🔹 تمامِ ناتمام؛
هوش مصنوعی و علوم انسانی
✍ دکتر علی‌رضا آزاد
رئیس سابق اندیشکده دانشگاه فردوسی مشهد
▪️تاریخ بشر، داستان
دوگانههای هستی‌ساز است. خیر و شر، ثواب و گناه، متافیزیک و فیزیک، محاسبه‌ناپذیر و محاسبه‌پذیر، مطلق و نسبی، فرشته و شیطان، دوست و دشمن، لذت و رنج،، باطن و ظاهر، عقبا و دنیا، عرش و فرش، الهی و انسانی، دین و دانش، نامیرا و میرا، عرفان و فلسفه، وجود و عدم، همه و همه آنچه نامش را به‌مرور انسان و تمدن انسانی گذاشتیم، ساخته‌اند.
▪️در مواجهه با این دوگانه‌ها، همواره عده‌ای جانب یک سو را گرفته‌اند و به جنگ با سوی دیگر پرداخته‌اند؛ غافل از اینکه با وجود این دوگانه‌ها و
در چکاچک شمشیر میان آنهاست که انسان، معنا می‌گردد و معنا، ارزش می‌یابد و ارزش، آفریده می‌شود.
▪️خداوندان اندیشه با آگاهی از این مسأله، کوشیده‌اند در این جدال، از دیالکتیک این دوگانه‌ها سخن بگویند و امکان زیستن انسان‌ها را در خلال این کشاکش‌ها، مطرح نمایند.
▪️صورت‌بندی‌های نوپدید این دوگانه‌ها را می‌توان در چالش سنت و مدرنیته، فلسفه‌های پوزیتیویسی و فلسفه‌های قاره‌ای، دین‌سالاری و مردم‌سالاری و... مشاهده کرد.
▪️ماجرای هوش مصنوعی و علوم انسانی شاید آخرین اپیزود از این نمایشنامه باشد. اپیزودی که نه به آرماگدون ختم می‌شود و نه به نیروانا می‌رسد و نه در سُکر اتوپیایی فرو می‌رود بلکه
شاید بازآفرینی تفسیرِ هستی و حقیقتِ بودن و سیرِ شدن باشد.
هوش مصنوعی نه انقلاب چهارم بلکه انقلابِ انقلاب‌هاست زیرا علاوه بر مصادیق، تقریباً همه مفاهیم را نیز دگرگون خواهد کرد.
▪️عصر هوش مصنوعی، بازگشت انسان از حرکت جوهری به سوی عالم جمادی است؛
عصر بازگشت جان به جهان بی‌جان؛ عصر یادآوری زادبوم فراموش شده انسان:
آمده اول به اقلیم جماد / وز جمادی در نباتی اوفتاد
سال‌ها اندر نباتی عمر کرد / وز جمادی هیچ ناورد از نبرد
وز نباتی چون به حیوانی فتاد / نامدش حال نباتی هیچ یاد
باز از حیوان سوی انسانیش / می‌کشد آن خالقی که دانی‌اش
این‌چنین اقلیم تا اقلیم رفت / تا شد اکنون عاقل و دانا و زَفت
▪️با اپیزود «هوش مصنوعی و علوم انسانی» نمایشنامه کهن دوگانههای هستی‌ساز به اوج شکوه خود می‌رسد و انسان، سیر دیگری را آغاز می‌کند و با توشه‌ای مملو از آنچه که قرن‌ها اندوخته و نامش را تکنولوژی و علوم انسانی و تمدن و تاریخ گذاشته، راهِ آمده را بازمی‌گردد و در عصر هوش مصنوعی، نه تنها تمام این داشته‌ها را بازتعریف می‌کند بلکه
انسان در عصر هوش مصنوعی، آخرین اختراع بشر، ناگزیر به بازتعریف خویش است.
▪️پروژه «هوش مصنوعی و علوم انسانی» را از سال‌ها پیش همراه با دوستانی آغاز کرده‌ام و پس از اخراج مغرضانه از دانشگاه، با فراغت بیشتری دنبال می‌کنم تا کوششی برای گذار از این دوران و یادگاری برای نامدگان باشد. دست توانایی تک‌تک شما عزیزانِ اندیشمند را در این تقلّای اندیشه، به گرمی می‌فشارم.
همتم بدرقه‌ی راه کن ای طایر قدس
که دراز است ره مقصد و من نو سفرم
@Dr_AlirezaAzad
