.🔶🔷 🔰به کانال دانشگاهیان_همدان در ایتا بپیوندید.... #دانشگاهیان_همدان https://eitaa.com/uniHmd