کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
محمود روح‌الامینی
#تقویم_فرهنگی امروز، ۱۷ اسفند ۱۳۹۷
۸ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۸۹، محمود روح‌الامینی ـ مردم‌شناس ـ درگذشت.
محمود روح‌الامینی در سال ۱۳۰۷ در روستایی از توابع کرمان به دنیا آمد. تا پنجم متوسطه را در ایرانشهر و کرمان تحصیل کرد و از سال ۱۳۲۸ در دبیرستان دارالفنون تهران تحصیلاتش را ادامه داد و پس از پایان دوره‌ی دبیرستان، موفق به گرفتن دانشنامه‌ی لیسانس زبان و ادبیات فارسی شد.
محمود روح‌الامینی پس از این دوره، ۳ سال در خارج از تهران به عنوان معلم خدمت کرد. سپس به تهران بازگشت و در دارالفنون مشغول تدریس شد. در سال ۱۳۳۹ گواهی‌نامه‌ی فوق لیسانس را در علوم اجتماعی، از «مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات اجتماعی» گرفت. آن‌گاه برای ادامه‌ی تحصیل به فرانسه رفت و در آن جا دوره‌ی دکتری مردم‌شناسی را در دانشگاه سوربن طی کرد.
دکتر روح‌الامینی پس از بازگشت به ایران، افزون بر تدریس، فعالیت‌های بسیاری را در گسترش «دانش انسان‌شناسی در ایران» به انجام رساند، از آن میان؛ «راه‌اندازی موزه‌ی مردم‌شناسی در کاخ گلستان» به سال ۱۳۵۱، و «اقدام در جهت نگهداری باغ نگارستان». این استاد برجسته‌ی مردم‌شناسی در دومین همایش چهره‌های ماندگار در رشته‌ی مردم‌شناسی برگزیده شد.
دکتر محمود روح‌الامینی در ۱۷ اسفند ۱۳۸۹ در ۸۲سالگی در تهران درگذشت. کتاب‌های «زمینه‌ی فرهنگ‌شناسی»، «آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز»، «گرد شهر با چراغ (در مبانی انسان‌شناسی)» و «صد و یک ابزار زندگی دیروز، از هزاران»، از آثار وی است. دکتر محمود روح‌الامینی را «پدر مردم‌سناسی ایران» می‌دانند.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
جلیل اخوان زنجانی
#تقویم_فرهنگی امروز، ۱۹ اسفند ۱۳۹۷
۸ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۸۹، جلیل اخوان زنجانی ـ مصحح و پژوهشگر ـ درگذشت.
جلیل اخوان زنجانی در سال ۱۳۱۱ در تهران به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذراند و از دبیرستان فیروز بهرام دانشنامه‌ی دیپلم گرفت. سپس برای ادامه‌ی تحصیل به آلمان رفت و به فراگیری زبان‌های باستانی به ویژه پهلوی و سریانی پرداخت. از آن‌جا که به اخترشناسی نیز علاقه‌مند بود، چون دریافت هنوز انبوهی از آثار ارزشمند فارسی در این زمینه به چاپ نرسیده است، به گردآوری نسخه‌های فارسی مهم اخترشناسی پرداخت و گنجینه‌ای فراهم آورد که پس از بازگشت به ایران، دستمایه‌ی کارهای پژوهشی‌اش گردید.
آثار متعددی از جلیل اخوان زنجانی باقی مانده، از آن میان: تصحیح کتاب‌های «رَوضَةُالمُنَجّمین» اثر شهمردان بن ابی الخیر رازی و «جهان دانش» که ترجمه‌ی «الکفایة فی علم الهیئة» شرف‌الدین محمد بن مسعود مسعودی است. همچنین «شرح بطلمیوس» در احکام نجوم خواجه نصیرالدین طوسی، تألیف «رصد و تاریخ‌گذاری در ایران» شامل ۳۳ مقاله مربوط به اخترشناسی و نیز مقالات متعددی در مجلات «هنر و مردم»، «آینده»، «کلک»، «ایران‌شناسی»، «بخارا»، «آینه‌ی میراث» و «دانشنامه‌ی جهان اسلام».
