#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: اِهلال به مثابه‌ی شاخص در مطالعه‌ی پیوستار فرهنگی جاهلی- قرآنی #چکیده 🔹اهلال از شمار آن دسته از واژه های قرآنی است که در مقام نفی برخی از رسوم جاهلی در خصوص قربانی حیوان به کار رفته و از آنجا که دارای کارکرد ثبوتی در شریعت اسلامی نبوده، عملاً در تداول متشرعه زمینه ای برای کاربرد نیافته است. 🔹عوامل متعدد مانند عدم کاربرد واژه در دوره ی اسلامی برای قربانی، فاصله گرفتن از دوره ی جاهلی و فراموش شدن رسوم آن دوره و مطرح شدن مسئله ی تسمیه بر ذبح حیوان - هر چند برای مصرف گوشت روزانه و نه برای مقاصد آیینی - موجب شده است تا طیف وسیعی از مفسران و فقیهان در مذاهب مختلف اسلامی مفهوم اهلال بر حیوان را به مفهوم تسمیه بازگردانند. 🔹در این مقاله با کاوش در خصوص ریشه ی واژه و کاربردهای کهن آن کوشش شده است تا بافت معنایی این واژه در کاربردهای پیش از اسلام بازشناخته شود و نشان داده شود آنچه در دوره ی جاهلی اهلال خوانده می شده، هم از نظر آیینی بودن و هم از نظر اختصاص به برخی از قربانی ها، تا چه حد محدودتر از کاربردی است که در شریعت اسلامی برای تسمیه بر ذبیحه در نظر گرفته شده است. 🔹ضمناً توجه به کاربرد سلبی اهلال در قرآن کریم اهمیت دارد، یعنی اینکه هرگز امر به اهلال وجود ندارد و صرفاً از خوردن گوشت حیوانی که اهلال آن برای غیر خدا بوده باشد، نهی شده است. 🔹با توجه به این نکات، می توان نتیجه گرفت که آیات مربوط به اهلال مستقیماً و بر اساس دلالت ظاهر نمی توانند در مسئله ی تسمیه بر ذبح مورد استناد قرار گیرند و از منظر فقهی، برای تسمیه باید به دنبال مستندات بود که رأساً به عنوان سنت یا در مقام تأویل اهلال در کتاب به موضوع تسمیه پرداخته باشند. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات قرآن و حدیث؛ سال دوم؛ پاییز و زمستان 1387؛ شماره ی 1 (پیاپی 3) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: سکنا یا اُنس گرفتن مردان به زنان در قرآن و حدیث با رویکرد ریشه‌شناسی #چکیده 🔹سکنا یا انس گرفتن مردان به زنان در قرآن کریم و احادیث بارها گوشزد شده است، ولی فهم این آموزه، نه‌تنها امروز که در سده‌های متقدم نیز با ابهاماتی نزد مفسران و شارحان حدیث روبه‌رو بوده است. 🔹امروز هم برای مخاطبان حاضر این پرسش در میان است که در این نصوص سخن از چه نوع نسبتی میان مردان با زنان است و محتوای این نصوص تا چه اندازه به استوارسازی مبانی خانواده و تا چه اندازه به لذت‌جویی مردان مربوط می‌شود و چرا گرانیگاه این نسبت زنان است. 🔹در مقاله ی حاضر کوشش شده است تا با ریشه‌شناسی و استفاده از روش‌های زبان‌شناسی تاریخی به تحلیل آیات و احادیث مربوط پرداخته شود و در موارد نیاز از مطالعات تطبیقی متون ادیان نیز استفاده شده است. 🔹به‌عنوان دستاورد پژوهش می‌توان گفت: آموزه ی قرآنی سکنا، کاملاً ناظر به استوارسازی مبانی خانواده است و آموزه ی انس در احادیث، یا برآمده از آن است که ماده ی قرآنی «س ک ن» به ماده ی «ا ن س» نقل به معنا شده و تحولات اجتماعی به موازات تحولات زبانی مسیر این آموزه را تغییر داده است؛ یا به موازات آموزه ی قرآنی سکنا، نسبت انس میان مرد و زن به‌عنوان یک آموزه ی دیرین در ادیان ابراهیمی و نه تفسیر سکنا، در روایات اسلامی مطرح گشته است. 🌀 منبع: مجله‌ی پژوهشنامه ی تفسیر و زبان قرآن؛ دوره ی 8، شماره ی 2 - شماره ی پیاپی 16؛ بهار و تابستان 1399. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: گرایش های فقه امامیه در سده ی دوم و سوم هجری قمری #چکیده 🔹مطالعه در باره‌ی اندیشه‌ی فقهی امامیان سده‌های نخست، به سبب تحولات مهم در ساختار آن و نیز کمبود منابع موثق، دشوار می‌نماید. 