🔻وقتی همه‌پرسی، نقطۀ پایان نمی‌سازد در نقد شنیدن «صدای مردم» از دریچۀ «همه‌پرسی» 🖊 مهدی جمشیدی ۱. رهبر انقلاب از «شنیدن حرف مردم» استقبال می‌کند اما می‌گوید این دغدغه، «سازوکار» دارد؛ این سازوکار، «انتخابات» است. «طبیعی‌ترین» و «مطمئن‌ترین» مسیر برای شناختن نظر مردم، انتخابات است. نظام جمهوری اسلامی نیز سرنوشت «بخش عمدۀ نهادها»ی خویش را به عرصۀ انتخابات «واگذار» کرده است و این مردم هستند که به صورت «مستقیم»، دو قوّۀ اصلی آن را تعیین می‌کنند. بنابراین، دعوت نظام به شنیدن نظر مردم، «تحصیل حاصل» است؛ چراکه «خودِ نظام» در طول دهه‌های گذشته، همواره بر اساس آخرین نظرها و خواسته‌های مستقیم مردم، بازتولید و بازتعریف شده است. ۲. دیگر این‌که هر نظام سیاسی، مجموعه‌ای از «خطوط قرمز» دارد که در حکم «هویّت» او هستند و ذات و حقیقتش را تشکیل می‌دهند. این خطوط قرمز، «سلیقه‌ای» و «شخصی» نیستند، بلکه در «قانون اساسی» به آنها تصریح شده است یا از مصداق‌های اصول قانونی اساسی هستند. البتّه حتّی در خود قانون اساسی نیز همۀ اصول، هم‌رتبه نیستند، بلکه بعضی از اصول، همواره «ثابت» هستند و به رأی‌گذاشتن‌شان به معنی زدودن ذاتیّات نظام و عبور خاموش از آن و استحاله‌اش هستند. این‌چنین اصولی و لوازم و نتایج‌شان و یا مصادیق و نمونه‌های عینی‌شان، «یک بار برای همیشه» انتخاب می‌شوند و فقط در صورت «تغییر نظام سیاسی»، جابجا می‌شوند. بنابراین سازوکار دگرگون‌ساختن‌شان، «انقلاب» است نه «انتخابات». ۳. نکتۀ دیگر این‌که بسیاری از مسأله‌ها را همۀ مردم نمی‌توانند «تحلیل» کنند؛ چون یا «بسیار تخصصی» هستند و یا «لایه‌های پیچیده و متعدّد»ی دارند، چنان‌که حتّی در میان صاحب‌نظران نیز دربارۀ آنها اختلاف‌نظر وجود دارد. در اینجا، ارجاع‌دادن مسأله به همه‌پرسی، «اختلاف» را برطرف می‌کند امّا به طور ضروری، موجب «انتخاب گزینۀ بهتر» نمی‌شود؛ چون تودۀ مردم از جنبه‌ها و اضلاع مسأله، اطّلاع ندارند و بر اساس دلخواه خویش یا دسترسی‌های ارتباطیِ خویش تصمیم می‌گیرند. روشن است که باید مسأله را در مجرای «کار کارشناسی» و «اجماع نخبگانی» حل کرد و کوشید به هر اندازه که می‌توان «اهل نظر» را به یکدیگر نزدیک کرد. از متن این «توافق خبرگی» در سطح بالا، «همراهی اجتماعی» نیز برخواهد خواست. پس این‌که تودۀ مردم، «امکان تحلیلِ» این‌چنین مسأله‌هایی را ندارند، سخن عجیب و تحقیرآمیزی نیست و خودِ مردم نیز بر همین اساس، به عرصۀ انتخابات پا می‌گذارند تا آنانی را که خبره و نخبه هستند و از عهدۀ حل مسأله‌های تخصصی برمی‌آیند را انتخاب کنند. برداشتن این واسطه و «توده‌ای‌سازی تصمیم‌گیری دربارۀ مسأله‌های تخصصی»، خدمت به منافع ملّی نیست. ۴. ما در «شرایط طبیعی» به سر نمی‌بریم که ذهنیّت جمعی‌مان، «آسوده» و «بی‌نوسان» باشد و در آن «دست‌کاری‌های بیرونی» نباشد. دشمن تلاش می‌کند با «تصرّف شناختی» و «بازی روایتی»، حقّ و باطل و صدق و کذب را جابجا نماید تا شاید مردم را در مقابل نظام قرار بدهد. در چنین وضعی، روشن است که به‌طور ضروری، «سخن حقّ» غالب نمی‌شود و فضای اجتماعی، درگیر «مباحثۀ عقلانی» نمی‌گردد و «قوّت استدلال‌ها»، ملاک داوری قرار نمی‌گیرد، بلکه برندۀ این بازی، نیروها و جریان‌هایی خواهند بود که بیش از دیگران، روایت می‌سازند و ذهن مردم را به تسخیر قدرت بازیگری خود درمی‌آورند. گذشته از این، شکاف تصنّعی از «حاکمیّت» به «جامعه» نیز انتقال می‌یابد و جامعه نیز در ورطۀ «تضاد» و «کشمکش» گرفتار شد، درحالی‌که غرض از همه‌پرسی، مشارکت‌دادن به مردم برای دور افتادن از منازعه بود. همه‌پرسی در این‌چنین موقعیّتی، نه‌تنها گره‌گشا نیست، بلکه هر نتیجه‌ای را به یک «اختلاف تازه» تبدیل می‌کنند و به‌تدریج، «شکاف‌های متقاطع» می‌آفریند و جامعه را از درون، پاره‌پاره می‌کند. از متن این همه‌پرسی، «زنجیره‌ای از همه‌پرسی‌ها» بر خواهد خواست که پایان‌شان جز تضعیف اقتدار حاکمیّت و تولید تنش ریشه‌دار در عمق جامعه نیست. ۵. اگر آیت‌الله خامنه‌ای، در برابر نظر مردم باشد و یا به نظر مردم، بها و اعتبار ندهد، تنها با «همه‌پرسی» مخالفت نمی‌کند، بلکه اساس «انتخابات» را برمی‌چیند یا دست‌کم آن را محدود و اقلّی می‌کند، نه این‌که این‌قدر بر آن اصرار بورزد و در امتدادش، «نظریۀ مردم‌سالاری دینی» را مطرح کند. آن‌که خوی دیکتاتوری دارد، هیچ «مجرا» و «بستر»ی برای اظهارنظر مردم باقی نمی‌گذارد و می‌کوشد به مردم تلقین کند که «حقّ گفتن» ندارند، درحالی‌که رویکرد ایشان از آغاز تاکنون، «مردمی‌سازی دولت» و «مشارکت حداکثری» بوده است. ازاین‌رو، باید انصاف داد که نظر منفی ایشان در شرایط کنونی دربارۀ همه‌پرسی، نه به معنی تعارض با مردم است و نه به معنی ناچیزانگاشتن فهم مردم.

افراد معنویت‌گرا چه ویژگی‌هایی دارند محمدرضا آتشین‌صدف با وجود سخنان زیادی که در سال‌های اخیر دربارة رنگ باختن معنویت و دین به‌عنوان یکی از پشتوانه‌های بشر گفته می‌شود، واقعیت به چیز دیگری اشاره دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که گرایش به دین و معنویت در دهه‌های اخیر روزافزون بوده است و این گرایش در بین جوانان و در کشورهای توسعه‌یافته به اندازةکشورهای در حال توسعه چشم‌گیر است. روی‌آوری به دین و معنویت در کشورهای توسعه‌یافته تنها شامل توده‌های مردمی نمی‌شود؛ بلکه رسانه‌های جمعی غرب نیز پس از یک دوره نفی دین، جنگیدن با آن و ترغیب مردم به حذف آن از برنامه‌های زندگی و محدود کردن آن به چهارچوب دیوارهای کلیسا، امروزه با انتشار فیلم‌ها و کتاب‌هایی با محتوی دینی و معنوی به دین و معنویت‌گرایی دامن می‌زنند. با توجه به چنین شور و گرایشی در بین مردم، مطالعه، یادگیری و به‌کارگیری فنون فراگیر مهارت‌های معنوی ضروری است. سلامت معنوی مؤلفه‌ای اساسی در حیطة سلامت محسوب می‌شود که همانند ابعاد دیگر سلامتی نظیر سلامت جسمی، ذهنی و اجتماعی عاملی تعیین‌کننده و اثرگذار در زندگی فردی و اجتماعی است. سلامت معنوی به‌عنوان عاملی حفاظتی در ارتقای سلامت و پیشگیری از بیماری‌ها به‌شمار می‌رود؛ ضمن آنکه می‌توان از سلامت معنوی به‌عنوان راهبردی موفق و کمک‌کننده به زندگی انسان در هم مراحل و حوزه‌های زندگی، شامل موقعیت‌های پر از استرس و بیماری‌ها و حتی مرگ یاد کرد. بر اساس مطالعات انجام شده، سلامت معنوی عامل درمانی مهمی در فرآیند معالجه بیماران محسوب می‌شود؛ همچنین بر اساس مطالعات در حوزه سلامت معنوی، ارتباط با خود، دیگران و امور مقدس موجب تعالی و قدرت‌گرفتن روحی شخص می‌شود. در این میان حمایت‌های روحی افراد و توجه به فعالیت‌های معنوی بسیار یاری‌کننده است. در همین زمینه شواهد فراوانی از وجود رابطه‌ای قوی بین مذهب و سلامتی وجود دارد که نشان‌دهنده اهمیت سلامت معنوی است. واژه معنویت در انگیسی از ریشه لاتین اسپریتوس[۱] گرفته شده است که به معنای تنفس یا نفس کشیدن است. معنویت نامی برای تجاربی فراتر از مسائل مادی است؛ تجاربی که با حواس پنج‌گانه حاصل نمی‌شوند؛ بلکه حقایق عمیق و ارزش‌هایی والا را در بر می‌گیرند که انسان با یکی از ابعاد خود که همان «بعد روحانی» است، آن را درک می‌کند. معنویت را جستجو و تلاش بشر برای درک دنیای مقدس معرفی شده است، دنیای مقدسی که انسان با بعد روحانی خود در صدد شناسایی و ارتباط با آن است و به کمک همین بعد است که انسان معنوی به حقایق هستی پی می‌برد. حقایقی که نشانگر این است که انسان موجودی فراتر از جسم مادی است و به جهانی دیگر تعلق دارد. مولوی در شعر خود به این دنیای مقدس اشاره کرده است. مرغ باغ ملکوتم نِیَم از عالم خاک چند روزی قفسی ساخته‌اند از بدنم ای خوش آن‌روز که پرواز کنم تا بر دوست به هوای سر کویش پرو بالی بزنم این دو بیت اشاره دارد به این موضوع که انسان به جهانی دیگر تعلق دارد. جهانی غیرمادی که انسان با بعد معنوی خویش می‌تواند آن را درک کند. روان‌شناسانی انسان‌گرا مانند مازلو به فرا مادیت و معنویت توجه کرده‌اند و گفته‌اند که خود شکوفایی یکی از نیازهای معنوی بشر است و از نظر او افراد خود شکوفا برای تعالی و تحول به استعدادهای خود متکی هستند. عارفان و صوفیان افرادی خود شکوفا هستند زیرا آنان دارای تجاربی متعالی‌اند. از منظری دیگر می‌توان گفت که معنویت می‌تواند چارچوبی برای تصمیم‌گیری باشد. چارچوبی که در آن تمام مشکلات، اضطراب‌ها، ترس‌ها و نیازهای خود را معنا بخشیم و با آن رویکرد به مسئله نگاه کنیم. در این چارچوب همه انسان‌ها به صرف انسان ‌بودن، حق اشتباه دارند، چون کامل نیستند و نیز به اندازه‌ای قوی نیستند که بتوانند خود را در جهت مطلوب تغییر دهند و تنها خداوند است که از هر نظر توانمند و آگاه به سود و زیان بشر است. در بیانی دیگر، معنویت پدیده و تجربه‌ای ژرف و عمیق است که ارتباط بشر با خود، خدا، انسان‌ها و طبیعت را به‌گونه‌ای عمیق در بر می‌گیرد، چیزی که در آموزه‌ها و جوهره همه ادیان الهی به‌خوبی احساس می‌شود. بدون تردید ایمان، امید و عشق با معنویت همراهند. ایمان به پروردگاری یکتا که قادر متعال است و از رگ گردن به ما نزدیک‌تر است، یکی از ابعاد معنویت به‌شمار می‌رود. معنویت‌گرایان بر این باورند که خداوند در تمامی سختی‌ها و دشواری‌های زندگی در کنارشان است و در دشواری‌ها به آنان کمک می‌کند. ایمان بدین معناست که انسان باور داشته باشد که خداوند هرگز در شرایط دشوار او را تنها نخواهد گذاشت. اگرچه در برخی ادبیات پیشین گمان می‌رفت که معنویت مفهوم و پدیده‌ای غیرالهی است؛ اما امروزه در بیشتر نگاشته‌ها معنویت را ایمان به خدا در نظر می‌آورند. 👇👇 ادامه

هدف از آموزش معنویت شکوفا شدن استعدادهای آدمی در ابعاد گوناگون است و تحقق این مهم، به برنامه‌ریزی دقیق در ابعاد مختلف نیازمند است. تربیت نیروی انسانی کارآمد و مؤثر بر پایه یک نظام منظم و هماهنگ و دارای ساختار محکم و مبانی عالی تربیتی ممکن خواهد بود. امروزه اهمیت و ضرورت تعالی معرفتی و رفتاری نیروی انسانی به‌عنوان مهم‌ترین منابع سازمان‌های آموزشی، دغدغه اصلی مدیران آموزشی و در رأس برنامه‌های تعالی سازمانی است. لذا شناخت عوامل ارتقای معرفتی و رفتاری امری ضروری است. از بین عوامل متعدد، امروزه مطالعات نشان می‌دهند که معنویت به‌عنوان تکمیل‌کننده و معنی‌دهنده بخش‌های گوناگون زندگی انسان است و انسان را در برخورد و یافتن راه‌حل برای مشکلات و سختی‌های زندگی توانمند می‌سازد. معنویت‌گرایان به نیروی بیکران، خرد برتر، عقل مطلق، ناظم هستی و انرژی بیکران باور دارند. این‌چنین باوری به انسان کمک می‌کند تا جهان هستی را دارای ناظم و ناظری بداند که بر تمامی موجودات آن اشراف دارد. این‌چنین ایمان و اعتقادی به انسان کمک می‌کند تا مسئولیت خارج از توان خود را به خدا واگذار کند، بداند که خداوند قادر مطلق و گرداننده جهان خلقت است. از نظر بسیاری از معنویت‌گرایان و از جمله دینداران و به‌ویژه در نگرش مسلمانان ایمان به خداوند متعال چنان احساس امنیتی به فرد می‌دهد که در صورت رویارویی با بحران‌ها و مصیبت‌ها، خدا را در کنار خود حس می‌کند و به این ترتیب دلگرم و امیدوار می‌شود. از جمله در قرآن کریم خدای تعالی فرموده است: الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکرِ اللَّهِ أَلَا بِذِکرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ همان کسانی که ایمان آورده‌اند و دلهای‌شان به یاد خدا آرام می‌گیرد آگاه باش که با یاد خدا دل‌ها آرامش می‌یابد. با این دیدگاه و تعریف، معنویت‌گرایان یا انسان‌های معنوی در لوای ایمان به خدا در ناکامی‌ها و شکست‌ها حکمتی می‌بینند که دیگران ممکن است متوجه آن نباشند و با این حکمت سرخوشی و آرامشی عمیق می‌یابند. حافظ در این زمینه می‌گوید: هان مشو نومید چون واقف نیی از سرّ غیب باشد اندر پرده بازی‌های پنهان غم مخور معنویت‌گرایان و انسان‌های معنوی می‌توانند در لوای ایمان و اعتقاد به خداوند به چنان اوجی برسند که جز زیبایی و لطف پروردگار نبینند و حتی در رویارویی با مصائب و دشواری‌هایی که انسان‌های دیگر را در هم می‌شکند و به اعتراض به خدا سوق می‌دهد، به آنان کمک می‌کند تا این شرایط دشوار را فرصتی برای رشد و تعالی ببینند. پاسخ حضرت زینب(س) در پاسخ به کسی که برادر و یاران او را قتل عام کرده بود و به طعنه به او گفته بود: «دیدی خداوند با شما چه کرد!»، به وی گفت: «من جز زیبایی چیزی ندیدم»، این پاسخ انسانی است که بدترین سختی‌ها و رنج‌ها را دیده و درحالی‌که بر قله بلند معنویت ایستاده است چیزی جز زیبایی ندیده است. عشق و علاقه به انسان‌ها، انسان‌گرایی و نوع‌دوستی از دیگر ویژگی‌های اصلی انسان معنوی است. افرادی که به دیگران علاقه، محبت، مهربانی، خوشرویی و جوانمردی نشان می‌دهند، افراد نوع‌دوستی هستند که در جهت بهبود زندگی بشر می‌کوشند. امام علی (ع) در نامه به مالک اشتر می‌فرمایند: انسان‌ها دونوع‌اند: یا برادر دینی تو هستند یا در آفرینش با تو برابرند. فإنَّهُم صِنفانِ: إمّا أخٌ لَک فی الدِّینِ، أو نَظیرٌ لَک فی الخَلقِ. پایان