جلیل اخوان زنجانی ـ مصحح و پژوهشگر ـ در ۱۹ اسفند ۱۳۸۹ در ۷۸سالگی در تهران شمع وجودش خاموش گشت.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
ایرج میرزا
#تقویم_فرهنگی امروز، ۲۲ اسفند ۱۳۹۷
۹۳ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۰۴، ایرج میرزا ـ شاعر ـ درگذشت.
ایرج میرزا ملقب به «جلال‌الممالک» و «فخرالشعرا» فرزند صدرالشعرا غلامحسین میرزا و از نوادگان فتحعلی شاه قاجار، در سال ۱۲۵۱ در تبریز متولد شد. تحصیلات خود را در مدرسه‌ی دارالفنون تبریز به پایان رساند و مقدمات علوم ادبی و عربی را نزد استادانی چون محمدتقی عارف اصفهانی و میرزا نصرالله بهار شیروانی آموخت. زبان فرانسوی را نیز از مسیو لامبد فراگرفت. بعدها با زبان‌های ترکی و روسی هم آشنایی یافت. ایرج میرزا به مدد امیرنظام گروسی از رجال سیاسی دوره‌ی قاجار، به دربار مظفرالدین شاه راه یافت و شاعر دربار شد. مظفرالدین شاه به او لقب صدرالشعرایی داد، ولی ایرج در قصیده‌ای از قبول آن لقب امتناع ورزید و از شاعری دربار کناره گرفت و به مشاغل دولتی روی آورد.
ایرج میرزا دبیرخانه‌ی وزارت معارف را تأسیس کرد، رئیس دفتر ایالتی مخبرالسلطنه حاکم آذربایجان شد و به معاونت حکومت اصفهان و حکومت آباده نیز رسید. او در سال‌های اوج مشروطه در تهران بود. عهده‌دار بازرسی کل مالیه‌ی خراسان هم شد و در مدت ۵ سال اقامت در خراسان، مهم‌ترین دوران فعالیت ادبی خود را رقم زد. درواقع قدرت شاعری ایرج میرزا در این دوره به حد کمال رسید و در شمار شاعران ملّی درآمد. شعر ایرج، ساده، روان و مشتمل بر کلمات و تعبیرات عامیانه است. گاه نیز خارج از حدود متعارف سخن!
ایرج میرزا در ۲۲ اسفند ۱۳۰۴ در ۵۳سالگی در تهران درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در شمیران به خاک سپرده شد.
سخن منظوم مادر از ایرج، با مطلع «گویند مرا چو زاد مادر»، معروف‌ترین سروده‌ای است که تا کنون در مقام مادر به زبان فارسی گفته شده است.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
عباسعلی محقق واعظ خراسانی
#تقویم_فرهنگی امروز، ۲۷ اسفند ۱۳۹۷
۵۵ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۴۲، شیخ عباسعلی محقق واعظ خراسانی ـ خطیب و از مفاخر فرهنگی ایران ـ درگذشت.
واعظ خراسانی در سال ۱۲۷۱ در خانواده‌ای روحانی در مشهد مقدس متولد شد. مراحل آغازین تحصیل را نزد پدر گذراند و با دقائق و رموز کار یک خطیب توانا و واعظ زبردست، در محضر پدر آشنا شد. سپس به حوزه‌ی علمیه‌ی مشهد رفت و فقه و اصول و فلسفه آموخت. این عالم علوم دینی، به تفسیر و حدیث علاقه‌ی فراوان داشت و در نتیجه‌ی مطالعه‌ی پی‌گیر در اخبار و احادیث، خود دائره‌المعارف متحرکی از علوم و معارف شیعه بود. شیخ عباسعلی پس از تحصیل علوم اسلامی به وعظ پرداخت. او در واقعه‌ی مسجد گوهرشاد مشهد در تابستان ۱۳۱۴، در اعتراض به رضا شاه، به منبر رفت. در نتیجه‌ی این کار، دستگیر شد و ۳ سال در زندان قصر قجر زندانی گردید. پس از رهایی، مجالس وعظ خود را در تهران، قم و نجف ادامه داد.
