📒درس خارج فقه 🗓روز شنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۰/۲۹ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه فیضیه مدرس ساحلی ساعت ۹ الی ۱۰ صبح

📒درس خارج اصول 🗓روز یکشنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۰/۳۰ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه گلپایگانی مدرس ۱۱ ساعت ۸ الی ۹ صبح

📒درس خارج فقه 🗓روز یکشنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۰/۳۰ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه فیضیه مدرس ساحلی ساعت ۹ الی ۱۰ صبح

بسم الله الرحمن الرحیم متن📒درس خارج اصول 🗓روز یکشنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۰/۳۰ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه گلپایگانی مدرس ۱۱ ساعت ۸ الی ۹ صبح فرمایش شهید صدر (رضوان الله تعالی علیه) در خصوص وجه کاشفیت اجماع، و به تعبیر ما "وجه حجیت اجماع"، موضوع اصلی بحث امروز است. در جلسه گذشته، بخشی از بیانات ایشان مطرح شد اما بررسی کامل آن به اتمام نرسید. آنچه تاکنون بیان شد این بود که: علما و فقهایی که بر یک مطلب اتفاق نظر دارند، خصوصاً وقتی که این نظر خلاف قواعد عامه است، به دلیل پیشینه‌ی ورعی و تقوای آنان و استقامتشان در حفاظت از دین، نمی‌توان احتمال غفلت را در مورد ایشان پذیرفت. بنابراین، اطمینان حاصل می‌شود که این فتوا، مستند به دلیل معتبری است که به‌عنوان مخصص قواعد عمل کرده و موجب استثنا در قاعده شده است. تحلیل وجه کاشفیت اجماع شهید صدر در ادامه، احتمال مخصص را در دو وجه مطرح می‌کند: 1. احتمال اول: این مخصص می‌تواند یک روایت معتبر باشد که اکنون در دسترس ما نیست اما نزد فقها موجود بوده است. این احتمال، هرچند ممکن است، اما پذیرش آن دشوار است؛ زیرا روایات ضعیف و غیرقطعی در منابع حدیثی ثبت شده‌اند، حال چگونه ممکن است روایتی معتبر و متواتر از قلم افتاده باشد؟ 2. احتمال دوم: به اعتقاد شهید صدر، اجماع فقها کاشف از یک باور عمومی و شرعی نزد اصحاب ائمه است. این باور، حاصل درک ایشان از مجموعه‌ای از دلالت‌های روایات بوده که در زمان اصحاب ائمه شکل گرفته و به فقهای قدیم منتقل شده است. چنین باوری، مبتنی بر مستندات معتبری بوده که نزد اصحاب ائمه قطعی تلقی می‌شده است؛ حال چه آن مستند قول، فعل، یا تقریر معصوم باشد. از آنجا که این نگاه به اصحاب ائمه نزدیک است و اتصال آن به زمان معصومین قریب به حس می‌باشد، می‌توان به صحت آن اطمینان یافت. این باور برخلاف استدلال‌های عقلی، ناشی از مشاهدات مستقیم و ملموس اصحاب بوده و در طول زمان تثبیت شده است. تفاوت دیدگاه شهید صدر و صاحب فصول صاحب فصول بر این باور است که حجیت اجماع کاشف از وجود روایتی معتبر است که اکنون از دست رفته است. ایشان ورع و تقوای فقها را دلیل این کشف می‌داند. اما شهید صدر با این دیدگاه مخالفت کرده و معتقد است که باور فقها ریشه در یک ارتکاز عمومی شرعی دارد که در میان اصحاب ائمه شکل گرفته و به فقهای بعدی منتقل شده است. شهید صدر در تبیین خود به نکات زیر اشاره می‌کند: این باور، به دلیل نزدیکی به زمان اصحاب ائمه، کاشف از مستنداتی است که برای ایشان قطعی بوده است. چنین باوری نه‌تنها یک باور فردی، بلکه یک ارتکاز جمعی است که از نسل اصحاب ائمه به فقهای قدیم منتقل شده است. اگر این باور مستند نداشت، حتماً با مخالفت‌هایی از سوی معصومین یا فقهای دیگر مواجه می‌شد. نتیجه‌گیری بنابراین، تفاوت نگاه صاحب فصول و شهید صدر در این است که صاحب فصول وجود یک روایت خاص و معتبر را مبنای کاشفیت اجماع می‌داند، در حالی که شهید صدر اجماع را مبتنی بر یک باور جمعی شرعی می‌بیند که از مستندات اصحاب ائمه نشأت گرفته است. این دیدگاه شهید صدر با تأکید بر "ارتکاز جمعی" و انتقال آن از اصحاب معصومین به فقهای بعدی، نگاهی واقع‌بینانه‌تر و متکی بر تاریخ و شواهد دارد.