♨️ یادداشت حسین شریعتمداری: در سر هزار فتنه، نیرنگ‌های رنگی ۱- نگارنده از تفسیر قرآن چیزی نمی‌داند. تفسیر آیات را باید از عالمان دینی که عمر شریف خود را در این وادی سپری کرده و از محضر معصومین علیهم‌السلام توشه ‌اندوخته‌اند، جویا شد. ولی در کلام خدا آمده است «‌وَلَقَدْ یَسَّرْنَا الْقُرْآنَ لِلذِّکْرِ فَهَلْ مِنْ مُدَّکِرٍ؟... و قرآن را براى پندآموزى آسان کرده‌ایم پس آیا پندگیرنده‏‌اى هست‌»؟ (آیه ۱۷ سوره مبارکه قمر). از این روی علاوه‌بر متن و بطن کلام خدا، ظاهر آیات نیز سندیت دارد، تا آنجا که فرموده‌اند -و حکیمانه و منطبق با عقل نیز هست- هیچ تفسیری از آیات کلام‌الله مجید نباید با ظاهر آن آیه در تعارض باشد. با این توضیح مختصر که برگرفته از آموزه‌های مسلم اسلام عزیز است به نکته‌ای ‌اشاره می‌شود. بخوانید! ۲- حالا در این آیه از سوره آل‌عمران دقت کنید «‌إِنْ‌ تَمْسَسْکُمْ‌ حَسَنَهًْ تَسُؤْهُمْ‌ وَ إِنْ‌ تُصِبْکُمْ‌ سَیِّئَهًْ یَفْرَحُوا بِهَا وَ إِنْ‌ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا لاَ یَضُرُّکُمْ‌ کَیْدُهُمْ‌ شَیْئاً إِنَ‌ اللهَ‌ بِمَا یَعْمَلُونَ‌ مُحِیطٌ... اگر نیکی به شما برسد، آنها را ناراحت می‌کند؛ و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد، خوشحال می‌شوند. (امّا) اگر (در برابرشان) استقامت و پرهیزگاری پیشه کنید، نقشه‌های (خائنانه) آنان، به شما زیانی نمی‌رساند؛ خداوند به آنچه انجام می‌دهند، احاطه دارد. و تاکنون دیده‌ایم و دیده‌اند که این‌گونه بوده است. ۳- روز شنبه حماسه‌ای بی‌نظیر -و نه کم‌نظیر- در سراسر کشور رقم خورد. علاوه‌بر شهرهای سراسر کشور، نماز عید فطر تهران با امامت رهبر معظم انقلاب حماسه‌ای ماندگار بود که تاکنون هیچ نمونه مشابهی نداشته است و قلم و زبان از شرح و توصیف آن ناتوان است. تصاویر موجود از جمعیت انبوه و بیرون از شماری حکایت می‌کند که کران تا کران را پوشانده است و نه فقط در فضای وسیع و گسترده مصلای تهران، بلکه جمعیت در خیابان‌های اطراف مصلی نیز به‌گونه‌ای بی‌سابقه موج می‌زند و... روزنامه‌ها و سایت‌ها و کانال‌های مدعی اصلاحات با بی‌توجهی آشکار و در اقدامی هماهنگ با رسانه‌های بیگانه از کنار این رخداد عظیم و بی‌نظیر عبور کردند و تنها به چاپ تیترهای دست‌چندم درباره این واقعه بزرگ بسنده کردند و دریغ از چاپ یک عکس در صفحه اول روزنامه‌های زنجیره‌ای که از اهمیت این رخداد حکایت کند!. ۴ - رخداد عظیم مورد ‌اشاره از هر سه زاویه دینی، حرفه‌ای و ملی رخدادی منحصر به فرد و بی‌نظیر بود و اهمیت مافوق تصوری داشت. بنابراین رسانه‌های تحت مدیریت [‌ظاهری] مدعیان اصلاحات نه فقط به مبانی دینی اهمیتی نداده‌اند بلکه وطن‌دوستی و ملیت ایرانی خود را هم نادیده گرفته و اصول شناخته شده حرفه‌ای را هم زیر پا گذاشته‌اند! چرا؟! بار دیگر آیه‌ای که در صدر این وجیزه آمده است را بخوانید!. ۵- بارها از این جماعت پرسیده‌ایم آیا می‌توانید به نمونه‌ای از تفاوت مواضع خود با مواضع دشمنان تابلو‌دار مردم این مرز و بوم ‌اشاره کنید؟! و این سؤال را تا‌کنون بی‌پاسخ گذاشته‌اند! به قول برادر عزیز و شاعر متعهد کشورمان آقای محمد مهدی سیاری: در سر هزار فتنه، نیرنگ‌های رنگی اهل کدام مرزند، این رومیان زنگی؟!

بخش اول / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ محمد زعیم‌زاده، جانشین سردبیر روزنامه «فرهیختگان» از آغاز انقلاب اسلامی و البته به‌شکل جدی‌تر از خرداد 76 که انتخابات ریاست‌جمهوری رنگ‌وبوی رقابتی‌تری به خود گرفت و مردم به شکل جدی‌تری وارد فرآیند دموکراسی شدند، فستیوال برگزیدن رئیس دولت، شب عید سیاست و سیاست‌ورزی در ایران بوده است، نقطه‌عطفی که در آن مردم توانسته‌اند به تناسب فضای ساخته‌شده به شکل ایجابی ایده یا گفتمانی را برگزینند و البته بیشتر با رویکرد سلبی علیه ایده‌ها و شعارها و عملکردها پای صندوق رای اعتراض کنند و گفتمان‌های مصرف‌شده و ناکارآمد را به محاق ببرند. از این‌رو انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران با همه فرازها و فرودهایش بیشتر و جدی‌تر از هر انتخابات دیگری توانسته به فرآیند دموکراسی قوام و دوام ببخشد. کمتر از 6ماه به انتخابات 1400 مانده است، نسبت به دوره‌های مشابه یعنی انتخاباتی که در آن خبری از رقابت با دولت مستقر نیست فضا مقداری کم‌شورتر است، هنوز فضای مقدماتی انتخابات شکل نگرفته است، اما جسته‌وگریخته خبرهایی از گوشه و کنار می‌آید، کرونا، شرایط اقتصادی، اوضاع بین‌المللی و... شاید در این وضع نقش داشته باشند، اما بالاخره انتخابات، انتخابات است. بحث‌های گفتمانی، سیاسی، رسانه‌ای، کمپین‌ها و... همه‌وهمه شکل خواهند گرفت، دیر و زود دارد اما سوخت‌وسوز نه، تُنُکی و لاغری سیاست در این روزها به‌زودی جایش را به چگالی سنگینی از خبر و تحلیل و کنش سیاسی خواهد داد. تا پیش از دو هفته یا یک‌ماه پایانی فرآیند انتخابات که بحث‌ها به سطح جامعه می‌رسد و انتخاب شکل می‌گیرد، به طور معمول موضوع انتخابات در محافل نخبگانی‌تر و در فضای رسانه‌ها به بحث گذاشته می‌شود، این دوران زمانی است که مفصل‌بندی گفتمان انتخابات شکل می‌گیرد، جدال‌های گفتمانی ساخته و پرداخته می‌شوند تا در روزهای پایانی با ابزار تبلیغات به میان مردم بروند و مورد قضاوت و انتخاب قرار بگیرند، درمورد انتخابات پیش‌رو باید گفت هنوز این فضا شکل نگرفته است. 1400 مانند همه انتخابات‌های قبلی حداقل از دو جنبه مهم است، انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران یک اهمیت ذاتی دارد، برای مردم اینکه به یک نفر رای بدهند تا مبتنی‌بر سلیقه آنها ولو نسبی امور اجرایی کشور اداره شود، بسیار ملموس‌تر از انتخاب یک لیست یا مجموعه‌ای از نماینده‌ها در مجلس یا شورای شهر است، مساله دوم بسط ید فرد انتخاب ‌شده است. تبلیغات برخی گروه‌های سیاسی را که در زمان انتخابات‌ها از اهمیت ریاست‌جمهوری می‌گویند و وقتی کار را دست گرفتند از بی‌اختیار بودن رئیس دولت سخن می‌رانند، فراموش کنید. به همان‌ها دقت کنید که این روزها هرکدام به زبان خودشان و به اقتضای شرایط در خلوت و جلوت مشغول کار سیاسی برای انتخابات آتی هستند. این انتخابات از جنبه‌هایی هم ویژگی‌های خاص و منحصربه‌فردی دارد، البته تعبیر دقیق‌تر شاید این باشد که در شرایطی برگزار می‌شود که برخی ویژگی‌های نوپدید اجتماعی یا سیاسی ایران که در سال‌های اخیر شکل‌گرفته در آن به شکل حداکثری نقش‌آفرینی خواهند کرد. تکثر رسانه‌ای و هویتی، خودمرجعی فکری و پایان مرجعیت گروه‌های نخبگانی سابق، افول اقتصادی طبقه متوسط ضمن حفظ جهت‌گیری‌های فرهنگی، کمرنگ‌شدن مرزبندی‌های سیاسی، مصرف‌شدن گفتمان‌های اصلی و آلترناتیو در دولت‌های مختلف و... برخی از ویژگی‌های فضای سیاسی و اجتماعی ایران است که حتما در انتخابات پیش‌رو بر فضای سیاسی تاثیر خواهد داشت. هرکدام از موارد بالا موضوعات مهم و مناقشه‌برانگیزی است که به شکل عمومی قابل کمی‌سازی، سنجش و بحث است. مسائلی که یک‌باره و به صورت آنی شکل نگرفته‌اند اما می‌توانند یک‌باره و آنی بر صحنه سیاست ایران اثر بگذارند، موضوعاتی که هرکدام باید در محل خود مورد بحث قرار گیرند. در این یادداشت تلاش می‌کنیم با توجه به پارامترهای بالا و البته واقعیت‌های صحنه سیاست در ایران در سه محور گفتمان‌های احتمالی در انتخابات، جریان‌شناسی گروه‌های موثر در انتخابات و ائتلاف‌های ممکن و احتمالی گفتمانی-سیاسی که صحنه انتخابات را شکل خواهند داد، کمی بحث کنیم.

بخش دوم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ گفتمان‌ها در انتخابات 1400 محمد زعیم‌زاده، جانشین سردبیر روزنامه «فرهیختگان» صحنه سیاست در ایران به فراخور وضعیت جامعه حول گفتمان‌های مختلف شکل گرفته است، عبور از دوگانه خط‌امامی-لیبرال سال‌های اول انقلاب به دوگانه چپ و راست در دهه 60 و بعد اصلاح‌طلب-اصولگرا در دهه‌های 70 و 80 بخشی از این کشمکش‌های گفتمانی بوده است. دوگانه‌هایی عموما منظم و قابل فهم. انتخابات 88 را اما می‌توان بر‌هم‌زننده این نظم سیاست ایرانی دانست، انتخاباتی که فضای اجتماعی و سیاسی ایران را دچار دگردیسی‌های فراوانی کرد، صحنه سیاست ایران کاملا به‌هم خورد، ناطق‌نوری و خاتمی که 12سال قبل در یکی از قطبی‌ترین انتخابات‌ها روبه‌روی هم قرار گرفته بودند، علیه احمدی‌نژاد مؤتلف شدند، شکاف‌های اجتماعی جامعه ایرانی که قبل‌تر فقط در دوگانه مذهبی-سکولار زمینه بروز می‌یافت به دوگانه فقیر-غنی یا حتی توده-نخبه هم تسری پیدا کرد، از 88 به‌بعد مناسبات جامعه ایرانی در بزنگاه‌های مختلف به‌گونه‌ای شکل گرفت که ردپای این دوگانه‌ها بالاخره دیده می‌شود. سه شکاف بالا همچنان مهم‌ترین گسل‌های جامعه ایرانی هستند که اگر در صحنه سیاست نماینده‌ای داشته باشند و مردم با وجود آنها احساس کنند با حضور خود می‌توانند شرایط را بهبود ببخشند، اقدام به کنشگری سیاسی می‌کنند. اگر فضای انتخابات در سال 92 به‌گونه‌ای پیش رفت که این شکاف‌ها فعال نشد و بخش‌های زیادی از بدنه مستضعف جامعه هم راه‌حل را در بهبود اوضاع سیاست خارجی دید و همگام با طبقه متوسط رای داد اما در انتخابات 96 بخش‌هایی از این گسل فعال شد، رای 16میلیونی آلترناتیو دولت روحانی که بالاترین رای به منتقد دولت مستقر در تاریخ انقلاب محسوب می‌شود، حاصل فعال‌شدن نسبی گسل فقیر-غنی بود. هرچند عموم گفتمان‌های اصلی در دولت‌های مختلف مصرف شده است و گفتمان بکری تقریبا وجود ندارد اما حالا و در انتخابات 1400 تسامحا می‌توان گفت فضای اصلی گفتمان انتخابات حول‌وحوش تعیین‌تکلیف با ایده‌های دولت روحانی شکل خواهد گرفت. اگر آزادی را دال طردشده دولت هاشمی بدانیم که دولت دوم خرداد در نه به آن شکل گرفت و عدالت را دال طردشده دولت خاتمی و عامل پیروزی احمدی‌نژاد قلمداد کنیم و بپذیریم که پیروزی روحانی حاصل افول گفتمانی دولت احمدی‌نژاد در اقتصاد بود که راه‌حلش در تبلیغات انتخاباتی سیاست خارجی معرفی شده بود، حالا و با توجه به حضور دولت روحانی و عملکرد آن و ارزیابی افکارعمومی از این دولت به‌طور طبیعی دو گفتمان طردشده این 8سال امکان بازتولید داشته و می‌توانند دو محور اصلی انتخابات 1400 باشند. به این ترتیب دو گفتمان عدالت و کارآمدی مرکز ثقل رقابت‌ها خواهند بود ازسوی دیگر با شکست دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و شکل‌گیری زمزمه‌هایی مبنی‌بر امکان بازگشت جو بایدن به برجام مساله سیاست خارجی هم به محورهای انتخاباتی سال آینده اضافه شده است و سه ضلع اصلی رقابت گفتمانی را شکل خواهند داد. درکنار اینها دو زیرگفتمان آزادی‌های اجتماعی و جوانگرایی هم استعداد فعال‌شدن به‌عنوان گسل‌های فرعی انتخابات را خواهند داشت. 1- گفتمان عدالت رسیدن ضریب جینی به بالاترین رقم خود در دولت روحانی و فضای اعتراضی سنگین در نقاطی که به‌زعم دولت حاشیه‌ای و پیرامونی است در دی 96 و آبان 98 نشانه‌هایی است که می‌گوید عدالت به‌عنوان گفتمان طردشده توسط دولت همچنان امکان کارکردن در فضای سیاسی کشور را دارد و اگر مساله سیاست خارجی در انتخابات آتی مساله اصلی نشود به شرطی که گفتمان عدالت نماینده‌ای واقعی در فضای انتخابات داشته باشد، بازهم می‌تواند به مولفه‌ای تعیین‌‌کننده تبدیل شود. علی‌رغم تلاش اصلاح‌طلبان برای بازسازی ادبیات عدالت‌خواهی در جبهه خود بعید است تا انتخابات چنین اتفاقی بیفتد و بلوک منتقد دولت درصورت عدم ارتکاب خطای فاحش احتمالا در این گفتمان دست برتر را دارد. 2- گفتمان کارآمدی آیا می‌توان با همین امکانات موجود کشور را بهتر اداره کرد؟ عملکرد دولت روحانی سبب شده است بخشی از مردم به این سوال به شکل جدی فکر کنند، مدیریت دولت در ماجرای بنزین، عملکرد روحانی در ماجرای کرونا، رسیدگی به مناطق محروم، مدیریت خودروسازها، وضعیت اقلام خوراکی و... در این مدت به‌گونه‌ای بوده که همچنان گفتمانی را که بتواند به این سوال پاسخ متقن و قابل اعتماد بدهد در فضای انتخابات زنده نگه می‌دارد، فرد یا افرادی که در این گفتمان سابقه ذهنی مثبتی نزد مردم داشته باشند، می‌توانند همچنان به انتخابات امیدوار باشند. ادامه👇👇