شیخ عباسعلی واعظ خراسانی کتابخانه‌ی نفیسی هم داشت که مشهور است از نظر شمار و تنوع مطالب، چهارمین کتابخانه‌ی مشهد مقدس بوده است. این خطیب و واعظ توانا در ۲۷ اسفند ۱۳۴۲ در ۷۱سالگی در تهران درگذشت. انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، شیخ عباسعلی واعظ خراسانی را به عنوان یکی از مفاخر ایران‌زمین معرفی کرده است.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
#تقویم_فرهنگی امروز، ۲۷ اسفند ۱۳۹۷
۲۰۰ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۱۹۷، حاج محمدحسین مروی ـ بنیانگذار مدرسه‌ی مروی ـ درگذشت.
حاج محمدحسین خان پسر بیرام علی خان و از تیره‌ی عزالدین‌لو شاخه‌ی اشاقه‌باش ایل قاجار بود. در اوائل سلطنت فتحعلی شاه، ازبک‌ها به مرو حمله کردند و محمدحسین خان که حاکم مرو بود و اجدادش از زمان شاه تهماسب صفوی حکومت آن حدود را داشتند، از آنان شکست خورد و در سال ۱۱۷۸ به کابل فرار کرد و از آن جا به قندهار و از قندهار به سیستان و در نهایت به تهران آمد. در تهران فتحعلی شاه به دیدارش رفت، او را احترام گذاشت و عزیزش داشت. حتی بعد از کشتن حاج ابراهیم کلانتر صدر اعظم خود، به خان مروی پیشنهاد صدارت داد، اما محمدحسین خان از قبول صدر اعظمی خودداری کرد و تا پایان عمر با عزت و احترام بسیار در دربار شاه قجر زیست.
خان مروی هرگز نتوانست بار دیگر به حکومت مرو باز گردد. وی در طول اقامت خود در تهران ثروت فراوانی اندوخت و تمول بسیار یافت. او در غربی‌ترین نقطه‌ی محله‌ی عودلاجان داخل حصار صفوی شهر تهران، خانه و باغ وسیعی برای خود تدارک دید. آن باغ و خانه در کوچه‌ی مقابل عمارت شمس‌العماره که امروز به «کوچه‌ی مروی» شهرت دارد، قرار داشت. محمدحسین خان از سوی فتحعلی شاه ملقب به فخرالدوله شد. خان مروی در زمان حیات خود، در زمینی در شمال کوچه‌ی مروی در سال ۱۲۳۱ هجری (۱۱۹۴/۹۵خورشیدی)، مسجد و بنا بر رسم معمول آن روزگار، مدرسه‌ی علوم دینی در مجاورت آن بنا کرد. او بعدها باغی را که در جنوب آن مسجد و ضلع جنوبی کوچه‌ی مروی داشت، وقف مسجد و مدرسه‌ی دینی‌اش نمود و در پایان عمر تمام اموال و املاک مزروعی را که مشتمل بر چند پارچه آبادی و نیز چندین خانه، دکان و غیره بود، به همین منظور وقف مسجد و مدرسه کرد. این مدرسه و مسجد به «خان مروی» یا «مروی» شهرت یافت، هر چند در برخی از اسناد این ابنیه را با اشاره به لقب او، «فخرالدوله» و «فخریه» نیز نوشته‌اند. در تهران قدیم، کوچه‌ی مروی اهمیت فروانی داشت و از نقاط آباد و مشهور شهر به شمار می‌رفت. افزون بر مسجد مروی، وجود مسجد حکیم نیز در این کوچه بر اهمیت بیشتر آن افزوده بود. ابتدای کوچه‌ی مروی جنب حصار ارگ بازارچه‌ی کنار خندق (بازارچه‌ی شتر گلو)، از دیگر عوامل شهرت و اهمیت این کوچه بود.
در دوره‌ی ناصرالدین شاه با ساخته شدن عمارت شمس‌العماره مقابل این کوچه و احداث خیابان ناصریه (ناصر خسرو)، میدانی مقابل سردر شرقی ارگ سلطنتی ابتدای کوچه‌ی مروی پدید آمد که به میدان شمس‌العماره مشهور شد.
