⚠️ تردیدهای جدی در مورد برخی از اخبار مربوط به بانوان مروری بر گفتار «تأملی منبع‌شناسانه در برخی از احادیث مرتبط با زنان»، محمد قندهاری در منابع متقدم عامه گزارش‌هایی در مورد زنان به طرق مختلفی از عمر بن خطاب نقل شده، و نسبت آن‌ها به او کاملاً مشهور است؛ مانند: 1. کم‌لباس گذاشتن زنان، برای جلوگیری از خروجشان از خانه «… قال عمر: استعينوا على النساء بالعري، إن إحداهن إذا كثرت ثيابها وحسنت زينتها أعجبها الخروج» (ابن‌أبي‌شيبة، مصنف، ۹/ ۵۰۱؛ عبدالملك بن حبيب، أدب النساء، ۲۴۴؛ جاحظ، الحيوان، ۱/ ۱۱۲، المحاسن والأضداد، ۲۵۰؛ ابن قتیبه، عيون الأخبار، ٤/ ٧٧ و....) 2. توصیه عمر درباره ازدواج با دوشیزگان «…قال عمر: عليكم بالأبكار/ أنكحوا الجواري الأبكار؛ فإنهن أطيب أفواها…» (عبدالرزاق، مصنف، ۶/ ۱۵۹؛ ابن‌أبي‌شيبة، ۹/ ۴۹۵؛ عبدالملك بن حبيب،ح۲۵؛ جاحظ،المحاسن،٢٥٠) 3- توصیف تحقیرآمیز عمر از زنان نازا «… فقال عمر: لولا الولد لم أتزوج، حصير في بيت خير من امرأة لا تلد» (ابن‌ابی‌الدنیا، العمروالشيب،۷۸؛ ابوداوود، سنن،۲/ ۲۳۲؛ خطیب، تاریخ بغداد،۱۴/ ۳۵۱ از ابن‌عمر و...) 4. اجبار کنیزان بر برداشتن حجاب «… أن عمر بن الخطاب كان يضرب الإماء أن يتقنعن، يقول: لا تتشبهين بالحرائر» (شيباني، الآثار، ۱/ ۶۱۱؛ يحيى بن سلام، تفسير، ۲/ ۲۵۵؛ عبدالرزاق، ۳/ ۱۳۲-۱۳۶؛ هروی، غريب الحديث، ۳/ ۱۵۴؛ ابن‌أبي‌شيبة، ۲/ ۱۳۴) و… در برابر این اخبار معروف، این روایات با الفاظ یکسان یا نزدیک در برخی از منابع امامیه به طریق واحد و ضعیف آمده، اما به امام صادق ع یا رسول خدا ص منسوب شده ‌است. غیر از شهرت نسبت این کلمات به عمر بن خطاب، مجموعه شواهد دیگری نیز نسبت این کلمات را به معصومان ع دشوار می‌سازد: - تنها تحریر امامی در برخی از این موارد، در کتاب جعفریات است که بنا بر پژوهش‌های جدید، برگرفته از دفتر سکونی است (قندهاری و عادل‌زاده، بررسی انتقادی منابع کتاب جعفریات). - در مقاله «روایات اسماعیل بن ابی زیاد سکونی از امام صادق ع: چالش‌ها و تبیین‌ها» (در دست نشر) نشان داده شده که سکونی، که قاضی عباسیان بوده است، در بسیاری از موارد، عینا روایات شامیان و نیز عباسیان را نقل کرده و منشاء انتساب‌های موازی بسیاری در شیعه است. - در برخی از این اسناد امامی قرائن ارسال وجود دارد. - برخی از آن نیز معارض‌های مشهورتری از ائمه ع دارند. و… تفصیل مستندات ____ 🔸 چند نکته تکمیلی: - نمونه‌های بسیار دیگری از این انتساب‌های موازی به خلفا و صحابه را در روایات در مورد زنان می‌توان نشان داد؛ مانند «روایت المرأة شر کلها» که اطلاق آن در تعارض با روایات بسیاری است (نمونه‌ها)، و در روایات مسند و متقدم‌تر از «امیرالمؤمنین مأمون» (!) روایت می‌شده، و بعدها به اشتباه به امیرالمؤمنین ع منسوب شده است (توضیح بیشتر). و یا مثلاً آقای سيدحسن اسلامي، در مقاله مفید «اخلاق و جنسیت در حدیث خصال النساء» نمونه‌ای از این روایات را بررسی، و به مثال‌های دیگری نیز اشاره کرده‌اند. و البته جای بررسی‌های بیشتر باقی است. - هم‌چنین بعضی از دیگر روایات تند در مورد زنان در منابع امامی، (با وجود معارض‌های قوی‌ترشان) از عامه به امامیه وارد شده‌اند؛ مانند روایت مرسل «أنكن أكثر أهل النار» (الفقیه، ‏۳/ ۳۹۱) روایتی عامی است (مثلاً نک‍: ابن خزیمه، صحیح، ۳۵۳). اما روایات معارضش از جمله در من لایحضره الفقیه، غالباً شیعی و امامی است. (مانند خبر «اكثر أهل الجنة من المستضعفين النساء»/ خبری آن را دیدگاه عامه می‌داند: شي‏ء يقوله الناس و…: الفقيه، ۳/ ۴۶۸) یا خبر سکونی «لَا تُنْزِلُوا النِّسَاءَ بِالْغُرَفِ وَ لَا تُعَلِّمُوهُنَّ الْكِتَابَة» که پاره‌های آن برگرفته از اخبار عامه از عمر یا رسول الله ص است. - صرف اِسناد معنعن از رجال شیعی برای نسبت موازی یک روایت به ائمه ع کافی نیست؛ مانند روایت سلیمان بن خالد عن أبي عبد الله ع أن قوما أتوا رسول الله ص فقالوا يا رسول الله إنا رأينا أناسا يسجد بعضهم لبعض فقال رسول الله ص لو أمرت أحدا أن يسجد لأحد لأمرت المرأة أن تسجد لزوجها (الكافي، ۵/ ۵۰۸). در منابع امامی تنها یک سند از سلیمان بن خالد (زیدی/ امامی) دارد؛ (و در تحریر تفصیلی‌تری از خبر از عبدالرحمن بن کثیر حاوي نهي است: بصائر، 1/ 351. و البته راوي اتهاماتي دارد.ولی در عامه کاملاً شناخته شده است، و برخی پژوهش‌ها تأثیرپذیری تحریر امامی از عامی را نشان داده‌اند (شیرزاد، تبارشناسی روایت سجدۀ زن بر شوهر در جوامع متقدم امامیه). بر این اساس برای اعتبارسنجی این اخبار ناگزیر از بررسی تحریرهای متقدم‌تر عامی هستیم. 👌موضوع بسیاری از این اخبار به نحوی است که مستند فتوای حرمت یا وجوب تلقی نمی‌شدند، و لذا با تسامح به منابع امامی راه یافته‌اند. این بررسی‌ها در مورد بسیاری از اخبار اخلاقی اهمیت زیادی دارد. #انتساب‌های_موازی @Al_Rijal