3- گفتمان سیاست خارجی شکل‌گیری فضای توافق-عدم‌توافق می‌تواند حکم دوپینگ برای دولت و جریان حامی آن داشته باشد، در عوض شکل‌گیری ادبیات توافق خوب-توافق بد و معرفی برجام به‌عنوان مصداقی از توافق بد تا حدودی می‌تواند این شکاف را کم‌اثر یا کم‌خطر کند، این خطر البته برای کلیت نظام وجود دارد که مساله سیاست خارجی که باید یک موضوع اجماعی و ملی باشد در هر انتخاباتی به محل نزاع تبدیل شود، خطر بزرگ اینجاست که گرایش کاندیدای پیروز به استراتژی‌هایی مانند «هر توافقی بهتر از توافق‌نکردن» است، دست کشور را در تعاملات جهانی می‌بندد و عملا هربار توافق‌های بدتری به کشور تحمیل می‌شود. درحال حاضر نسبت به استمرار برجام و نوع مواجهه با دولت جدید ایالات متحده 5ایده وجود دارد. 1- اعمال محدودیت‌های بیشتر برای ایران در مقابل بازگشت مشروط آمریکا به برجام. 2- محدودیت‌های بیشتر برای ایران، بازگشت آمریکا به برجام و دادن امتیازات بیشتر به ایران (همان پیشنهاد بیشتر در برابر بیشتر که ظریف و روحانی سال 98 در نیویورک مطرح کردند و طرف مقابل استقبال نکرد). 3- کاهش تعهدات ایران در چارچوب برجام برای وادارکردن آمریکا به بازگشت به برجام (همان طرحی که دولت به شکل سمبلیک انجام داد). 4- دادن فرصت محدود به دولت جدید آمریکا برای بازگشت به برجام و برداشتن گام‌های واقعی برای تحت‌فشار گذاشتن آن. 5- خروج کامل آمریکا و ایران از برجام. می‌شود گفت ایده دولت بایدن گزاره اول، طرح واقعی دولت روحانی راهبرد دوم، طرح مجلس راهبرد چهارم و ایده برخی منتقدان اصولگرای دولت راهبرد پنجم است. به‌نظر می‌رسد با طرح اخیر مجلس و شرط و شروط بایدن عملا امکان رسیدن به توافق مدنظر آمریکایی‌ها حداقل در کوتاه‌مدت ممکن نخواهد بود، از این‌رو بایدن سه راه پیش‌رو دارد. 1- دادن امتیازات حداقلی و موقت برای رای‌آوری دولتی شبیه روحانی 2- صبرکردن تا انتخابات خرداد ایران و ارزیابی عملکرد دولت بعدی ایران برای رسیدن به یک توافق احتمالی محکم و پایدارتر 3- تلاش برای رسیدن به یک اجماع جهانی علیه ایران به هر روی در فضای سیاست خارجی اوضاع پیچیده است و ناظر به رفتار دولت بایدن برخی مولفه‌های سیاسی در ایران ممکن است، دستخوش تغییر شوند. 4- گفتمان آزادی‌های اجتماعی پیشینه رفتاری بلوک منتقدان دولت نشان می‌دهد استعداد شکل‌دادن به دوگانه آزادی‌های‌اجتماعی-محدودیت را دارند، ماجرای کنسرت‌ها در مشهد به‌عنوان نمونه قدیمی‌تر و موضوعاتی چون شجریان، فردوسی‌پور و... به‌عنوان مصادیق به‌روزتر در حافظه تاریخی ایرانیان موجود است. هرچند شاید در نظام ترجیحات انتخاباتی مردم در سال 1400 با توجه به انباشت چالش‌های اقتصادی این شکاف جزء اولویت‌های اصلی محسوب نشود اما در شرایط برابر در سه شکاف بالا می‌تواند موضوعیت پیدا کند. 5- گفتمان جوانگرایی گفتمان جوانگرایی می‌تواند به‌عنوان یکی از زیرگفتمان‌های شکاف کارآمدی در انتخابات آتی موضوعیت پیدا کند، دولت روحانی به‌عنوان یک دولت کم‌تحرک و غیرآرمان‌خواه می‌تواند این شکاف را فعال کند، البته هرچقدر شکاف مذاکره-عدم مذاکره موضوعیت پیدا کند، این گفتمان بیشتر از مدار خارج می‌شود.

بخش سوم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات تکثر در گروه‌های مرجع سیاسی و فکری در انتخابات 1400 به اوج خود خواهد رسید، بخشی از این تکثر به تغییر زیست جهان ایرانیان برمی‌گردد که عنصر فردیت و گریز از جمع‌گرایی نهادینه‌شده در کنشگرهای سیاسی در زندگی آنها پررنگ شده است و بخشی هم به تغییرات در فضای ارتباطی رسانه‌ای برمی‌گردد. سال‌هاست فضای سیاسی ایران از فرمول‌های کلاسیک تبعیت نمی‌کند، غیر از بدنه ثابت و جان‌فدای ایدئولوژیک اصلاح‌طلب و اصولگرا رفتار اکثریت بی‌تعلق میانه قابل‌ پیش‌بینی نیست و به عوامل متعددی مرتبط است، امروز جهان ارتباطی مخاطبان در دوران ارتباطات دوسویه و روزگار پررونق شبکه‌های اجتماعی به‌گونه‌ای شکل گرفته است که مانند قبل بیانیه فلان حزب و بهمان جمعیت تعیین‌کننده نیست، ساخت سیاسی کم‌کم این موضوع را باور کرده است که ممکن است اثربخشی یک پیج اینستاگرامی از فعالیت انتخاباتی یک حزب 50ساله بیشتر باشد، البته این به معنای نفی کارکرد احزاب جدی نیست، چراکه اگر یک حزب سیاسی بتواند خودش را با اقتضائات چنین فضایی به‌روز کند حتی می‌تواند از قبل هم موثرتر باشد. ویژگی مهم دوران ارتباط دوسویه و عصر شبکه‌های اجتماعی تعیین‌کنندگی قوت استدلال یک پیام است، اگر در روزگاری بزرگی رسانه به‌مثابه پیام‌رسان عنصر تعیین‌کننده بود، امروز با غلبه خُرد رسانه‌ها بر رسانه‌های بزرگ، میکرومدیاها تا حدودی امکان سانسور و تحریف را از ماکرومدیا گرفته‌اند و آنچه در معادله پیام اهمیت یافته دوباره خود پیام است، حرف خوب ولو به سختی مسیر خودش را پیدا می‌کند، در دوره میانداری خُرد رسانه‌ها خِرد رسانه‌ای و قوت پیام اهمیت پیدا کرده است پس اگر فرد یا گروهی بتواند ایده نو داشته باشد و حرف جامع و مستدل بزند احتمالا بیشتر دیده خواهد شد. پس در وزن‌کشی دیجیتال احزاب و گروه‌های سیاسی آنچه اهمیت پیدا می‌کند داشتن ایده نو برای حکمرانی است. این عامل جدید درکنار پایگاه‌های سنتی گروه‌ها به گروه‌های سیاسی از رادیکال‌ترین اپوزیسیون تا محافظه‌کارترین گروه درون‌نظام تکثری کم‌نظیر داده است و معادلات انتخابات را از همیشه پیچیده‌تر کرده است. در این بخش سعی می‌کنیم برخی گروه‌های موثر و فعال در فضای سیاسی کشور را مرور کنیم. 1 _ جریان اپوزیسیون خارج‌نشین شاخه‌برانداز سخت اپوزیسیون خشن یا مسلح اصطلاحی است که برای این جریان به شکل عمومی استفاده می‌شود، گروه‌های ارتجاعی چون سلطنت‌طلب‌ها، منافقین و نسخه‌های به‌روز شده آنها مانند ترامپیست‌ها و فرشگرد و برخی گروه‌های تجزیه‌طلب جزء این گروه به حساب می‌آیند. نکته مهم درمورد این جریان پس از خروج ترامپ از کاخ سفید این است که احتمال تضعیف آنها با تغییر استراتژی در کاخ سفید و حمایت از گروه‌های پیچیده‌تر بیشتر است، در این صورت احتمال رادیکال‌تر شدن اقدامات این گروه‌ها برای در صحنه ماندن و دیده شدن بیشتر می‌شود. چهره‌ها: مریم رجوی، رضا پهلوی، مسیح علی‌نژاد، امیرعباس فخرآور و.... رسانه‌های اصلی: تلویزیون من‌وتو، ایران‌اینترنشنال استراتژی: تحریم انتخابات و تلاش برای ایجاد ناامنی قبل یا بعد از انتخابات. 2 _ جریان اپوزیسیون خارج شاخه‌براندازی نرم عموم جریان‌های روشنفکری خارج‌نشین که در سال 88 و بعد از انتخابات علیه ایران فعال بودند در این رسته قرار می‌گیرند، عمده فعالیت آنها مبارزه نرم‌افزاری با نظام جمهوری اسلامی است و به دو دسته عناصر رسانه‌ای و فکری تقسیم می‌شوند، مواجهه پیچیده رسانه‌ای مانند بی‌بی‌سی فارسی در دوران پیش از ترامپ نمونه تکرارپذیر مواجهه این گروه با نظام جمهوری اسلامی است. استراتژی اولیه این جریان تبلیغ تحریم انتخابات پیشرو خواهد بود. چهره‌ها: محسن کدیور، حسین باستانی، اکبر گنجی، حسن یوسفی‌اشکوری و... رسانه‌های اصلی: بی‌بی‌سی فارسی، بخشی از ایران‌اینترنشنال استراتژی: تحریم انتخابات 3 _ اپوزیسیون داخل شاخه نهضت آزادی جریان نهضت آزادی پس از نامه مشهور علی‌اکبر محتشمی‌پور وزیر کشور دولت جنگ به امام‌خمینی(ره) تنها در انتخابات شورای شهر دوم به شکل رسمی و با کاندیدا وارد انتخابات شد و شکست سختی خورد، مجموعه نهضت آزادی که بیشتر در همان حلقه اولیه بعد از انقلاب مانده و کمتر رویش جدید داشته است در سال‌های دوم خرداد و پس از آن موتلف جریان اصلاح‌طلب رادیکال شد. به نظر می‌رسد تنها درصورت بالا رفتن مشارکت در حد رسیدن به نصاب‌های تاریخی یا تایید‌صلاحیت گزینه‌ای شناخته‌شده از اصلاح‌طلبان رادیکال ممکن است این جریان رسما در انتخابات حضور پیدا کند، البته حوزه نفوذ نهصت آزادی بسیار محدود و در حد نخبگان اپوزیسیون کلاسیک جمهوری اسلامی است. گروه‌ها: نهضت آزادی، جبهه ملی چهره‌ها: محمد توسلی، احمد زیدآبادی، داوود هرمیداس‌باوند، لطف‌الله میثمی استراتژی: تحریم انتخابات

بخش چهارم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات 4 _ اصلاح‌طلبان رادیکال اصلاح‌طلبان رادیکال به‌عنوان حلقه سخت دولت دوم خرداد و ستاد میرحسین موسوی در انتخابات 88 و وقایع پس از آن، برای بازگشت مرحله‌ای به قدرت و عبور از پس‌لرزه‌های رادیکالیسم خودساخته 88 در سال 96 و 92 با حمایت از روحانی به ائتلاف با کارگزاران و بخشی از جریان راست سنتی رسیدند اما آنگونه که فکر می‌کردند کار تا آخر خوب پیش نرفت آنها پس از شکست ایده دولت روحانی در سیاست خارجی که با شکست سنگین در اقتصاد همراه بود و سبب وخامت اوضاع اجتماعی دولت و هم‌پیمانان شد تلاش کردند به مرور با روحانی مرزبندی کنند، چالش اصلی آنها در سیاست‌ورزی در سال‌های اخیر همین مساله بود، آنها معتقدند اگر روحانی و حامیان کارگزارانی و راستی‌اش با امکان سیاست‌ورزی در بالا بخشی از ائتلاف بودند، بدنه اجتماعی جان‌فدا و جریان‌ساز به‌وسیله آنها به میدان آمده است و آنکه پس از شکست هزینه سنگین داده آنها هستند و دیگر به همین راحتی نمی‌توان بدنه اجتماعی را پای کار آورد، حضور نیافتن در انتخابات مجلس یازدهم علی‌رغم دعوت سیدمحمد خاتمی به همین دلیل بود. البته آنها خوب می‌دانند ماجرای انتخابات ریاست‌جمهوری به دلایل متعددی با مجلس فرق دارد و به همین دلیل درحال حاضر همزمان با شرط‌گذاری برای مشارکت درحال فعالیت پشت‌صحنه انتخابات هم هستند. گروه‌ها: حزب اتحاد ملت (مشارکت سابق)، سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی چهره‌ها: سعید حجاریان، مصطفی تاجزاده، بهزاد نبوی، عباس عبدی، علی شکوری‌راد، محسن آرمین، شهیندخت مولاوردی، محسن میردامادی و... استراتژی اول: تحریم مشروط این استراتژی به این معناست که اصل بر تحریم است مگر آنکه: 1- مشارکت در انتخابات به حدی برسد که عدم حضور آنها به معنای بی‌وزنی سیاسی باشد. 2- گزینه اختصاصی یا حتی ائتلافی اصلاح‌طلبان با راست سنتی رای بالایی داشته باشد و عدم‌حمایت از این گزینه به معنای بی‌اثری آنها در سیاست‌ورزی معنا شود. 3- گزینه‌ای تاییدصلاحیت شود که آنها نتوانند بگویند اصلاح‌طلب نیست. استراتژی دوم: حضور مشروط با گزینه غیرائتلافی با جریان راست این استراتژی به این معناست که تجربه ائتلاف با بخشی از جریان راست و تکنوکرات‌ها در انتخابات 92 و 96 تجربه‌ای شکست‌خورده است و اصلاح‌طلبان بدون بهره بردن از قدرت فقط هزینه دولت ائتلافی را داده‌اند لذا در صورت امکان معرفی گزینه غیرائتلافی در انتخابات شرکت خواهند کرد. در میان اصلاح‌طلبان رادیکال بهزاد نبوی و عباس عبدی مروج استراتژی دوم و بقیه مبلغ استراتژی اول هستند. یک نکته قابل‌تامل دیگر در میان اصلاح‌طلبان رادیکال وجود جریانی نوگراتر است که چندی قبل ایده حکمرانی به سیاق سوسیال‌دموکراسی و بازگشت به عدالت را مطرح کرده بود که چندان مورد توجه قرار نگرفت. چالش اصلی و تعیین تکلیف‌نشده بین اصلاح‌طلبان رادیکال در حال حاضر این است که اگر شرایط به نحوی پیش برود که تنها راه سیاست‌ورزی چیزی شبیه ائتلاف 92 و رفتن به سمت گزینه راست‌گرا اما دارای مرزبندی با هسته سخت اصولگرایی باشد چه می‌کنند؟ تجربه نشان داده است جریان اصلاح‌طلب رادیکال در سال‌های اخیر پراگماتیست‌تر از آن شده است که حتی از خیر چنین گزینه‌ای هم بگذرد. گزینه‌های احتمالی: محمدرضا خاتمی، محمدجواد ظریف، اسحاق جهانگیری، محمدرضا عارف و... 5 _ جریان چپ سنتی مجمع روحانیون مبارز با کارکرد نمادین شیخوخیت به جای مانده از دوران سیاست‌ورزی دهه 60 و دهه 70 بخشی از پروسه اجماع‌سازی در جریان اصلاح‌طلب است که درکنار احزاب اقماری مانند اعتماد ملی و مردم‌سالاری و... بدنه اصلی جریان چپ سنتی را شکل می‌دهد. سیدمحمد خاتمی اصلی‌ترین فرد در این جریان است که علی‌رغم افول اجتماعی ناشی از حمایت از دولت روحانی همچنان به لحاظ اجتماعی برای اصلاح‌طلبان موضوعیت دارد. خاتمی در انتخابات پیش‌رو سعی خواهد کرد کاتالیزور حل اختلاف بین جریان رادیکال اصلاح‌طلب و طیف‌هایی چون کارگزاران باشد، حلقه اصلی نزدیک خاتمی به لحاظ سیاسی نزدیک به اصلاح‌طلبان رادیکال است اما کنشگری او در انتخابات‌های اخیر بیشتر شبیه کارگزارانی‌ها بوده است. کلید حل سوال مهم احتمال حمایت از گزینه ائتلافی متمایل به راست در میان اصلاح‌طلبان ممکن است دست خاتمی باشد. البته آنها هم ترجیح می‌دهند گزینه ائتلافی‌شان با سابقه راست‌گرایی نباشد. گروه‌ها: مجمع روحانیون مبارز، اعتماد ملی و احزاب اقماری اصلاح‌طلب مثل مردم‌سالاری و... شخصیت‌ها: محمد خاتمی، محمد موسوی‌خوئینی‌ها، مجید انصاری، محمدعلی ابطحی، الیاس حضرتی، مصطفی کواکبیان و... استراتژی: مشارکت مشروط با گزینه اجماعی و ترجیحا اصلاح‌طلب. گزینه‌های احتمالی: محمدجواد ظریف، محمدرضا عارف، اسحاق جهانگیری، گزینه اجماعی اصلاح‌طلبان