ساخته شدن این بناها، بیش از پیش سبب گردید تا کوچه‌ی مروی و آن محدوده در مرکز توجه پایتخت‌نشینان قرار گیرد، به‌ویژه اینکه بازارچه‌ی مروی توانسته بود تهرانی‌ها را به فضای خود جلب کند. بازارچه و گذر مروی در آن زمان از نامدارترین بازارهای دارالخلافه‌ی ناصری به شمار می‌رفت. آب مازاد قنات ارگ نیز در این نقطه به شیوه‌ی کهن ایرانی در انتقال آب به طریق شترگلو در ضلع شرقی خیابان ناصریه ابتدای کوچه‌ی مروی می‌جوشید، و از زمین بالا می‌آمد که یکی از آب منگل‌های تهران را تشکیل می‌داد که این نیز به جذابیت این محله افزوده بود. این وضعیت ادامه داشت، تا اینکه در دوران رضا شاه در اراضی وقفی باغ مروی دبستان و دبیرستانی برای تحصیل دانش‌آموزان با شیوه‌ی نوین احداث شد.
محمدحسین خان مروی در ۲۷ اسفند ۱۱۹۷ شمع وجودش خاموش گشت.
مدرسه‌ی خان مروی که در شمار نخستین دارالعلم‌های قرن ۱۳ هجری و مراکز معارف اسلامی بود، شامل جلو خان، سردر، دالان، صحن وسیع و مسجد با شبستان، ایوان مقرنس‌کاری و آب انبار و غیره است. جالب است بدانیم نوروز خان که خود بانی سقاخانه‌ی نوروز خان و ابنیه‌ی خیریه در اول خیابان پامنار بود، برادر محمدحسین خان مروی است.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی
کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران
سید اشرف‌الدین گیلانی
#تقویم_فرهنگی امروز، ۲۹ اسفند ۱۳۹۷
۸۴ سال پیش در چنین روزی در سال ۱۳۱۳، سید اشرف‌الدین حسینی ـ شاعر و مدیر روزنامه‌ی نسیم شمال ـ درگذشت.
سید اشرف‌الدین حسینی گیلانی در حدود سال ۱۲۴۹ در قزوین به دنیا آمد. او در کودکی یتیم شد. در جوانی به عتبات عالیات رفت. پس از ۵ سال راهی تبریز شد و علوم متداول را در آن جا آموخت. سپس به رشت رفت و در آن جا ساکن گردید. سید اشرف‌الدین پس از مدتی به سبب داشتن روحیه‌ی آزادی‌خواهی و نیز استعداد و قریحه‌ی شاعری، تصمیم به انتشار روزنامه‌ای به نام «نسیم شمال» گرفت. او این روزنامه را از شهریورماه ۱۲۸۶ (۹ ماه پیش از به توپ بسته‌شدن مجلس) منتشر کرد و در اندک مدتی به معروف‌ترین و محبوب‌ترین شاعر و سراینده‌ی اشعار طنزآمیز و انتقادی دوران مشروطه تبدیل شد و روزنامه‌اش به شهرت فراوانی رسید. این روزنامه به اندازه‌ای در میان توده‌ی مردم محبوبیت یافت که مدیر آن را «نسیم شمال» می‌خواندند. «روزنامه‌ی نسیم شمال» نزدیک به ۲۰ سال منتشر شد. حتی پس از مرگ سید اشرف‌الدین مدتی انتشار یافت. در سال ۱۳۰۶ شایع کردند نسیم شمال به بیماری جنون دچار شده است. به این بهانه او را به تیمارستان بردند.
سید اشرف‌الدین گیلانی پس از آن، چند سالی در بیماری و تنگدستی زنده بود، تا اینکه در ۲۹ اسفند ۱۳۱۳ در ۶۴سالگی درگذشت. پیکر نسیم شمال را در ابن بابویه شهر ری به خاک سپردند.
@UT_Central_Library
بازنویسی و تنظیم: #آرش_امجدی