📒درس خارج فقه 🗓روز سه‌شنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۱/۰۲ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه فیضیه مدرس ساحلی ساعت ۹ الی ۱۰ صبح

📒درس خارج اصول 🗓روز سه‌شنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۱/۰۲ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه گلپایگانی مدرس ۱۱ ساعت ۸ الی ۹ صبح

متن 📒درس خارج فقه 🗓روز سه‌شنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۱/۰۲ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه فیضیه مدرس ساحلی ساعت ۹ الی ۱۰ صبح ۹بسم الله الرحمن الرحیم در خصوص مسئله اول، یعنی آنچه که در حج تمتع شرط است، به عنوان شرایط وقوع حج تمتع، به اینجا رسیدیم که بر اساس روایات، اگر کسی در ماه‌های ذیحجه اقدام به انجام عمره مفرده نماید، آیا عمره مفرده او به طور مطلق تبدیل به عمره تمتع شده و حج تمتع می‌شود و موظف به انجام حج تمتع است، یا این که این عمره مفرده محسوب شده و معتمر می‌تواند هر زمان که بخواهد از مکه خارج شده و به منزل خود برود؟ تفاسیری در این زمینه وجود داشت، و نتیجه‌ای که گرفته شد این بود که اگر این شخص بعد از انجام عمره مفرده، اقامت او در مکه تا روز ترویه ادامه یابد، باید حج تمتع را تکمیل کند. اما اگر قبل از یوم الترویه خروج از مکه را اراده نماید، می‌تواند از مکه خارج شده و عمره مفرده‌اش را همانطور که نیت کرده بود، عمره مفرده محسوب نماید. در ادامه، یک فرعی مطرح می‌شود که به همین موضوع مربوط است: آیا این نصوص و روایات که دلالت بر این دارند که اگر شخص تا یوم الترویه در مکه بماند، عمره مفرده او به عنوان عمره تمتع محسوب می‌شود، اختصاص دارد به کسی که از ابتدا قصد انجام حج تمتع نداشته و تنها قصد انجام عمره مفرده را داشته، یا شامل کسانی نیز می‌شود که از ابتدا قصد دارند حج تمتع را نیز انجام دهند؟ ثمره این اختصاص یا تعمیم در این است که اگر عمره انجام شده، عمره مفرده محسوب شود، فرد می‌تواند پس از آن از مکه خارج شود، ولی اگر این عمره به طور مطلق تبدیل به عمره تمتع شود، در فاصله میان عمره تمتع و حج تمتع، دیگر حق خروج از مکه را نخواهد داشت. این مسئله میان فقها اختلافی است. سید محقق خویی (رضوان الله تعالی علیه) می‌فرماید که این احتساب عمره مفرده به جای عمره تمتع، اختصاص به کسی دارد که از ابتدا قصد انجام حج تمتع نداشته باشد و تنها قصد انجام عمره مفرده را داشته باشد. در غیر این صورت، اگر شخص قصد داشته باشد که امسال حج تمتع را انجام