بخش پنجم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات 6 _ جریان کارگزاران کارگزاران که مولود مدرن شدن طیفی از راست‌گرایان در دهه 70 است و نام خود را تکنوکرات گذاشته است در دوره‌های مختلف حسب موقعیت موتلف اصلاح‌طلبان رادیکال یا اصولگرایان سنتی بوده است، آنها اصلاح‌طلبان رادیکال را منت‌دار خود در انتخابات دوم خرداد می‌دانند و می‌گویند اگر توان تبلیغاتی و لجستیکی طیف آنها و فداکاری افراد میانه برای به صحنه نیامدن نبود هرگز خاتمی در دوم خرداد پیروز نمی‌شد، تکنوکرات‌ها شورش رادیکال‌ها علیه هاشمی در انتخابات مجلس ششم را نمادی از پایبند نبودن اصلاح‌طلبان به ائتلاف می‌دانند، چیزی شبیه شانه خالی کردن آنها از زیربار شکست روحانی و فرار از انتخابات مجلس یازدهم. کارگزارانی‌ها با علم به قطعی‌بودن شکست در انتخابات اسفند 98 لیست دادند تا راه سیاست‌ورزی بسته نشود، شبیه کاری که خاتمی در زمستان 90 با رای دادن در انتخابات مجلس نهم انجام داد. محل منازعه اصلی آنها در انتخابات آتی حمایت یا عدم‌حمایت از گزینه ائتلافی با راست‌گرایان خواهد بود. چالش اصلی این جریان هم چسبندگی به دولت و عملکرد اقتصادی و فرهنگی آن است. گروه‌ها: حزب کارگزاران چهره‌ها: غلامحسین کرباسچی، حسین مرعشی، محسن هاشمی، محمد قوچانی و... استراتژی: حضور قطعی در انتخابات با گزینه اختصاصی یا ائتلافی با جریان راست گزینه‌های احتمالی: محمدجواد ظریف، علی لاریجانی، محسن هاشمی، گزینه اجماعی اصلاح‌طلبان 7 _ جریان اعتدال و توسعه اعتدال و توسعه هسته مرکزی دولت و چسبنده‌ترین گروه سیاسی به حسن روحانی است، اعتدال و توسعه به همراه کارگزاران و جریان نزدیک به علی لاریجانی هسته اصلی ائتلاف تکنوکرات‌ها را شکل خواهند داد، تلاش آنها تا انتخابات روی دو موضوع متمرکز خواهد بود؛ اول اینکه سیاست خارجی را به محور اصلی جدال انتخاباتی تبدیل کنند و دوم بدنه اصلاح‌طلبان سنتی و رادیکال را به نقطه ائتلاف با تکنوکرات‌ها برسانند. گروه‌ها: حزب اعتدال و توسعه و نزدیکان حسن روحانی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم چهره‌ها: محمود واعظی، محمدباقر نوبخت، محمد نهاوندیان، اکبر ترکان و رضا صالحی‌امیری استراتژی: حضور قطعی در انتخابات با گزینه اختصاصی یا ائتلافی با جریان راست سنتی گزینه‌های احتمالی: علی لاریجانی، محمدجواد ظریف و محمود واعظی 8 _ جریان راست سنتی- طیف موتلفه چهره‌ها: مصطفی میرسلیم و اسدالله بادامچیان استراتژی: به‌عنوان گزینه مستقل شانس چندانی برای انتخابات ندارند و احتمالا به‌عنوان بخشی از ائتلاف اصولگرایان فعالیت خواهند کرد. گزینه‌های احتمالی: مصطفی میرسلیم، گزینه اجماعی اصولگرایان 9 _ جریان راست سنتی - طیف علی لاریجانی در زمان ریاست علی لاریجانی بر مجلس شورای اسلامی بارها اعلام شد او درصدد راه‌اندازی حزب برای ادامه فعالیت سیاسی است، اتفاقی که رسما رخ نداد اما به‌شکل غیررسمی برخی مدیران سابق مجلس و چهره‌های سیاسی نزدیک به او فعالیت‌های انتخاباتی را کلید زده‌اند، علی لاریجانی به‌عنوان چهره‌ای سیاسی که خاستگاه راست سنتی دارد، در دوران دولت روحانی تبدیل به موتلف درجه یک او شد به شکلی که در میان بخشی از افکار عمومی نقش او در تصویب و تایید برجام کمتر از دولت ارزیابی نمی‌شود، لاریجانی ذاتا برخلاف چهره‌هایی چون احمدی‌نژاد یا خاتمی سیاستمدار از پایین به بالایی نیست و کار سختی برای رای آوردن در سطح ملی دارد، از سویی دیگر او در میان بخشی از بدنه جان‌فدای اصلاح‌طلب همان لاریجانی صداوسیما و برنامه چراغ است و اصلاح‌طلبان برای رساندن بدنه اجتماعی به نقطه حمایت از او کار راحتی ندارند. چهره‌ها: علی لاریجانی، محمدرضا باهنر، کاظم جلالی و حسین انتظامی استراتژی‌ها: 1 - حضور در انتخابات و تلاش برای معرفی گزینه خود به عنوان گزینه ائتلافی با طیف معتدل اصلاح‌طلبان 2-تمرکز بر ارائه گزینه خود به عنوان چهره اجماع‌ساز و توانمند در حل مسائل اقتصادی از مسیر مذاکره 3- تلاش برای مرزبندی با هسته فکری جبهه پایداری در سیاست خارجی و مساله آزادی‌های اجتماعی گزینه احتمالی: علی لاریجانی

بخش ششم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات 10 _ جریان موسوم به نواصولگرایان قالیباف فارغ از ارزیابی نحوه مدیریت در مجلس با توجه به سابقه مدیریتی در شهرداری تهران و نیروی انتظامی همواره به‌عنوان گزینه‌ای انتخاباتی در گفتمان کارآمدی موضوعیت دارد، عملکرد مجلس یازدهم در موضوعات معیشتی و اقتصادی تاکنون به‌گونه‌ای نبوده است که مزیت جدیدی برای او ایجاد کند، قالیباف مشکلات مهمی در سیاست‌ورزی دارد که در انتخابات‌های قبلی بروز پیدا کرده` است و اگر می‌خواهد حضور جدی‌تری در انتخابات ریاست‌جمهوری داشته باشد، باید آنها را رفع کند، او در انتخابات 84 درحالی‌که وضعیت خوبی در میان بدنه ارزشی داشت، به‌گونه‌ای تبلیغ کرد که قاطبه آن بدنه رای به احمدی‌نژاد رای دادند و او را همراه هاشمی راهی مرحله دوم کردند، در انتخابات 92 مزیت اصلی خود یعنی گفتمان پیشرفت را رها کرد و به‌سمت آزادی‌های اجتماعی که زمین بازی‌اش نبود رفت که با گازانبر روحانی ورق انتخابات برگشت و در انتخابات 96 و در بحبوحه مساله املاک نجومی که به درست یا غلط در افکار عمومی مطرح شده بود، به‌سمت گفتمان عدالت رفت که مزیتی برای او ایجاد نکرد. مزیت نسبی قالیباف ادبیات پیشرفت است که باید بتواند برای آن استدلال عمومی و مصادیق عینی ایجاد کند. چهره‌ها: محمدباقر قالیباف و تیم او در شهرداری و مجلس. استراتژی: تلاش برای تبدیل شدن به گزینه اجماعی منتقدان وضع موجود: 1- تلاش حداکثری برای تبدیل شدن به قطب مخالف حسن روحانی در افکار عمومی 2- تلاش برای تبدیل فضای سیاسی کشور به دوقطبی عرضه‌مند-‌بی‌عرضه. گزینه‌های احتمالی: محمدباقر قالیباف، گزینه اجماعی اصولگرایان. 11 _ جریان جمعیت ایثارگران-رهپویان این طیف از اصولگرایان می‌توانند لولایی میان نو اصولگریان و تیپ‌هایی شبیه پایداری باشند، کارکرد این طیف به لحاظ سیاست‌ورزی بیشتر به سیاست‌ورزی درون‌جریانی معطوف است. چهره‌ها: حسین فدایی، علیرضا زاکانی و... استراتژی‌ها:1- در وهله اول تلاش برای معرفی گزینه اختصاصی،2- تلاش برای محوریت داشتن در فرآیند احتمالی وحدت اصولگرایان. گزینه‌های احتمالی: علیرضا زاکانی، محمدباقر قالیباف، گزینه اجماعی اصولگرایان. 12 _ گروه‌ها و چهره‌های منفرد اصولگرایان برخی افراد و چهره‌‌ها در جریان اصولگرایی حضور دارند که حزب یا جریان اختصاصی ندارند اما ممکن است هریک از آنها کاندیدای انتخابات شوند. افرادی مانند، محسن رضایی، عزت ضرغامی، سعید محمد، حسین دهقان، رستم قاسمی و... مساله اصلی درمورد این تیپ کاندیداهای احتمالی این است که درصورت کاندیداتوری به شکل منفرد باید بتوانند در یکی از پنج گفتمان معرفی‌شده‌ بالا موضوعیت اجتماعی پیدا کنند، در میان افراد نام‌برده‌شده به‌سختی می‌توان فردی را یافت که در یکی از این گفتمان‌های فوق مزیت اختصاصی داشته باشد. 13 _ جریان موسوم به جماران جریانی که حول مهرداد بذرپاش شکل گرفته است و در مجلس یازدهم هم در طیف جوان‌تر‌ها نمایندگانی دارد، چندسالی است در برخی مجموعه‌های انتصابی به فعالیت‌های مختلفی از حوزه عمرانی گرفته تا آی‌تی و... مشغول کسب تجربه مدیریتی است. درصورتی‌که گفتمان جوان‌گرایی به‌عنوان ادبیاتی جدی و عمومی در انتخابات مطرح شود، بذرپاش هم موضوعیت انتخاباتی پیدا خواهد کرد. او یک‌بار در دوره قبلی برای ثبت‌نام در انتخابات تلاش کرد که در لحظات آخر موفق به این کار نشد. چهره‌ها: مهرداد بذرپاش. استراتژی:‌1- معرفی مهرداد بذرپاش به‌عنوان گزینه انتخاباتی و تلاش برای اخذ تایید‌صلاحیت او، 2- تلاش برای اثرگذاری بر فرآیند وحدت اصولگرایان. گزینه‌های احتمالی: مهرداد بذرپاش، گزینه ائتلاف اصولگرایان.

بخش هفتم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات 14 _ جبهه پایداری جبهه پایداری در دولت دوم احمدی‌نژاد با پرچم صیانت از اصول گفتمان سوم تیر و با هدف عدم مصادره نقاط مثبت دولت نهم و دهم توسط جریان موسوم به انحرافی تشکیل شد، طبیعتا با چنین هدفی این جریان باید می‌توانست مزیت‌های نسبی دولت احمدی‌نژاد در دوره اول یعنی گفتمان عدالت، استقلال و بدنه اجتماعی متدینان را حفظ کند، در این سه‌گانه به نظر می‌رسد پایداری فقط در بخش سوم و آن هم به سبب انتساب به آیت‌الله مصباح‌یزدی به‌طور نسبی موفق بوده، سیاست اصلی پایداری اتخاذ ادبیات سلبی است می‌خواسته با تکیه بر ادبیات نه به فتنه و نه به برجام برای خود مزیت‌سازی کند، البته فارغ از اینکه حامیان این ادبیات چقدر است و آیا برای انتخاباتی مثل ریاست‌جمهوری کافی است یا نه، بخشی از آن هم با اصولگرایان دیگر و تیپ‌هایی مثل سعید جلیلی اشتراکی است. چهره‌ها: مرتضی آقاتهرانی، صادق محصولی و... استراتژی‌ها: 1-تلاش برای معرفی گزینه اختصاصی ترجیحا گزینه‌ای که بتواند در گفتمان عدالت زمینه رای داشته باشد، 2-تلاش برای تبدیل شدن به قطب مخالف دولت در افکار عمومی، 3-تلاش برای مرزبندی با ساختار ائتلاف اصولگرایان، 4-تلاش برای حضور موثر در ساختار ائتلاف اصولگرایان درصورت اضطرار. گزینه‌های احتمالی: پرویز فتاح، سعید جلیلی، مهرداد بذرپاش، گزینه اجماعی اصولگرایان. نکته قابل‌تامل درمورد پایداری این است که با وجود برخی سرسختی‌ها در پیوستن به سازوکارهای حزبی اصولگرایان معمولی درصورت رعایت ‌شأن و شئون احتمالا مخالفتی با ائتلاف ندارد، در دولت احتمالی بعدی هم این فرمول احتمالا کار می‌کند. 15 _ عدالتخواهان با محوریت سعید جلیلی تلقی شکست صددرصدی برجام در افکار عمومی این ذهنیت را ممکن است به وجود بیاورد که در تقسیم جامعه به برجامیان و نابرجامیان سعید جلیلی به‌عنوان بزرگ نابرجامی در دولت اول روحانی شانس مهمی برای پیروزی در انتخابات خواهد داشت. اینکه چقدر این برآورد از فضای افکار عمومی صحیح است یا نه، فعلا محل قضاوت ما نیست. سعید جلیلی در این سال‌ها سعی کرده است با تشکیل جلسات موسوم به دولت سایه بگوید برای موضوعات اصلی کشور راه‌حل‌های جدی دارد و برای خود در گفتمان کارآمدی هم مزیت‌سازی کند. چهره‌ها: برادران جلیلی، فریدون عباسی، برخی ادوار جنبش عدالتخواه دانشجویی استراتژی‌ها: 1- معرفی سعید جلیلی به‌عنوان گزینه اختصاصی، 2- مرزبندی حداکثری با ساختار ائتلاف اصولگرایان، 3- تلاش برای منتفی دانستن هر نوع مذاکره با دولت بایدن، 4- مرزبندی با چپ رادیکال و منتفی ندانستن عدالتخواهی در چارچوب‌های فعلی، 5- تلاش برای معرفی سعید جلیلی به‌عنوان گزینه‌ای با برنامه‌های جدی برای حل مشکلات کشور. 16 _ عدالتخواهان منفرد یا چپ نو چهره‌ها: مجید حسینی، میلاد دخانچی، امیر خراسانی و... این جریان بیشتر در فضای فکری ظهور و بروز دارد و هنوز سروشکل سیاسی و تشکیلاتی پیدا نکرده است ولی در سال‌های اخیر در فضای مجازی به شکل فکری توانسته نوعی ادبیات عدالتخواهانه تولید کند. خوانش آنها از عدالت با جریان مرسوم اصولگرایی و حتی تیپ‌هایی مثل جلیلی متفاوت است اما هنوز عدالت را در چارچوب‌های نظام دنبال می‌کنند، آنها بعید است ظهور اختصاصی در انتخابات 1400 داشته باشند اما می‌توانند در فضای نخبگانی منتهی به انتخابات موثر باشند. 17 _ عدالتخواهان رادیکال چهره‌ها: سعید زیباکلام، شاخه رادیکال ادوار جنبش عدالتخواه. این جریان منشعب‌شده از عدالتخواهان گروه 16 و 17 است اما نسخه‌های تجویزی آنها برای پیگیری عدالت برخلاف دو گروه قبلی از ساختار‌های رسمی درحال فاصله‌گیری است. ورود مستقیم به انتخابات یا داشتن گزینه اختصاصی احتمالا منتفی است.

بخش هشتم / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ جریان شناسی گروه های موثر در انتخابات 18 _ احمدی‌نژادی‌ها چهره‌ها: محمود احمدی‌نژاد، اسفندیار رحیم‌مشایی، حمید بقایی و... استراتژی‌ها: 1- بروز جدی در فضای سیاسی به‌عنوان آلترناتیو وضع موجود هم در سطح دولت و هم در سطح نظام، 2- ثبت‌نام و رد صلاحیت احتمالی برای نشان دادن مرزبندی با جمهوری اسلامی، 3- اعلام خوانش متفاوت از نظام در مساله آزادی‌های اجتماعی، 4- با توجه به سابقه رد‌صلاحیت احمدی‌نژاد در سال 96 احتمال حضور مستقیم او در انتخابات منتفی است و احتمال معرفی گزینه‌های نیابتی مانند غلامحسین الهام، شمس‌الدین حسینی و... برای ورود جدی به انتخابات وجود دارد. 19 _ اپوزیسیون داخلی-گرایش سوسیال‌دموکرات چهره‌ها: مقصود فراستخواه، حسام سلامت، مراد فرهادپور. این جریان بیشتر فکری-معرفتی است و بعید است بتواند حضور مستقیمی در انتخابات داشته باشد. ویژگی این جریان این است که مانند عدالتخواهان رادیکال امکان عدالتخواهی در چارچوب‌های فعلی را تقریبا منتفی می‌داند. تفاوت‌شان هم این است که از خاستگاه اصلاح‌طلبی به سیاست ورود می‌کنند.

بخش نهم و پایانی / ماکت انتخابات ۱۴۰۰، کدام عدالت؟ کدام آزادی؟ بلوک‌بندی‌ها و ائتلاف‌های احتمالی در انتخابات 1400 طبیعی‌ترین ائتلاف در انتخابات پیش‌رو باید حول آری یا نه به وضع موجود شکل بگیرد، یعنی به‌طور طبیعی حامیان و مسببان وضع فعلی در دستگاه اجرایی باید یک‌طرف فضای انتخابات باشند و منتقدان آن‌طرف دیگر. این بلوک‌بندی شکل ساده‌سازانه انتخابات آتی خواهد بود که بعید است به‌راحتی و همان‌گونه که اصولگرایان منتقد روحانی دوست دارند، شکل بگیرد. اگر چسبندگی به عملکرد دولت فعلی را مشکل اصلی اصلاح‌طلبان در انتخابات آتی بدانیم که انصافا مشکل بزرگی هم هست، ساده‌انگاری برخی منتقدان دولت در قطعی بودن شکست رقیب و تلاش برای دو یا چند پاره کردن رای در بدنه خودی مهلک‌ترین خطای بلوک منتقدان دولت خواهد بود. اگر حضور 40 تا 50درصد مردم را با توجه به شرایط کرونایی مشارکت ضعیف، بین 50 تا 60درصد را مشارکتی قابل‌قبول و بالای 60درصد را مشارکتی خوب بدانیم، ناظر به عدد مشارکت و البته گفتمانی که تبدیل به مساله غالب در فضای انتخابات می‌شود، ائتلاف‌های زیر زمینه شکل‌گیری دارند. 1- بلوک تحریم انتخابات: استمرار شرایط کرونایی، تشدید نارضایتی‌های اقتصادی و... امکان برگزاری یک انتخابات با مشارکت بالا در حد انتخابات‌های دهم تا دوازدهم را سخت کرده است، ازاین‌رو جریان معارض برای کاهش مشارکت سرمایه‌گذاری مهمی کرده است. در میان 19 جریان معرفی‌شده در بالا احتمال تحریم انتخابات توسط سه دسته ابتدایی و سه دسته انتهایی محتمل است. درصورتی‌که قبل از انتخابات برآورد‌ها حکایت از مشارکت زیر 50درصد داشته باشد، احتمال تحریم از سوی دسته چهارم یا حتی پنجم هم وجود دارد. 2- بلوک اصلاح‌طلبان رادیکال با گزینه اختصاصی: درصورت مشارکت بالا و حضور گزینه اصلاح‌طلب رادیکال مانند محمدرضا خاتمی در صحنه امکان ائتلاف گروه 3و4 و حتی 5 و جدا شدن آنها از احزابی مانند کارگزاران و اعتدال و توسعه وجود دارد. این شرایط جزء کم‌احتمال‌ترین حالات ممکن است. 3- بلوک اصلاح‌طلبان با گزینه ائتلافی غیرراست‌گرا: درصورتی‌که مساله سیاست خارجی به محور اصلی انتخابات بدل شود، فارغ از هر عددی برای مشارکت گروه‌های 3 تا 7 با کاندیداتوری ظریف می‌توانند ائتلاف کنند. 4- بلوک منتقدان اصولگرایان با گزینه ائتلافی میانه‌رو: درصورتی‌که سیاست خارجی محور انتخابات باشد و گزینه اصلی اصلاح‌طلبان در گفتمان سیاست خارجی نتواند یا نخواهد در انتخابات حاضر باشد، گروه‌های 4 تا 8 با گزینه‌ای شبیه لاریجانی یا جهانگیری با معاون‌اولی یا وزیرخارجه بودن ظریف می‌توانند بلوک ائتلافی شکل دهند. 5- بلوک منتقدان موضع موجود: درصورت وجود گزینه اجماعی و شکل‌گیری رقابت حول کارآمدی و عدالتخواهی گروه‌های 9 تا 16 می‌توانند پیرامون گزینه‌ای واحد به اجماع برسند، به نظر می‌رسد محتمل‌ترین گزینه برای اجماع حداکثری آقای رئیسی باشد. 6- بلوک ائتلاف اصولگرایان: اگر ساختار کلاسیک اصولگرایان که در سال‌های اخیر تحت‌عناوینی مانند 7+8، جمنا، شورای ائتلاف و... کار می‌کرده است، فعال شود، احتمال رسیدن ائتلاف بین گروه‌های 9 تا 13 وجود دارد، اگر گزینه نهایی فردی غیر ‌از قالیباف باشد، احتمال اضافه شدن پایداری به این ائتلاف هم وجود دارد، هرچند ممکن است درصورت نهایی بودن قالیباف مانند انتخابات مجلس یازدهم پایداری هم با گرفتن امتیازاتی به این ائتلاف بپیوندد. 7- بلوک اصولگرایان علیه ائتلاف اصولگرایان: درصورت تشتت در بلوک منتقدان دولت احتمال ائتلاف پایداری و عدالتخواهان نزدیک به جلیلی وجود دارد. جمع‌بندی با وجود تکثر شدید فکری و سیاسی در انتخابات سخت‌افزار و تشکیلات اصولگرایی و اصلاح‌طلبی هنوز مهم‌ترین سخت‌افزار سیاسی کشور، این البته به‌معنای مانایی نرم‌افزار این دو گفتمان نیست، نرم‌افزار این دو گفتمان سال‌هاست نمی‌تواند فضای سیاسی ایران و علایق و سلایق موجود را پوشش دهد، اگر شکی در این موضوع تا قبل از 96 وجود داشت، براساس حوادث دی 96 و آبان 98 حالا دیگر می‌توان به قطعیت این حرف را زد و حتما فضای انتخابات ذیل آن پنج محور گفتمانی از کنشگری همه‌ این 19 گروه بالا متاثر خواهد بود.

حاشیه‌ای بر مصاحبۀ استاد پارسانیا: «تحکّم دولتی» یا «تمنّای دینی»؟! مهدی جمشیدی ۱. استاد پارسانیا در مصاحبۀ خویش که دربارۀ حجاب و چالش‌های کنونی معطوف به آن است، این نکته را بیان می‌کند که باید برای حجاب در متن جامعه، «کشش» و «تمنّا» آفرید و از قانون، «توقع زیاده از حد» نداشت. سخن ایشان، لایۀ انتقادیِ نهفته دارد و ناظر به وضع کنونی است و می‌خواهد بگوید «استقرار حکم»، وابسته به «اقبال جامعه» است و اگر جامعه نخواهد، باید بر سهم الزام قانونی افزود و تنش‌‌های برآمده از آن را نیز به جان خرید. آری، باید «ظرفیّتِ پذیرشِ حکم دین» در جامعه ایجاد کرد و همه‌چیز را بر شانۀ «قانون» ننشاند و برای دین در عمق جامعه، «طلب» و «کشش» و «میل» ایجاد کرد. نباید شریعت را به الزام قانونی فروکاهید و از دین، بایدها و نبایدهای خشکِ دولتیِ بخشنامه‌ای ساخت. باید دین را در جانِ مردم نشاند و تعهد ایمانی آفرید نه هراس حکومتی. ۲. در عین حال، ایشان ضرورت «الزامِ قانونی» را انکار نمی‌کند و نمی‌گوید درونی‌سازی ارزش‌ها، مطلق و عام هست. باید جریان اصلی و پارۀ عمدۀ جامعه بر مدار زیست مؤمنانۀ فراقانونی و خودجوش در حرکت باشد؛ چراکه در عمل، اندک کسانی هستند که پایبندی ندارند و ایمان‌شان آنچنان نیست که بتواند چهارچوب وجدانیِ نیرومند بسازد و آنها را از معصیّت بازدارد. در عمل نیز مشاهده کردیم که حجاب نسبت به اکثریّت مطلقِ زنانِ جامعۀ ایران، وضع اجباری ندارد و جز ده درصد، بقیه نسبت به آن، وفاداریِ باطنی و تقیّد ایمانی دارند؛ چنان‌که در طول هفت ماه «رهاشدگی حاکمیّتی»، حجاب از سر برنداشتند. پس اینان در وجودشان، الزام قانونی را حتّی احساس نیز نمی‌کنند؛ چون قانون با انتخاب شخصیِ خودشان تطابق دارد. ۳. این وضع اجتماعی نشان می‌دهد که در سنجش نسبت جامعۀ ایران با ارزش‌ها، «امکان‌ها» و «گشودگی‌ها» غلبه دارند و ما در وضع انسدادی و بن‌بستی قرار نداریم که بخواهیم عقب‌نشینی و مصالحه را تجویز کنیم. امیدواریِ مثال‌زدنی آیت‌الله خامنه‌ای به مردم و وفاداری سیاسی و تعهد دینی‌شان به همین دلیل است و ریشه در واقعیّت دارد نه خوش‌بینی یا بی‌اطّلاعی. تحلیل‌ها و تفسیرهایی که بر الزام قانونی می‌تازند و نسبت به دوقطبی‌شدن جامعۀ ایران هشدار می‌دهند و با ارجاع به «مصلحت‌سنجیِ شبه‌فقهی» یا «واقع‌بینیِ سیاستی» تلاش می‌کنند پای قانون را از این معادله بیرون بکِشند، «روایت سیاه» از جامعۀ ایران دارند و در این جامعه، کششِ دینیِ درون‌خیز و تمنّای ایمانیِ خویش‌بنیاد نمی‌بینند. در روایت اجتماعی اینان، دین‌داری در ایران، دولتی شده و ایمان مردم به الزام قانونی گره خورده و این فشارها و تحکّم‌ها نیز به لبریز شدن کاسۀ صبرِ بخش مهمی از جامعه رسیده و تنش ملّی تولید کرده است. ازاین‌رو، حاکمیّت باید در حکمرانی خویش، تجدیدنظر کند و تنوّع‌های فرهنگی و تکثّرهای اجتماعیِ بیرون از دایرۀ شریعت را بپذیرد. این روایت از جامعۀ ایران، غلط ‌اندر غلط است؛ نه نظام جمهوری اسلامی بر اساس الگوی «دین دولتی» عمل کرده و نه جامعۀ ایران، «تکثّر سکولاریستی» پیدا کرده است. تحلیل استاد پارسانیا نیز «تجویز منفعلانه» ندارد، چون «توصیف سیاه‌نمایانه» ندارد، بلکه تنها بر این امر حسّاس است که باید هرچه بیشتر بر «هویّت‌مندیِ دین‌داری» تکیه کرد و آن را تولید و بازتولید کرد و در خودِ جامعه، «خواست قدسی» و «ارادۀ ارزش‌مدارانه» آفرید. هرچه این جوشش جامعه‌بنیاد و طلب وجدانی بیشتر باشد، بار الزام قانونی، سبک‌تر خواهد شد و حس اجبار و تحکّم و زور، در هم خواهد شکست. ۴. البتّه توقع از ایشان به‌عنوان یکی از سرآمدان جبهۀ فکریِ انقلاب و همچنین عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی این بود و هست که تنها به «ظرفیّت فرهنگیِ جامعه» استناد نکنند و نسبت به تعدیلِ «قانونِ برآمده از شرع» بر اساس ظرفیّت فرهنگی، حسّاس نباشند، بلکه خلّاقانه و کنشگرانه، این ظرفیّت را بازتولید و تقویّت کنند؛ چون واقعیّت اجتماعی، شکننده و پویا و در نوسان است. همان‌طور که نیروهای عالَم تجدّد با روایت‌هایی همچون حجاب اجباری و آزادی یواشکی و چهارشنبه‌های سفید و اصالت بدن و ... می‌کوشند ظرفیّت فرهنگیِ جامعۀ ایران را دست‌کاری کنند و کشش و طلب آن را برای دیانت فروبکاهند؛ نیروهای عالَم انقلابی نیز باید روایت‌پردازیِ معطوف به تغییر و تعالی داشته باشند. استنادهای محض به واقعیّت اجتماعی و بضاعت فرهنگی آن، با منطق پویایی‌شناسانۀ «اسفار اربعه»، سازگار نیست و «سفر» و «صیرورت» و «حرکت» در پی ندارد. عالَم «انقلابی»، عالَم «گام» است و گام یعنی «تغییر» و نه‌فقط «فهم». گام دوّم انقلاب، یعنی طلب تغییرِ جهشی.