دهد، عمره مفرده‌اش به عنوان عمره تمتع محسوب نشده و باید از مکه خارج شود و از میقات مورد نظر برای حج تمتع محرم گردد. برای اثبات این اختصاص، ایشان به برخی روایات استناد کرده است. یکی از این روایات، موثقه سماعة بن مهران است که از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده است. در این روایت آمده است که اگر کسی در یکی از ماه‌های حج (یعنی شوال) عمره مفرده انجام دهد و قصدش این باشد که بعد از آن به وطن خود برگردد، مشکلی ندارد. اما اگر اقامت او تا ایام حج ادامه یابد، عمره مفرده‌اش به عنوان عمره تمتع محسوب می‌شود. رَوَى سَمَاعَةُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ : «مَنْ حَجَّ مُعْتَمِراً فِي شَوَّالٍ وَ مِنْ نِيَّتِهِ أَنْ يَعْتَمِرَ وَ يَرْجِعَ إِلَى بِلاَدِهِ فَلاَ بَأْسَ بِذَلِكَ وَ إِنْ هُوَ أَقَامَ إِلَى اَلْحَجِّ فَهُوَ مُتَمَتِّعٌ لِأَنَّ أَشْهُرَ اَلْحَجِّ شَوَّالٌ وَ ذُو اَلْقَعْدَةِ وَ ذُو اَلْحِجَّةِ ... من لا يحضره الفقيه ج ۲، ص ۴۴۸ روایت دیگری که ایشان برای اثبات اختصاص این حکم به فردی که قصد انجام حج تمتع را نداشته است، نقل می‌کند، صحیحه معاویه بن عمار است. در این روایت، تفاوت بین متمتع و معتمر بیان شده است و در سفر امام حسین (علیه‌السلام) به این نکته اشاره می‌کند که عمره مفرده‌ای که در ذیحجه انجام می‌شود، اگر شخص قصد انجام حج تمتع را نداشته باشد، مشکلی ندارد. مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرَّارٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ عَمَّارٍ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اَللَّهِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ مِنْ أَيْنَ اِفْتَرَقَ اَلْمُتَمَتِّعُ وَ اَلْمُعْتَمِرُ فَقَالَ «إِنَّ اَلْمُتَمَتِّعَ مُرْتَبِطٌ بِالْحَجِّ وَ اَلْمُعْتَمِرَ إِذَا فَرَغَ مِنْهَا ذَهَبَ حَيْثُ شَاءَ وَ قَدِ اِعْتَمَرَ اَلْحُسَيْنُ بْنُ عَلِيٍّ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ فِي ذِي اَلْحِجَّةِ ثُمَّ رَاحَ يَوْمَ اَلتَّرْوِيَةِ إِلَى اَلْعِرَاقِ وَ اَلنَّاسُ يَرُوحُونَ إِلَى مِنًى وَ لاَ بَأْسَ بِالْعُمْرَةِ فِي ذِي اَلْحِجَّةِ لِمَنْ لاَ يُرِيدُ اَلْحَجَّ» تهذيب الأحکام ج ۵، ص ۴۳۷ سومین روایت که ایشان به آن استناد می‌کند، صحیحه حسن ابن علی است که در آن اشاره شده است که وقتی ماه ذیحجه وارد می‌شود و فرد در مدینه است، نمی‌تواند برای حج تمتع محرم شود و تنها می‌تواند برای عمره محرم گردد.