دولت سیزدهم و خسارات خلاء گفتمانی سید یاسر جبرائیلی معمولا دولت ها به گفتمان‌شان شناخته می‌شوند. اما رواج عبارت «دولت سیزدهم» در ارجاعات به دولت در رسانه‌ها، نشان می‌دهد آقای رئیسی نتوانسته خود را پرچم‌دار یک گفتمان به جامعه معرفی کند. یکی از دلایل اینکه این دولت از همان آغاز کار زیر ضرب رفت، همین خلا گفتمانی است. گفتمان، قدرت نرم ایجاد می‌کند. دولت فاقد گفتمان، از قدرت نرم محروم است و لذا در عرصه جنگ نرم، اولا توان حمله ندارد، ثانیا در برابر حملات نرم بی سلاح و سپر است. گفتمان است که در قول و فعل کارگزاران، در رویکرد و عملکرد آنان، انسجام ایجاد می‌کند. گفتمان، عینک آسیب‌شناسانه‌ای است که دولت به چشم می‌زند، مشکلات را از زاویه این گفتمان می‌بیند و از همین زاویه راهکارش را ارائه می‌دهد و اجرا می‌کند. دولت فاقد گفتمان به شهرداری تقلیل پیدا می‌کند و این، یکی از جدی‌ترین خطراتی است که دولت سیزدهم را تهدید می‌کند. دولتی که ناکارآمدی گفتمانش عیان شود، گرفتار رکود می شود، اما دولت فاقد گفتمان، گرفتار روزمرگی می‌شود و خسارت این روزمرگی از رکود بیشتر است؛ چه، رکود با یک موفقیت گفتمانی -ولو کوچک- یا ناکامی گفتمان رقیب، شکسته می‌شود، اما بدون گفتمان از روزمرگی نمی‌توان خلاص شد. گفتمان یک شاخص برای انتخاب و ارزیابی مدیران نیز هست. در خلاء گفتمان، تیم دولت با بازیکنان قرضی از تیم‌های دیگر شکل می‌گیرد و روشن نیست این تیم، به کدام اصول باید متعهد باشد و بر اساس کدام معیارها ارزیابی می‌شود. در خلاء گفتمان، خطای قابل اغماض مدیریتی ممکن است گناه نبخشودنی تلقی شده و منجر به برکناری مدیر شود، اما انحراف رویکردی اساسا به چشم نیاید. دولت حتی وقتی پیامی به کشور خارجی می‌دهید باید محور آن، گفتمان‌ش باشد. باید این خلا گفتمانی برطرف شود. اگر تلقی این است که «مردمی بودن» گفتمان دولت است، این سوال مطرح است که آیا اساسا مردمی بودن می‌تواند گفتمان باشد؟ گفتمان، یک دال مرکزی دارد که در حوزه ها و عرصه های مختلف تجلی و امتداد پیدا می کند. بر مبنای گفتمان می شود یک کلان پروژه تعریف کرد و پیش برد و پیشرفتش را سنجید. بر مبنای این کلان پروژه است که در سطوح میانی، پروژه‌های خردتر تعریف می‌شود. آیا «مردمی بودن» این ظرفیت را دارد که برای مثال در حوزه مالیات، در سیاست خارجی، در آموزش و پرورش، در بهداشت و درمان، در کشاورزی و... تجلی و امتداد پیدا کند؟ آیا می‌توان مسائل این حوزه‌ها را از زاویه «مردمی نبودن» آسیب‌شناسی کرد و از زاویه «مردمی شدن» برایشان راهکار ارائه داد؟ پاسخ بلاتردید خیر است، چون این مفهوم اساسا چنان عمقی ندارد؛ هرچند می‌تواند یکی از اجزاء و امتدادهای یک گفتمان باشد. اما راهکار، تمرکز و تکیه بر روی عدالت به عنوان گفتمان دولت سیزدهم است که هم واجد مشخصات فوق است و هم با شخصیت آقای رئیسی تناسب و همخوانی دارد. گفتمان عدالت نباید به لفظ عدالت محدود شده و تقلیل یابد. با صرف تکرار کلمه عدالت، گفتمان ایجاد نمی شود. مراکز فکری و دانشگاهی کشور و مشخصا مراکز فکری در دولت باید بسیج شوند و درباره عدالت ادبیات تولید کنند. رئیس جمهور درباره هر موضوعی و در هر زمان و مکانی صحبت و سخنرانی دارد، باید بتواند اولا بی‌عدالتی‌های منجر به وضع موجود را بیان کند، ثانیا وضع مطلوب را از منظر عدالت توصیف کند، ثالثا اقدامات عادلانه‌ای که دولت می‌خواهد برای گذار از وضع موجود به وضع مطلوب انجام دهد را شرح دهد. این اقدامات، همان پروژه‌های خُرد هستند که ذیل کلان پروژه عدالت، تعریف می‌شوند و باید نظام رصد و پایش و ارزیابی و گزارش‌دهی برایشان ایجاد شود. هرچقدر ادبیات رئیس جمهور در این سه مرحله، اختصاصی و بدیع و دارای کلیدواژه‌های منحصر بفرد باشد، موفق‌تر خواهد بود؛ و البته بزرگترین تهدید برای گفتمان، این است که به ادبیات‌های وام گرفته شده از منابع دیگر، یا به اقدامات معمول و رایج، بخواهیم رنگ گفتمان خودمان را بزنیم. دولت زمانی توانسته پرچم گفتمان عدالت را بلند کند که مخالفان اقدامات دولت را بتوان مخالفان عدالت توصیف کرد. باید در پایان چهار سال اول دولت، کتاب عدالت آقای رئیسی برگرفته از مجموعه سخنرانی‌های این چهار سال منتشر شود. همچنین دولت در پایان چهار سال باید بتواند گزارش دهد که چگونه با برقراری عدالت مشکلات را برطرف کرده است. آیا با نظر به کارنامه دوساله، چنین چشم‌اندازی می‌توان متصور شد؟

به عنوان واپسین پرسش می‌خواهم بدانم که چرا آثاری که درباره روحانیون نوشته شده، به نسبت سایر سوژه‌ها کم شما راست؟ البته از جهتی عناوین متعدد و متفاوتی درباره روحانیون هست که شاید اگر احصای دقیق و شاملی داشته باشیم بیشتر به چشم بیاید. از کتابهایی مثل «فضیلت‌های فراموش شده» تا «حاج آخوند» همه در واقع راجع به روحانیت است. در سالهای اخیر حتی رمانهای متعددی درباره روحانیت داریم که شاید البته خیلی دیده نشده و به جامعه کتابخوان معرفی نشده. اما به طور کلی فکر می‌کنم که طبیعی است در این حوزه آثار چندانی نداشته باشیم. چون هم نویسندگان و ناشران برای ورود به این حوزه ریسک نمی‌کنند و هم از سوی نهادهای رسمی و حاکمیتی فضای زیادی برای پرداختن به این موضوع ایجاد نمی‌شود. به هر حال بخواهیم یا نخواهیم روحانیت در طی چند دهه اخیر در ایران متولی حکومت و صاحب قدرت بوده و هست و نمی‌توان انتظار داشت که صاحبان قلم بی پرده و بی ملاحظه در این عرصه چیزی بنویسند و اثری تولید کنند. معمولاً این طور است که افراد ترجیح می‌دهند عطای این کار را به لقائش ببخشند و مخصوصاً در حوزه درام که اقتضائش شخصیت‌های متنوع و فضای خاکستری است و نمی‌شود انتظار داشت که نویسنده فقط یکسویه و از نظر مثبت به سوژه نگاه کند. پایان

محمدرضا زائری: نوشتن درباره روحانیت ریسک دارد «نویسندگان ریسک نمی‌کنند تا درباره روحانیت بنویسند». این سخنِ محمدرضا زائری در گفتگو با دین آنلاین است. او اما این ریسک را کرده است. زائری کتاب «مسافر سنت در هزاره سوم» را نوشته است. کتابی که یک روحانی را در میانه شهر ترسیم می‌کند. با مردم نشست و برخاست دارد. از آن‌ها می‌شنود. با آنها سخن می‌گوید. گاه به تندی با او مواجه می‌شوند. گاه محبتهایی از آن‌ها می‌بیند. زائری لباس روحانیت به تن دارد. در شهر قدم می زند. از مواجهه مردم با یک فرد روحانی می‌گوید. روحانیتی که در نظر برخی، به دستگاه قدرت و حاکمیت وارد شده و از مردم فاصله گرفته است. زائری اما در این کتاب نشان می‌دهد که همه برخوردها با یک فرد روحانی یکسان نیست. گاهی همچنان پشتوانه‌ای است تا دردهای مردم را التیام دهد. گاهی هم مردم از غم روزگار به تنگ آمده و یک فرد روحانی را نشانه می‌روند و دردِ خود را بر سرِ او خالی می‌کنند. کتاب مسافر سنت در هزاره سوم این مواجهه و ماجرا را به تصویر کشیده است. دین آنلاین در همین خصوص با حجه الاسلام زائری به گفتگو نشست. ایده نگارش «مسافر سنت در هزاره سوم» چگونه به ذهنتان رسید؟ وقتی روزنامه «شهر آرا» وابسته به شهرداری مشهد از من خواست تا ستونِ ثابتی به صورتِ هفتگی در این نشریه داشته باشم، با توجه به تجربه‌ای چندین ساله که در نگارشِ ستونِ ثابتِ مطبوعاتی کسب کرده بودم، به فکر فرو رفتم که چه تِم و محتوا و مضمون و قالبی می‌تواند هم از قلمِ منِ آخوند و روحانی تمایز به شمار آید و هم برای مخاطبِ امروز رسانه‌ها جذاب باشد و هم با آن روزنامه تناسب داشه باشد. بر اساس این سه محور ایده نگارشِ یادداشت‌های روزمره شهری از زبان یک شخص معمّم به ذهنم رسید و فکر کردم که شرح احوالاتِ روزمره یک روحانی در محیط شهری می‌تواند جذابیت‌هایی برای مخاطب داشته باشد و خوشبختانه همین طور هم شد و مطالبِ این ستون با توجه به جنس و حال و هوایی که پیدا کرده بود بسیار مورد توجه قرار گرفت. آیا سلسله روایت‌هایی را که در این کتاب نوشته‌اید دراماتیزه شده هستند؟ یعنی برای جذابیت، واقعیت‌ها را همراه با دخل و تصرف نگاشته‌اید؟ اساس همه این رویدادها کاملاً واقعی هستد و هیچ وقت نگارشِ تخیلی نداشته‌اند. به این معنا که توی خانه بنشینم و بخواهم یک داستان و رمان را بر اساس فضای ذهنیِ خودم بنویسم. اما به طور طبیعی آن واقعیت‌های روزمره که خودم در متنِ آنها حضور داشته‌ام با نثر و ادبیاتِ داستانی روایت کرده‌ام. به این معنا می‌توان گفت که دراماتیزه شده‌اند تا برای مخاطب خواندنی و شیرین باشند. اساساً جنس روایت و ناداستان چیزی بین گزارشِ خشک و خام و داستان و درام است. مثلِ مواد خامِ خوراکی که با چاشنی‌ها و افزودنی‌هایی ترکیب می‌کنیم و روی شعله و حرارت آتش می‌پزیم. در واقع این دراماتیزه کردن مثل آن پخت و پز است که نتیجه کار طبعاً عیناً همان هویج و برنج و کدو یا بادمجان نیست. ولی در عین حال هم دقیقاً همان مواد اولیه است که چنین نتیجه‌ای داشته است. عنوان کتاب هم جای تأمل دارد. به نظرتان روحانیت نهادی است که همواره باقی مانده سنت است؟ اراده من از این عنوان البته مصطلاحاتِ رایجِ فلسفی نبوده و همان معنایی را در نظر داشته‌ام که در عرفِ عمومی و فضای ذهنی مخاطب عام به ذهن متبادر می‌شود. با این مبنا عمومِ مخاطبان، روحانیت را نهادی برآمده از سنت و حافظِ سنت می‌دانند و تصورشان این است که هنوز هم ریشه در سنتتها دارد. لذا قصدم از این عنوان همان تلقی ابتدایی مخاطبان در فضای زندگی شهری بوده که می‌بینند یک نفر با قبا و عبای روحانیت الان سوار هواپیما یا قطار و مترو شده و دارد در کنارشان و با آنها زندگی می‌کند. مخاطبِ این کتاب می‌بایست انتظار داشته باشد که با روایت‌هایی واقعی از مواجهه مردم با روحانیت طرف است؟ فکر می‌کنم همین طور است. چون از یک طرف غالب مخاطبانِ این کتاب نویسنده را می‌شناسند و از مواضع و رویکرد او با خبرند و از طرفِ دیگر جنس و قالب کتاب به آنان همین توقع را منتقل می‌کند که راوی در حال گزارش واقعیت‌های زندگی روزمره است. مخصوصاً که هیچ وقت در متن کتاب با چیزی مواجه نمی‌شود که رؤیایی یا غیر واقعی و تخیلی باشد. من خودم در هنگام نگارش این روایت‌ها کاملاً متوجه بودم که چیزی را ننویسم که مخاطب نتواند آن را هضم کند یا بپذیرد. لذا هم تلخی‌ها را گزارش کرده‌ام و هم شیرینی‌ها. اگر فحش شنیده‌ام صادقانه نوشته‌ام و اگر هم مورد احترام و محبت واقع شده‌ام، باز هم نوشته‌ام و چیزی را اغراق شده یا غیر طبیعی نقل نکرده‌ام. چون برایم مهم بوده که علاوه بر این مخاطب، اگر کسی پنجاه سال یا صد سال بعد هم کتاب را خواند بتواند تصویری جامع و تقریباً درست از جامعه و زندگی مردم کلانشهرهای ایران در پایان قرن داشته باشد. 👇👇 ادامه

نواندیشان دینی و روایتهای داستانی زهرا عسکری نگارش در قالبِ رُمان و داستان، مخاطبانِ بیشتری را با خود همراه می‌کند. این ذائقهٔ بشرِ امروز است. نحله‌های مختلف فکری هم نمی‌توانند به این مهم بی توجه بمانند. نواندیشان دینی در ایران هم بعضاً کوشیده‌اند تا اندیشه‌های خود را در این قالب با مخاطب در میان بگذارند. علی شریعتی در اوج مبارزات سیاسی بود که قصهٔ حسن و محبوبه را نوشت. حسن آلادپوش و محبوبه متحدین، زوجی مبارز بودند که در راه مبارزات سیاسی کشته شدند. شریعتی در سال 1355 قصهٔ حسن و محبوبه را با الهام گیری از این زوج مبارز نقل کرد. شریعتی تمامی ویژگیهای مطلوبِ یک انسانِ مبارز را برجسته کرد و این داستان را نگاشت. این قصه، روایت زن و شوهری بود که به روستایی می‌روند. در آن روستا یک روحانی و یک معلم حضور دارند. شریعتی که انتقاداتی به روحانیت داشت، در این داستان نیز ملای روستا را فردی مرتجع تصویر می‌کند. اما در مقابل، معلمِ روستا را مورد توجه قرار می‌دهد و او را از درک و شعور بالایی برخوردار می‌داند. معلم که تا پیش از آمدن حسن و محبوبه به روستا، الگویی را برای یک فرد مبارز نمی‌شناخته، این دو را مبارزان واقعی می‌بیند و به عنوان دو مبارز انقلابی از آنها یاد می‌کند. شریعتی در این داستان، کوشیده است تا تمامی ویژگیهایی که برای یک مبارز انقلابی می‌شناسد را در این داستان نشان دهد. مرتضی مطهری هم به ماجرای داستان نویسی وارد شد. در سالهای دهه چهل و پنجاه، غالب داستان نویسان رویکردی چپ گرایانه داشتند. مطهری ضرورت داستان نویسی را درک کرد و کتاب «داستان راستان» را نوشت. این کتاب بر اساس زندگی برخی از بزرگان دین اسلام نگاشته شده بود. داستان راستان در دو جلد نگاشته شد و در هر جلد، هفتاد و پنج داستانِ کوتاه نقل شد. این کتاب در سال 1344 به عنوان کتاب برندهٔ جایزه یونسکو نیز معرفی گردید. داستان نویسی اما رویّهٔ معمول در میان نواندیشان دینی نبود. عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری هیچگاه به این میدان وارد نشدند. اما به نظر می‌رسد که نواندیشان دینی متأخر گوشه چشمی به داستان نویسی دارند. عطالله مهاجرانی کتاب «حاج آخوند» را نوشته است. وی کوشیده تا در این کتاب، منشِ مطلوبِ یک فرد روحانی را روایت کند. حاج آخوند فردی معنوی و اخلاقی است که در روستایی زندگی می‌کند و مهاجرانی در ایام کودکی و نوجوانی با وی معاشرت داشته و از او ادب دینداری را آموخته است. مهاجرانی در این کتاب، برخی رفتار و گفتارها را در کلامِ حاج آخوند برجسته می‌بیند که در ایده‌های نواندیشان دینی یافت می‌شود. حسن محدثی هم برخی آثار را در قالبی داستانی منتشر کرده است. او کتابِ «حاجی خودتی» را در خصوص خاطرات خود از حج نگاشته است. این کتاب اگرچه روایتی داستان گونه دارد، اما نشان دهندهٔ پاره‌ای از انتقادات به رفتار حاجیان در موسم حج نیز می‌باشد. نویسندهٔ کتاب، کوشیده است تا برخی از اعتقاداتِ عموم دینداران را نیز در این کتاب مورد نقد قرار دهد. وی برای انتقاد خود، روایت داستانی را شایسته دیده و از آن کمک گرفته است. حسن محدثی پیش از این نیز به همراه بیژن عبدالکریمی کتاب «مشرکی در خانواده پیامبر» را نوشته بود. این اثر نیز در قالبی داستانی بیان شده بود. در آن کتاب نشان داده بود که فارغ از ستیزه جوییهای دینی، چگونه می‌توان به دیگران نیز به عنوان انسانهایی با مَنش متفاوت احترام گذاشت. حتی به آنها مِهر و عشق ورزید. سروش دباغ نیز از جمله افرادی است که به رُمان و داستان توجه دارد. وی اگر چه تا کنون، اثری داستانی ننوشته است، اما بارها در خصوص رُمانهای مطرح به بحث پرداخته و آن را مورد توجه قرار داده است. وی برخی از دغدغه‌های دینی و اخلاقی را نیز در لا به لای همین آثار داستانی جستجو می‌کند و با مخاطبان خود در میان می‌گذارَد. اندک جرقه‌های داستانی در میان نواندیشان دینی زده شده است. شاید روزی این جرقه‌ها شعله ور گردد و بیان اندیشه‌ها از طریق روایات داستانی، رویّهٔ معمول و مرسوم آنها نیز قرار گیرد.

ذهن چپ و لاطائلات راست پرویز امینی، استاد دانشگاه فون میزس استاد هایک زمانی رواج رمان‌های کارآگاهی و پلیسی را کار چپ‌ها می‌دانست، چون این رمان‌ها از مخاطب می‌خواستند در سطح ظواهر ماجرا باقی نمانند و برای کشف واقعیت سراغ زوایای پنهان بروند و به پشت‌صحنه توجه کنند. شبیه مارکسیست‌ها که معتقدند واقعیت را نباید در سطح مشاهده‌پذیر محدود کرد، بلکه همواره باید توجه داشت واقعیت اصلی در پس‌وپشت ساختارهای پنهان قرار دارد. به‌زعم فون میزس این رمان‌ها، راه را برای پذیرش معرفت‌شناسی مارکسیستی در بین مردم باز و هموار می‌کرد. حالا برخی شاگردان شاگردان شاگردان... میزس به همان شیوه رمان‌های کارآگاهی و معمایی، البته غیرهنرمندانه و گل‌درشت می‌خواهند نشان دهند که اصل‌های 43 و 44 قانون اساسی در سال 58 با عملیات نفوذ و جاسوسی از طرف شوروی و حزب توده ایران، وارد قانون اساسی جمهوری اسلامی شده است. با میزس همدل باشیم نتیجه این خواهد شد که این لاطائلات به‌نفع راست با ذهن چپ نوشته شده است و از ما می‌خواهد واقعیت مشاهده‌پذیر یعنی متن اصل‌های 43 و 44 و ترکیب مجلس خبرگان با غلبه روحانیون و بسیاری از فقها را رها کنیم و به این پشت‌صحنه پنهان معمایی و جاسوسی توجه کنیم. اصل چهل‌وسه‌ای که با تبدیل شدن دولت به کارفرمای بزرگ و مطلق مخالف است و از آزادی انتخاب شغل دفاع می‌کند و بیان می‌دارد شرایط کار باید به ‌صورتی باشد که فرد امکان خودسازی معنوی و مشارکت در رهبری جامعه را داشته باشد، نادیده بگیریم و این واقعیت پنهان را قبول کنیم. یا مجلس خبرگان قانون اساسی را که علی‌الاغلب آن از روحانیون و برخی فقها و مجتهدانی مانند مرحوم صافی‌گلپایگانی، مرحوم منتظری، مکام‌شیرازی، جوادی‌آملی، موسوی‌اردبیلی، ربانی‌املشی، ربانی‌شیرازی، خادمی، انگجی و علی‌الخصوص شهیدبهشتی تشکیل شده بود، کنار بگذاریم و این داستان گل‌درشت جنایی را باور کنیم. اصل چهل‌وسه و چهاری که در زمان تصویب از مجموعه حدود 600 نفری تنها یک مخالف داشت و امثال مکام‌شیرازی در موافقت با آن صحبت کرده‌اند که منتقد مارکسیسم در قبل از انقلاب را بی‌خیال شویم و توطئه نفوذ را بپذیریم. این لاطائلات، علاوه‌بر به انحطاط کشاندن فکر و اندیشه و سنت ستبر لیبرالیسم و روزنامه‌نگاری، این پیامد را دارد که زبان این گروه را در مخالفت با دعاوی امنیتی درباره پروژه‌های نفوذ علیه هم‌کیشان و همفکران و همکاران آنها -که طی این سال‌ها انکار می‌شد- خواهد بست. اگر چنین پروژه نفوذی در تدوین قانون اساسی ممکن باشد، چگونه سایر دعاوی ساده‌تر و باور پذیرتر را می‌توان انکار کرد؟

لایحه عفاف یا گسترش بی‌حجابی؟! (یادداشت روز) حسین شریعتمداری ۱- می‌گویند؛ در یکی از روزهای زمستان، شخصی از همسایه خود شکایت کرده بود که برف پشت‌ بامش را جلوی در خانه ما ریخته و تردد ما را با دشواری رو‌به‌رو کرده است. دادگاه بعد از بررسی ماجرا‌، شکایت را وارد دانسته و طی حکمی همسایه را ملزم کرد که برف‌ها را از جلوی خانه شاکی پاک کند. حکم دادگاه اما، در اواسط مرداد ماه و در اوج گرمای هوا صادر و ابلاغ شده بود!... شاکی ضمن تشکر از سرعت عمل‌(!) دادگاه، اعلام کرد که شکایت خود را پس گرفته است و اصلاً شتر دیدی؟! ندیدی! ۲- اخیراً لایحه‌ای با عنوان «‌لایحه عفاف و حجاب‌» از سوی دستگاه قضایی تهیه شده و توسط دولت به مجلس شورای اسلامی ارائه شده است. نگاهی به مفاد این لایحه و مقایسه مواد پیشنهادی آن با قوانین موجود، این تلقی را به دنبال دارد که انگار لایحه یاد شده نه برای مقابله با بی‌حجابی، بلکه با هدف (ولو ناخواسته‌) حذف موانع قانونی موجود و زمینه‌سازی برای گسترش این پدیده زشت و پلشت تهیه شده است! ۳- به عنوان نمونه -‌و فقط یک نمونه از ده‌ها نمونه دیگر- در ماده یک لایحه آمده است: «‌فرماندهی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (فراجا) مکلف است به زنانی که مرتکب رفتار موضوع ماده‌(۲) این قانون می‌شوند در مرتبه اول از طریق مقتضی با استفاده از فناوری‌های نوین و سامانه‌های هوشمند مانند ارسال پیامک تذکر دهد. در صورت تکرار این رفتار در مرتبه دوم از طریق سامانه‌های مذکور معادل یک‌دهم جزای نقدی درجه هشت و در مرتبه سوم معادل یک پنجم جزای نقدی درجه هشت جریمه نماید و در مرتبه چهارم مرتکب را جهت تعقیب کیفری و اعمال مجازات موضوع ماده(۲) به مراجع قضایی ذیصلاح معرفی کند. اعلام تذکر، جریمه و معرفی به مراجع قضایی باید مستند به ادله با قراین کافی باشد‌»! لطفاً دقت کنید. بر اساس قوانین موجود، کشف حجاب در اماکن عمومی «جرم مشهود» است و مقابله با آن وظیفه قانونی و تعریف شده ضابطان قضایی (اعم از نیروی انتظامی و بسیج و...) است. توضیح آن که جرم مشهود به جرایمی گفته می‌شود که در آن عمل مجرمانه (در این‌جا کشف حجاب‌) در مکان عمومی رخ بدهد یا به‌گونه‌ای باشد که وقوع جرم توسط نیروی انتظامی یا مردم دیده شود و یا وقوع جرم و متهم آن، محرز و آشکار باشد. مطابق قوانین موجود (که بدیهی نیز هست‌) مأمورین انتظامی به محض اطلاع از وقوع یک جرم مشهود باید به مقابله با آن برخیزند و از وقوع آن جلوگیری کرده و در صورت لزوم، مجرم را همراه با مستندات جرم به مراجع قضایی تحویل بدهند. حالا به مفاد ماده یک لایحه عفاف و حجاب توجه کنید. در آن آمده است که ماموران نیروی انتظامی در صورت مشاهده کسانی که کشف حجاب (جرم مشهود) کرده‌اند «‌در مرتبه اول از طریق مقتضی با استفاده از فناوری‌های نوین و سامانه‌های هوشمند مانند ارسال پیامک تذکر دهد. در صورت تکرار این رفتار در مرتبه دوم از طریق سامانه‌های مذکور معادل یک دهم جزای نقدی درجه هشت و در مرتبه سوم معادل یک پنجم جزای نقدی درجه هشت جریمه نماید و در مرتبه چهارم مرتکب را جهت تعقیب کیفری و اعمال مجازات موضوع ماده(۲) به مراجع قضایی ذی‌صلاح معرفی کند‌»! به بیان دیگر، اولاً؛ وظیفه تصریح شده مقابله با جرم مشهود از ماموران سلب شده است! ثانیاً؛ مجازات کشف حجاب، از دایره جرایم کیفری حذف شده و به جرایمی از نوع «تخلف‌»! آن‌هم با مجازات نقدی تقریباً ناچیز تبدیل شده است! ثالثاً؛ امکان برخورد با این پدیده عفت‌سوز از سایر نهادهای ضابط قضایی مانند بسیج و سپاه گرفته شده و حال آنکه برخورد آنان با جرایم مشهود یک ماموریت قانونی و مصوب مجلس و فرماندهی کل قواست! رابعاً مردم از انجام تکلیف دینی و قانونی امر به معروف و نهی از منکر نه فقط منع شده‌اند، بلکه اقدام آنها در این زمینه به‌گونه‌ای یک اقدام مجرمانه نیز تلقی شده است! و مثلاً حق ندارند از تردد کشف‌حجاب‌کنندگان در معابر عمومی و انظار عامه جلوگیری کنند! ۴- و اما، حالا به شاه بیت! ماده یک این لایحه نظری بیندازید! چه می‌بینید؟! مطابق این ماده، نیروی انتظامی در صورت مشاهده جرم مشهود کشف حجاب، حق کمترین برخورد و ممانعتی ندارد! خُب، باید چه کند؟‌ باید برای کشف‌حجاب‌کننده پیامک بفرستد و به او تذکر بدهد! اگر مراعات نکرد چه؟ پیامک دوم! اگر بازهم... پیامک سوم! و‌... خودتان قضاوت کنید. آیا این فرمول پیشنهادی در لایحه یاد‌شده غیر از رها کردن پدیده خانمان‌برانداز و عفت‌سوز کشف حجاب و تشویق دشمن به بهره‌گیری از زنان فریب‌خورده برای ادامه این راه پلشت، مفهوم و معنای دیگری دارد؟! آیا این ماده خنده‌دار نیست؟! البته که خنده‌دار نیست، بلکه بر احوال ملت و خون شهدا و شهید و شهادت و مجاهدت‌های ۴۴ ساله ملت و... باید‌گریست! ادامه... 👇

۵- در تبصره یک از ماده یک آمده است «چنانچه رفتار موضوع ماده ۲ در وسیله نقلیه توسط راننده ارتکاب یابد در مرتبه سوم علاوه‌بر اعمال مقررات مذکور در این ماده وسیله نقلیه به مدت یک هفته توقیف الکترونیکی می‌شود و در مرتبه چهارم به موجب حکم دادگاه تا مدت یک ماه توقیف می‌شود‌». سؤال این است که آیا راننده خودرو نسبت به کشف‌حجاب سرنشینان خودرو مسئولیتی ندارد؟! اگر سرنشینان کشف‌حجاب کرده نیز مورد بازخواست قرار خواهند گرفت، چرا در تبصره مزبور به آن ‌اشاره‌ای نشده است؟ و اگر پاسخ منفی باشد! به مفهوم آن است که خانم‌های بی‌حجاب در صورتی که راننده خودرو نباشند، می‌توانند به کشف حجاب خود ادامه دهند! در این حالت تبصره یاد شده چه فایده و کاربردی دارد؟!... هیچ! ۶- در جای جای این لایحه، مجازات‌هایی که برای کشف حجاب در قوانین جاری کشور پیش‌بینی شده، تخفیف یافته و به جزای نقدی تبدیل شده است. جزای نقدی پیش‌بینی شده در لایحه نیز اگرچه بسیار ‌اندک و ناچیز است ولی حتی اگر مبالغ کلانی هم باشد، بازهم بی‌اثر است و بازدارنده نیست‌! چرا؟! ظاهراً تهیه‌کنندگان محترم این لایحه نمی‌دانند که دشمن از پدیده بی‌حجابی به عنوان یک اهرم موثر برای مقابله با عفت عمومی، فروپاشی نهاد خانواده و نهایتاً مقابله با اساس نظام و هویت اسلامی مردم این مرز و بوم استفاده می‌کند. به بیان دیگر، بی‌حجابی زنان و پوشش‌های زننده مردان بخشی از یک جنگ ترکیبی است و بدیهی است که دشمن برای پرداخت هزینه آن، حتی در مقیاس کلان نیز کمترین تردیدی به خود راه نمی‌دهد. چند تن از زنان بی‌حجاب دستگیر شده که از اجیر‌شدگان دست‌چندم و بی‌اهمیت بوده‌اند، اعتراف کرده‌اند که برای هر یک ساعت حضور در خیابان مبلغ سه دلار دستمزد می‌گرفته‌اند و یکی از آنها میزان درآمد یک ماه خود را ۵۰ میلیون تومان اعلام کرده بود. حالا حساب کنید که عوامل اصلی و سرنخ‌ها چه میزان کلانی دریافت می‌کنند؟! اگر تهیه‌کنندگان محترم لایحه تصور می‌کنند که با جریمه نقدی می‌توانند از ادامه بی‌حجابی جلوگیری کنند، به جرأت می‌توان گفت که از الفبای ترفندهای دشمن نیز چیزی نمی‌دانند! ۷- همین جا باید اذعان کرد که بیشتر زنان و دختران کشف حجاب‌کننده افراد پاکدلی هستند که از عمق ماجرا بی‌خبرند. به قول حکیمانه حضرت آقا: «‌کشف حجاب، حرام شرعی و حرام سیاسی است؛ هم حرام شرعی است، هم حرام سیاسی است. خیلی از کسانی که کشف‌حجاب می‌کنند نمی‌دانند این را؛ اگر بدانند که پشت این کاری که اینها دارند می‌کنند چه کسانی هستند، قطعاً نمی‌کنند؛ من می‌دانم. خیلی از اینها کسانی هستند که اهل دینند، اهل تضرّعند، اهل ماه رمضانند، اهل‌گریه و دعایند، [منتها] توجّه ندارند که چه کسی پشت این سیاستِ رفعِ حجاب و مبارزه‌ با حجاب است. جاسوس‌های دشمن، دستگاه‌های جاسوسی دشمن، دنبال این قضیّه هستند. اگر بدانند، حتماً نمی‌کنند‌». نجات این طیف از زنان و دختران که بازهم به قول رهبر معظم انقلاب «‌دختران خود ما هستند‌» وظیفه قطعی نظام مقدس جمهوری اسلامی است. بنابراین لایحه‌ای که به جای پیشگیری از کشف‌حجاب، انجام این اقدام ناپسند و زیانبار را تسهیل کرده و آسان می‌سازد، جفایی بزرگ و نابخشودنی در حق این طیف از فرزندان فریب‌خورده خودمان است. وقتی دشمن از آنها سوءاستفاده می‌کند بدیهی است که پیشگیری از سوءاستفاده دشمن وظیفه بی‌چون و چرای نظام و همه مردم است. ۸- درباره خسارت‌بار بودن لایحه یاد شده، گفتنی‌های دیگری نیز هست، که برای پیشگیری از اطاله کلام، می‌گذاریم و به فرصت دیگری موکول می‌کنیم. اما در این میان دو نکته حائز اهمیت و سرنوشت‌ساز را نمی‌توان و نباید نا‌گفته گذاشت؛ اول: این لایحه از سوی قوه قضائیه ارائه شده است و با شناختی که از شخصیت برجسته، متقی، انقلابی و هوشمند جناب آقای اژه‌ای، ریاست محترم و فداکار قوه قضائیه در دست است و کارنامه سراسر افتخار ایشان نیز بهترین گواه آن است، بسیار بعید می‌دانیم که از متن لایحه مورد ‌اشاره با خبر باشند. از این روی استدعا داریم لایحه را به دقت مطالعه فرمایند و -با عرض پوزش- به نظر مشاوران بسنده نکنند. دوم: نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی از هر سلیقه سیاسی که برخوردار باشند، به یقین در پایبندی به اسلام عزیز و حفظ عفت و سلامت جامعه و خانواده ‌اشتراک نظر دارند. مطالعه لایحه یاد‌شده به وضوح و بدون کمترین تردیدی می‌تواند طرد قطعی آن از سوی نمایندگان ملت را به دنبال داشته باشد. پایان