وَ فِي عُيُونِ اَلْأَخْبَارِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اَللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ اَلْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ اَلْوَشَّاءِ بْنِ بِنْتِ إِلْيَاسَ عَنْ أَبِي اَلْحَسَنِ اَلرِّضَا عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ أَنَّهُ قَالَ: إِذَا أُهِلَّ هِلاَلُ ذِي اَلْحِجَّةِ وَ نَحْنُ بِالْمَدِينَةِ ، لَمْ يَكُنْ لَنَا أَنْ نُحْرِمَ إِلاَّ بِالْحَجِّ لِأَنَّا نُحْرِمُ مِنَ اَلشَّجَرَةِ ، وَ هُوَ اَلَّذِي وَقَّتَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، وَ أَنْتُمْ إِذَا قَدِمْتُمْ مِنَ اَلْعِرَاقِ فَأُهِلَّ اَلْهِلاَلُ فَلَكُمْ أَنْ تَعْتَمِرُوا لِأَنَّ بَيْنَ أَيْدِيكُمْ ذَاتَ عِرْقٍ وَ غَيْرَهَا مِمَّا وَقَّتَ لَكُمْ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ ، فَقَالَ لَهُ اَلْفَضْلُ بْنُ اَلرَّبِيعِ فَلِيَ اَلْآنَ أَنْ أَتَمَتَّعَ وَ قَدْ طُفْتُ بِالْبَيْتِ فَقَالَ نَعَمْ قَالَ فَذَهَبَ بِهَا مُحَمَّدُ بْنُ جَعْفَرٍ إِلَى سُفْيَانَ بْنِ عُيَيْنَةَ وَ أَصْحَابِهِ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ فُلاَناً يَقُولُ كَذَا وَ كَذَا يُشَنِّعُ عَلَى أَبِي اَلْحَسَنِ عَلَيْهِ اَلسَّلاَمُ . در نتیجه، آقای خویی (رحمت‌الله‌علیه) معتقد است که اگر فرد از ابتدا قصد انجام حج تمتع را داشته باشد، عمره مفرده‌اش به عنوان عمره تمتع محسوب نمی‌شود و باید از مکه خارج شده و مجدداً برای حج تمتع محرم شود. اما اگر قصد حج تمتع نداشته باشد و به طور تصادفی در مکه بماند، عمره مفرده‌اش به عنوان عمره تمتع محسوب می‌شود. در این میان، اختلاف بین فقها بیشتر به تفاوت فواصل میان میقات‌های مختلف و تسهیلات موجود در زمان‌های مختلف باز می‌گردد. در هر صورت، این مسئله همچنان مورد بحث و بررسی است و در نهایت، نظر آقای خویی این است که برای کسی که از ابتدا قصد حج تمتع داشته باشد، عمره مفرده‌اش به جای عمره تمتع محسوب نخواهد شد. الحمدلله رب العالمین

بسم الله الرحمن الرحیم متن درس 📒درس خارج اصول 🗓روز چهارشنبه تاریخ ۱۴۰۳/۱۱/۰۳ استاد زارعی سبزواری قم مدرسه گلپایگانی مدرس ۱۱ ساعت ۸ الی ۹ صبح وجه پنجم از وجوه حجیت اجماع که مبتنی بر کشف دلیل معتبر است، از نگاه محقق نائینی بررسی می‌شود. این دیدگاه با تحلیل‌های سایر محققان از جمله صاحب فصول و شهید صدر مقایسه شده و تفاوت‌های اساسی آنها روشن می‌گردد. 1. بیان دیدگاه محقق نائینی محقق نائینی معتقد است که اجماع زمانی حجت است که کاشف از دلیل معتبر باشد. او تصریح می‌کند: "أنّ الّذی یمکن أن یدّعى، هو أن یکون اتفاق العلماء کاشفا عن وجود دلیل معتبر عند المجمعین، و لکن هذا إذا لم یکن فی مورد الإجماع أصل أو قاعدة أو دلیل على وفق ما اتفقوا علیه، فانّه مع وجود ذلک یحتمل أن یکون مستند الاتفاق أحد هذه الأمور، فلا یکشف اتفاقهم عن وجود دلیل آخر وراء ذلک" این عبارت نشان می‌دهد که اگر در مورد اجماع، اصل، قاعده، یا دلیلی مطابق با آن وجود داشته باشد، احتمال