ترس، محافظه‌کاری و حکمرانی دکتر محمدصادق کوشکی یکی از نمایندگان مجلس نقل می‌کرد اخیرا وقتی با رئیس جمهور درباره ساماندهی وضع ناهنجار بی حجابی صحبت شد، ایشان گفتند:«بگذارید کشور آرام بشود و دوباره جو امنیتی پیش نیاید!» از این عبارت رئیس جمهور فهمیده می‌شود که ایشان اجرای وظایف قانونی خود (در مقام ریاست شورای عالی امنیت ملی و ریاست شورای عالی انقلاب فرهنگی)در قبال این مسئله را تا زمان آرام شدن اوضاع به حال تعلیق درآورده‌اند! (آن هم از ترس ایجاد آشوب در کشور!) این یعنی دشمن در ترساندن رئیس جمهور موفق شده و عملا مانع انجام وظایف قانونی و شرعی ایشان در قبال مسئله حجاب شده است! متاسفانه ترس (که از آن با عنوان محافظه‌کاری هم یاد می‌شود) به عنوان یک بیماری مسری به بیشتر عرصه‌های فعالیت دولت رئیسی سرایت کرده و در نتیجه: دولت سیزدهم از ترس براندازان و خرابکاران فعال در توئیتر و اینستاگرام، جرات اجرای دستور صریح رهبر انقلاب درباره قانونمند کردن فضای ولنگار مجازی را ندارد... وزارت صمت از مقابله با مفسدین موثر در بحران خودرو و شکستن شاخ غول‌های متخلف حاکم بر صنایع فولاد، پتروشیمی، مس و.... وحشت دارد. وزارت اقتصاد جرات پس گرفتن بیت المال از ابر بدهکاران بانکی را ندارد و به تبع آن سازمان امور مالیاتی هم می‌ترسد که مالیات بعضی خرپول‌های گردن کلفت (مثلا برخی پزشکان زیرمیزی بگیر و...) را وصول کند. وزارت ارشاد به روش‌های گوناگون به بازیگران و هنرمندان مجرم باج می‌دهد و از اجرای قانون درباره آنها وحشت دارد چرا که از آنها و جنجال و عربده کشی حامیانشان، حساب می‌برد! وزارت ورزش نه تنها چشمانش را به روی تخلفات پی در پی برخی ورزشکاران قانون شکن بسته، بلکه هرچه ورزشکاری ضدانقلاب تر و گستاخ تر باشد بیشتر مورد توجه این وزارت خانه قرار می‌گیرد ،چون مسئولان وزراتخانه از خشم این جماعت و بازتابهای رسانه‌ای آن می‌ترسند! دولتی که از پدرخوانده‌های اتاق بازرگانی ، کارچاق کن‌های دنیای اقتصاد، اقتصاددانان لیبرال، براندازان اصلاح‌طلب، قلدرهای رسانه‌ای، شاخ‌های فضای مجازی، اساتید ضدانقلاب حاکم بر دانشگاه‌ها و آموزش عالی، جوجه براندازهای فعال در تشکل‌های قانون شکن دانشجویی و... واهمه داشته‌ باشد نه تنها موفق به حل مشکل بی حجابی نخواهد شد بلکه در حل مشکل مسکن و معیشت و تورم و بیکاری هم به جایی نخواهد رسید! آقای رئیسی عزیز! به فرمایش حضرت امیر (ع) اطرافیان حاکم اسلامی نباید افرادی ترسو و محافظه‌کار باشند چرا که مشاوره با آنان حکومت اسلامی را به ضعف و سستی خواهد کشاند! برادر بزرگوار! شما به مردم و امت حزب الله قول‌های فراوانی داده و فقط دوسال دیگر برای عملی کردن این قول‌ها زمان دارید و در صورت ادامه حاکمیت محافظه‌کاری و ترس بر دولت و ارکان آن، دوسال دیگر هم به سرعت برق و باد طی خواهد شد و شما می‌مانی و مردمی که چشم امید به شما دوخته بودند و... رئیس جمهور محترم! اگر امام می‌ترسید انقلاب به ثمر نمی‌رسید، اگر رهبر انقلاب اهل ترس بود امروز ما برده آمریکا شده بودیم، اگر قاسم سلیمانی ترسیده بود امروز خاکریز‌های دفاعی ما در اطراف تهران قرار داشت! بدون اغراق شما در مقایسه با روسای جمهور سابق، مودب‌تر و متواضع‌تر بوده‌اید، شجاعت هم میراث اجداد شماست! پس شجاعت را هم به ویژگی‌های خود اضافه کنید و ترس و مشاوران ترسو را کنار بگذارید و این جمله شهید بهشتی را به یاد داشته باشید که: محافظه‌کاری قتلگاه انقلاب است! بماند این که به شهادت تاریخ و به روایت اغلب مکاتب و اندیشه‌های سیاسی هم، شجاعت و جسارت، لازمه حکمرانی موفق است!

تأثیرات هوش مصنوعی بر آموزش دینی سعید بصام امروزه دیگر هوش مصنوعی تنها موضوعی در بین مقالات علمی نیست بلکه تقریباً در تمام شاخه‌های صنعت و جنبه‌های زندگی نفوذ کرده و تازه آغاز راه است؛ تا جایی که برخی از روشنفکران شروع به هشدار درباره آینده این پدیده کرده‌اند. آنچه در مقاله پیش رو به طور خلاصه به آن پرداخته‌ایم، پیش‌بینی تاثیرات هوش مصنوعی در حوزه دین اسلام و مسائل مرتبط با آن می‌باشد. جایز است در همین ابتدای امر بیان نمایم به هیچ وجه انتظار نمی‌رود هوش مصنوعی جایگزین انسان شود؛ این موضوع به هیچ وجه یک فرض نبوده است. همچنین بعضی از مفروضات این مقاله کوتاه، ممکن است با واقعیت کم و بیش تفاوت داشته باشند، لکن فرضیات موجود برگرفته از مآخذ می‌باشند. برای ورود به موضوع، از تاثیرات احتمالی هوش مصنوعی بر «مطالعات مذهبی» شروع نمودم. این تاثیرات عبارتند از: ـ هوش مصنوعی به شدت بر سرعت تجزیه و تحلیل تأثیر گذار خواهد بود. ـ این پدیده سرعت زیادی در جمع آوری اطلاعات دینی مورد نیاز از قرآن، حدیث، سیره و وقایع رخ داده به ارمغان می‌آورد. ـ هوش مصنوعی در درک بهتر مفاهیم پیچیده، به دانش آموزان کمک شایانی می‌کند. ـ الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند اطلاعات لازم در زمینه موضوعی خاص را با بررسی ابعاد مختلف آن جمع‌آوری کنند؛ به گونه‌ای که یک دانشجو حتی نمی‌توانست فرض کند نیاز به در نظر گرفتن چنین ابعاد متنوعی از موضوع مورد تحقیق دارد. ـ هوش مصنوعی می‌تواند تأثیرات فتواهای خاص را بر روی گروه‌های خاصی از افراد با فرهنگ، تحصیلات، جغرافیا، اقلیم، روانشناسی، محیط، جنسیت، پیشینه و … متفاوت، تجزیه و تحلیل و شبیه سازی کرده و نتایج آن را به پژوهشگران اعلام نماید. ـ و … با تفکر بیشتر در این باب می‌توان تاثیرات فراوان دیگری از هوش مصنوعی بر مطالعات مذهبی را نام برد؛ با این وجود موارد فوق برای باز کردن سایر جنبه‌های مورد نظر کفایت می‌نماید. از نگاهی دیگر می‌توان به تأثیر هوش مصنوعی بر آموزش در حوزه‌های علمیه پرداخت. بطور کلی دو مقطع کلی آموزشی در حوزه‌های علمیه سنتی وجود دارد: مقطع «مقدمات و سطح» که به اختصار به آن سطح یک میگوییم. مقطع دوم که به «درس خارج» شهرت داشته و شاگرد را برای رسیدن به اجتهاد آموزش می‌دهد که این مقطع را سطح دو می‌خوانیم. حال چنانچه علاوه بر استفاده از هوش مصنوعی، تغییراتی از نظر ساختار صورت پذیرد که منجر به استفاده از تکنیک‌های آموزشی مدرن‌تر شود؛ می‌توانیم شاهد تغییرات چشمگیری در طول دوره‌های تحصیلی باشیم که در ذیل به اختصار شرح داده شده است: ـ طلاب حوزه‌های علمیه برای فارغ التحصیلی از «سطح یک» دیگر نیازی به صرف چندین سال نخواهند داشت. به عنوان مثال در حال حاضر معمولاً از شروع تحصیات حوزوی (مقدماتی و سطح) تا پایان سطح یک، حدود 10 سال زمان لازم است. لازم به ذکر است بسیاری از طلاب مهاجر از کشورهای غربی که در دهه اخیر در حوزه‌های علمیه قم مشغول به تحصیل بوده‌اند، به این موضوع تاکید داشتند و در گفتگوهای متعدد با بنده اذعان نموده‌اند که نحوه تدریس دروس حوزوی از نظر روش تدریس عقب افتاده بوده و این ۱۰ سال به راحتی به 4 الی 5 سال قابل کاهش می‌باشد؛ حتی بدون اینکه اشاره‌ای به استفاده از هوش مصنوعی و یا هر تکنولوژی دیگری شده باشد. لذا با تغییر در ساختار برنامه درسی و استفاده از هوش مصنوعی و برخی دیگر از تکنیک‌های آموزشی مدرن می‌توان سطح یک را حتی به 3 الی 4 سال کاهش داد. جزییات این تغییرات خود موضوع مفصلی است که در این مقاله مجال پرداختن به آن نمی‌باشد. معمولاً گذراندن درس خارج (سطح دو) و رسیدن به درجه اجتهاد، وابسته به استعداد و تلاش هر شخص، به طور متوسط 7 تا 10 سال زمان می‌برد. در این مقطع شخص فارغ التحصیل، «فقیه» نامیده می‌شود. چنانچه هوش مصنوعی در این سطح مورد استفاده قرار بگیرد، تاثیرات بسیار مفیدتری داشته و بنابر حدسیات بنده، به راحتی می‌توان این دوره ۱۰ ساله را به 3 سال کاهش داد. بنابر این جمعاً برای فارغ التحصیلی از دو مقطع فوق، حداکثر 6 الی 7 سال زمان مورد نیاز است. بعد دیگر موضوع، بحث مرجعیت است که فرآیند متفاوتی دارد. متاسفانه با وجود جستجو در منابع مختلف و تلاش بسیار، نتوانستم به آماری دست پیدا کنم که نشان دهد چند درصد طلاب حوزه، آموزش حوزوی را تا رسیدن به درجه اجتهاد ادامه می‌دهند. با این وجود، با تجربه میدانی و کمی مسامحه می‌توان گفت حداقل ۹۰٪‌ دانش آموزان حوزه، تحصیلات خود را تا قبل از اتمام سطح یک و یا نهایتاً پس از اتمام سطح یک، رها می‌کنند؛ در نتیجه حداکثر ۱۰٪‌ از طلاب امید می‌رود به درجه اجتهاد می‌رسند و در این میان، تعداد بسیار کمتری از این فارغ التحصیلان، به مرجعیت رسیده و بخشی دیگر هم دانشمند اسلامی، محقق و علامه‌های بدون رساله می‌شوند. ادامه... 👇

جهت صحت سنجی، داده‌های فوق را با تعدادی از روحانیان در دست بررسی می‌نماییم. با توجه براینکه تعداد حدودی روحانیان اعلام شده در کشور سی‌صدهزار نفر است (در نظر داریم که اعداد متفاوتی اعلام شده است)، اگر ۱۰٪‌ آن‌ها به درجه اجتهاد رسیده باشند یعنی در حال حاضر حداقل سی‌هزار مجتهد شامل مراجع و دانشمندان اسلامی خواهیم داشت. اگر چه این عدد مبالغه‌آمیز به‌نظر می‌آید ولی همین نسبت ۹۰/۱۰ را برای فارغ التحصیلان سطح ۲ و ۱ نیز می‌توان در نظر گرفت. اگر ۹۰٪‌ تحصیلکرده های حوزوی سطح یک باشند، در آینده نزدیک با استفاده از هوش مصنوعی و تغییراتی در تکنیک و ساختار آموزشی حوزه، برای رسیدن به پایان سطح ۱ حدود 3 سال و رسیدن به اجتهاد حدود ۷ سال زمان خواهد برد. با این داده‌ها می‌توان پارادایم‌های مختلفی را فرض نمود. یکی از این پارادایم‌ها این است که فرض کنیم ۳ سال درس سطح یک، در برنامه درسی جوانان، از دبیرستان تا پایان دانشگاه، تقسیم گردد (حدود ۱۲ سال برای کارشناسی ارشد و ۱۰ سال برای کارشناسی) و در صورت نیاز حتی یک سال به دوره دبیرستان یا دانشگاه اضافه گردد. نتایج این پاردایم می‌تواند به شرح ذیل باشد: 1.هر فارغ التحصیل دانشگاهی به اندازه ۹۰ درصد علما، دانش مذهبی خواهد داشت و در واقع فارغ التحصیل سطح یک خواهد شد. از نظر کیفی، این موضوع ارتقاء غیر قابل تصوری در دین فهمی عموم مردم بوجود خواهد آورد. 2.بخش هنگفتی از واجبات دینی (سهم امام از خمس) در حال حاضر صرف بورسیه تحصیلی ۹۰ درصد علمای موجود (سطح یک) می‌شود. این هزینه علاوه بر هزینه تحصیل، صرف سال‌های پس از تحصیل نیز می‌شود؛ زیرا دانشجو به دلیل عدم یادگرفتن کسب و کار دیگر، منبع درآمدی نداشته و تمام طول عمرش را تقریباً با صرف وجوهات می‌گذراند. حال این خیل عظیم دیگر به عنوان یک طبقه خاص وجود نخواهد داشت، بلکه همراه با سایر جوانان، به یک حرفه مشغول خواهند شد. برای اینکه به شما یک تصور تقریبی از صرفه جویی بدهم، اگر در ایران در حال حاضر حدود سی‌صدهزار نفر روحانی باشد، تقریباً تمام سی‌صدهزار نفر با خمس زندگی می‌کنند و با تغییراتی که توسط هوش مصنوعی رخ می‌دهد، ۲۷۰هزار آن‌ها دیگر وجود نخواهند داشت. با فرض اینکه هر روحانی بطور متوسط یک خانواده 5 نفره داشته باشد (معمولاً آنها بیش از حد میانگین کشوری فرزند دارند) و همه فقط معادل خط فقر امروز هزینه کنند (آخرین خط فقر ۲۱میلیون تومان در ماه اعلام شده است)، جمع هزینه سالانه این ۲۷۰هزار نفر از محل وجوهات، معادل ۶۸ همت (۶۸ هزارمیلیارد تومان) در سال خواهد بود. آیا می‌توانید تصور کنید که با ۶۸هزار میلیارد تومان در سال چند بیمارستان و یتیم خانه رایگان می‌توان ساخت و اداره نمود. با این حال، این تنها پیامدهای کمی و مالی مستقیم است. صرفه جویی‌های غیر مستقیم حذف ۱۰ سال آموزش این ۹۰٪‌، با در نظر گرفتن هزینه‌هایی که حوزه برای ساخت و ساز محل تدریس، خوابگاه شبانه روزی و هزینه معلمان و کمک هزینه تحصیلی به آنها در طول سال‌های تحصیل پرداخت می‌کند، به‌علاوه هزینه نیروهای اداری و مدیریتی حوزه، مبلغ قابل توجهی صرفه جویی از وجوهات خواهد داشت. 3.گذشته از تاثیرات کمی این موضوعف می‌توان به جنبه کیفی این موضوع نیز پرداخت. ابتدا باید ببینیم این قشر 90 درصدی چه خدماتی ارائه می‌دهند و آیا حضور آنان الزامی می‌باشد؟ این خدمات را در شاخه‌های ذیل می‌توان تقسیم نمود: ـ تشریح احکام: فارغ التحصیلان سطح یک چون صاحب فتوی و نظر نیستند، معمولاً فقط از روی رساله احکام را به مردم می گویند. این عمل را خود مردم بدون فارغ التحصیلی سطح یک هم می‌توانند انجام دهند؛ چرا که در این فرض، همه فارغ التحصیل سطح یک خواهند بود و قطعاً مشکلی از نبودن این طبقه بوجود نخواهد آمد. لذا یکی از بهترین دستاوردهای این پارادایم، رسیدن به سناریوی «هر نفر یک عالِم» می‌باشد. ـ سخنرانی: آیا فارغ التحصیلان دانشگاهی/حوزوی در مفروض این پارادایم، احتیاجی به سخنرانی از نوع سطح یک خواهند داشت؟ قطعاً جواب منفی است، پس سخنرانان مذهبی از افراد سطح دو خواهند بود. می‌توانید تصور کنید سخنرانی برای مردمی که غالب آنها خودشان فارغ التحصیلی سطح یک می‌باشند، به این آسانی نخواهد بود و سخنرانان مذهبی که طبعاً از بین ۳۰، ۰۰۰ نفر مجتهد خواهند بود، باید حرف حساب داشته باشند و به آسانی مورد سؤال و چالش شنوندگان قرار خواهند گرفت. در این مرحله دیگر نمی‌شود روی منابر از خرافات گفت و یا صرفاً معجزات را با آب و تاب بیان کرده و داستان تعریف کرد. در نتیجه زمان مردم صرف حرف‌های با کیفیت‌تری خواهد شد. ـ امامت جماعت: ما در هیچ متن و نص مذهبی نداریم که باید امام جماعت از طبقه خاص و یا در کسوت خاصی باشد. لذا هر کسی از همان مردم تحصیل کرده دانشگاهی که سطح یک را هم گذرانده، به انتخاب و اختیار مردم می‌تواند امام جماعت باشد. ادامه... 👇