دارد که مستند اجماع همان اصل یا قاعده باشد. در چنین حالتی، اجماع نمی‌تواند کاشف از وجود دلیل دیگری غیر از آن باشد. نائینی همچنین به موضوع استمرار اجماع از زمان صحابه معاصر ائمه علیهم‌السلام اشاره کرده و می‌گوید: "نعم: لو کان الاتفاق مستمرا من زمان الصحابة المعاصرین للأئمة علیهم السّلام ک «زرارة» و «محمد بن مسلم إلى زمان أرباب الفتوى إلى زمن المتأخرین، فهو یکشف کشفا قطعیا عن رضاء المعصوم بذلک و لا یلتفت إلى القاعدة أو الأصل الموافق، إلّا أنّ تحصیل مثل هذا الاتفاق ممّا لا سبیل إلیه،" به عبارت دیگر، اگر اجماعی از زمان صحابه‌ای مانند زراره و محمد بن مسلم تا زمان متأخرین استمرار داشته باشد، می‌توان آن را کشف قطعی از رضایت معصوم دانست. اما او تأکید می‌کند که چنین اجماعی عملاً قابل دستیابی نیست. در ادامه می‌افزاید: "بل القدر الممکن هو تحصیل الاتفاق من زمان أرباب الفتوى، و هذا الاتفاق لا یکشف عن نفس رضاه علیه السّلام بل أقصاه أنّه یکشف عن وجود دلیل معتبر عند الکل إذا لم یکن فی المورد أصل أو قاعدة، فانّه لا یمکن الاتفاق فی الفتوى اقتراحا بلا مدرک. و ممّا ذکرنا ظهر: ما فی عدّ الإجماع دلیلا برأسه فی مقابل الأدلة الثلاثة الأخر، فانّه على جمیع المسالک لا یکون الإجماع مقابلا للسنة. نعم: بناء على ما قرّبناه من المسلک یکون التقابل بین الإجماع و السنة تقابل الإجمال و التفصیل، فانّ الإجماع یکشف عن وجود دلیل على الإجماع، فتأمّل." فوائد الاصول، ج۳، ص: ۱۵۱ یعنی آنچه ممکن است، کشف اجماع از زمان ارباب فتوا است که تنها نشان‌دهنده وجود دلیلی معتبر نزد مجمعین است، نه رضایت قطعی معصوم. 2. تفاوت با دیدگاه‌های دیگر الف. صاحب فصول صاحب فصول حجیت اجماع را تنها به کشف از دلیل معتبر محدود نمی‌کند. او انواع دیگری از اجماع، از جمله اجماع دخولی (که مبتنی بر دخالت معصوم در تحقق اجماع است) و اجماع لطفی (که بر اساس لطف خداوند در حفظ دین است) را مطرح می‌کند. این دیدگاه اجماع را به‌عنوان دلیلی مستقل، حتی در صورت نبود کشف قطعی از دلیل معتبر، می‌پذیرد. ب. شهید صدر شهید صدر بر استمرار باور فقها از زمان اصحاب ائمه علیهم‌السلام تأکید می‌کند. او معتقد است که این استمرار کشف قطعی از رضایت معصوم می‌کند. به بیان دیگر، اگر این باور و اجماع، از زمان معصومین تاکنون بدون انقطاع استمرار داشته باشد، می‌تواند به‌عنوان دلیل مستقلی از رضایت معصوم شناخته شود. اما محقق نائینی این دیدگاه را رد می‌کند و معتقد است که: • اجماعی با چنین استمرار تاریخی به‌ندرت قابل‌اثبات است. • در عمل، آنچه ممکن است به‌دست آید، تنها اجماع از زمان ارباب فتوا است که کاشف از وجود دلیلی معتبر نزد علما خواهد بود، نه رضایت معصوم. 3. نتیجه‌گیری از آنچه بیان شد، روشن می‌شود که: • محقق نائینی اجماع را به‌عنوان دلیلی مستقل در کنار کتاب و سنت نمی‌پذیرد و آن را صرفاً کاشف از دلیل معتبر می‌داند. • برخلاف صاحب فصول، محقق نائینی اجماع دخولی و لطفی را نمی‌پذیرد. • دیدگاه شهید صدر که بر استمرار اجماع از زمان معصومین تأکید دارد، از نظر محقق نائینی قابل‌اثبات نیست.