🔹 بر اساس موضعگیری‌های مربوط به کاربرد ادله‌ی مختلف فقهی، در سده‌ی دوم و سوم، چند حلقه‌ی نسبتاً متمایز از فقها که در مباحث فقهیِ خود دیدگاهی تحلیلی نیز داشته اند، قابل تشخیصند و بی شک شناختی عمیق‌تر از تاریخ فقه امامیه در دوره‌ی نخستین، مستلزم پژوهش در گرایش‌ها و اختلاف دیدگاه‌های این فقهان است. 🔹 در این مقاله کوشش شده است تا این حلقه‌های اجتهادگرا با روش‌های شاخص هر یک، به اجمال معرفی گردند. این حلقه‌ها تا میانه ی سده‌ی سوم، در محافل فقهی حضوری محسوس داشته‌اند، اما در نیمه‌ی اخیر آن سده، گرایش رو به رشد اجتهاد ستیزی، به طور مشترک در محافل محدثان و متکلمان به چشم می‌خورد. 🌀 منبع: مجله‌ی نامه ی فرهنگستان علوم؛ سال 1375ش, دوره‌ی 3, شماره‌ی 4. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احادیث مربوط به وجه‌ی تسمیه زنان: نقد محتوا با مبنای ریشه‌شناسی #چکیده 🔹در مروری بر گونه‌های مختلف حدیثی، یکی از گونه‌ها، احادیث وجه تسمیه است که بخشی از آن به نام‌های خاص ـ مانند نام پیامبران و شخصیت‌های قصصی ـ و بخشی دیگر به دایره‌ی واژگان مربوط می‌شود. به خصوص این گونه‌ی اخیر، از آن‌رو پر اهمیت است که امکان آزمون محتوای آن با روش‌های ریشه‌شناسی وجود دارد. 🔹 مقاله‌ی حاضر در پی آن است که سه لفظ مربوط به زن ـ یعنی «مرأة» به معنای انسان مادینه، «نساء» به معنای جمعِ آن و نام خاص «حواء» به عنوان نخستین زن را از حیث ریشه‌شناسی بکاود و نشان دهد احادیث وارد شده درباره‌ی وجه تسمیه به این الفاظ چگونه ارزیابی می‌شوند؟ هدف از این پژوهش در سطح محدود؛ نقد محتواییِ این بخش از روایات مربوط به ارزش‌گذاری جنسیت زن و در سطح گسترده؛ گشودن باب جدیدی از کاربرد زبان‌شناسی تاریخی در نقد محتوایی حدیث است. 🔹 روش به کار گرفته شده در این پژوهش، ریشه‌شناسی با الگوهای معمول در زبان‌شناسی تاریخیِ سامی است و به تناسب بحث، در سطح محدود از مقایسه محتوای روایات با متون مقدس ادیان پیشین نیز استفاده شده است. 🔹 از حیث دامنه، محور بحث به طور خاص احادیثی به نقل از امام جعفر صادق (ع) است که در آن‌ها از سه وجه تسمیه مورد اشاره، سخن آمده است. 🔹 البته در متون غیرِ امامیه نیز مضامین مشابهی نیز از ابن‌عباس نقل شده که در مقام مقایسه بررسی شده است. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات فهم حدیث؛ دوره‌ی 7، شماره‌ی 2 - شماره‌ی پیاپی 14، بهار و تابستان 1400، صفحه 9-25. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: نقش دانشنامه‌ها در ارتقای فرهنگ عمومی: تحلیل تاریخی #چکیده 🔹ورود جهان غرب به عصر روشنگری، مستلزم آن بود که سطح سواد در طبقات مختلف جامعه ارتقا یابد و همه افراد جامعه در گستره‌ای فراگیر، از آگاهی بیشتری برخوردار گردند و این به معنای آموزش عمومی مستمر بود. آموزش عمومی که در عرصه فرهنگ، اصطلاحی ساخت‌یافته است، بیشتر تداعی کننده آموزش‌های مدرسه‌ای است، ولی این نوع آموزش‌ها همواره دوره‌ای محدود دارند و پس از ورود فرد به جامعه، به‌طور معمول دوام ندارند؛ در حالی که جریان روشنگری نیازمند استمرار آموزش و آگاهی‌بخشی بود. دانشنامه‌ها به‌عنوان نهادی در عرض مدرسه که بتواند این استمرار در آموزش عمومی را تأمین کند، توانستند چنین نقشی را برعهده گیرند. آنچه در عرصه غرب در جریان روشنگری عملاً اتفاق افتاد، پای گرفتن دانشنامه به‌معنای جدید آن و عملکرد جدی این امر فرهنگی به‌مثابه نهادی برای آموزش عمومی مستمر، تکمیل عملکرد مدرسه و کمک به ارتقای سطح آگاهی در طبقات مختلف جامعه است. در پژوهش حاضر، مسئله اصلی نقش دانشنامه‌ها در آموزش عمومی مستمر و عملکرد آنها در جریان روشنگری، به‌خصوص نزد ملت‌های پیشرو اروپاست و از نظر روش‌شناسی، این مطالعه از جنس تاریخ اندیشه و بهره جوینده از روش‌های این حوزه است. 🌀 منبع: مجله‌ی مطالعات دانشنامه‌نگاری؛ دوره 1، شماره 1؛ زمستان 1399؛ صفحه 69-98. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: احقاف نمونه‌ای از افزایش وضوح در روند تاریخی تفسیر #چکیده 🔹واژه ها و یا نامهای ذکر شده در قرآن کریم، می توانند در دوره های مختلف تاریخی، در مقام تعیین مرجع از وضوح بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. 🔹 به عنوان مبنایی کلی در رویارویی با متون، انتظار بدوی آن است که برخی از واژه ها یا نامهای یاد شده در قرآن کریم که در صدر اسلام دارای مرجعی واضح بوده اند، به تدریج با دور شدن از آن عصر، با ابهام در مرجع یابی مواجه شده باشند. 🔹 هیچ دور نیست که صحابه و تابعین درباره ی تعیین معنای یک واژه یا مسمای یک نام آگاه بوده باشند، اما به تدریج با دور شدن از عصر آغازین، با از دست رفتن بافت پیرامتنی از وضوح درباره ی واژه ی احقاف روی داده باشد. 🔹 نزد نخستین مفسران، درباره ی احقاف دیدگاه ها، دور از وضوح و پر اختلاف است، در حالی که در سده های بعدی بر وضوح این نام افزوده شده و از احساس ابهام درباره ی مرجع آن کاسته شده است. بر این پایه، مطالعه ی احقاف، می تواند زمینه ی دستیابی به شاخص مناسبی برای مطالعه ی چنین رخدادی در روند تاریخی تفسیر باشد. 🌀 منبع: مطالعات تاریخی قرآن و حدیث؛ تابستان و پاییز 1386 - شماره ی 40 ISC (21 صفحه - از 8 تا 28) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: نظریه دلالت و معنا در آموزه امام صادق علیه السلام #چکیده 🔹باز خوانی بُن مایه‌های نظری در سنت اسلامی و به خصوص آموزه امام صادق علیه السلام به عنوان بنیانگذار مذهب جعفری در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، می‌توان گامی ثمر بخش باشد، هم از آن حیث که ما را با ظرفیت‌های موجود در سنت بیشتر آشنا سازد و نیز از آن حیث که بتواند افق‌هایی را در دانش امروزی ما باز کند یا گسترش دهد. در آموزه آن حضرت، معنا همواره در یک فرایند تعاملی شکل می‌گیرد و دائما در گرو دریافت شدن است، دریافتی که برآیند درک متکلم از مخاطب و گزینش دال‌ها متناسب با حال مخاطب است. سطح بنی مخاطبان گامی دیگر در بسط نظریه نزد امام صادق علیه السلام است، که با تأیید بسط معنا بر عهده مخاطب، به تبیین فهم معانی متفاوت از متن پرداخته است. رابطه دو سویه افزون بر سطح گفته پردازی، در سطح گفته نیز قابل تصور است و چنین رابطه ای نه تنها در آموزه‌های امام صادق علیه السلام مورد توجه قرار گرفته و تحلیل شده است؛ رابطه مکملی مهم‌ترین گونه از این دست روابط دو سویه است، که در سخنان آن حضرت به آن پرداخته شده است. با وجود آن که در تعالیم امام صادق علیه السلام، به اقتضای مقام آن حضرت به مثابه امام، مباحث دینی محوریت دارد و انتظار نمی‌رود که موضوعات ادبی و زبان شناختی مستقیما مورد توجه آن حضرت قرار داشته باشد، اما به تناسب فهم متون دینی، مسئله دلالت و معنا در تعالیم آن حضرت موقعیتی مهم داشته است و این امر، اجازه می‌دهد که بتوان یک نظریه دلالت و معنا را از تعالیم آن حضرت باز خوانی کرد. 🌀 منبع: کتاب مبانی و روش اندیشه علمی امام صادق (ع)، فصل دوازدهم، دانشگاه امام صادق (ع)، چاپ اول: 1391ش. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: پیجویی ریشه‌های واژه ادب در زبان‌های سامی و آفروآسیایی - «منتشره شده ضمن زندگی‌نامه و خدمات علمی دکتر آذرنوش، 1396ش» #چکیده 🔹استاد دکتر آذرتاش آذرنوش در سال 3131ش مقاله‌ای را با عنوان «ادب» برای جلد هفتم دائره‌المعارف بزرگ اسلامی تأليف کرد که دو سال بعد در آن مجلد به چاپ رسيد. اين مقاله که از تحليلی کم‌نظير برخوردار است، ادب را به عنوان يک انگاره پيچيده و چندوجهی در سده‌های پرتلاطم نخست بررسی کرده و توانسته است با کاوش در کاربردهای انگاره، تصويری تاريخی و صورت‌بندی مبسوط از آن به دست دهد که راهگشای حل بسياری از مفاهيم ترکيبی در تاريخ فرهنگ و علوم اسلامی، از ادبيات تا اخلاق، و از فقه تا تصوف نيز هست. با وجود آن که استاد آذرنوش به نظريات ارائه شده درباره ريشه واژه ‌ادب از سوی پژوهشگران مسلمان و خاورشناسان توجه داده و يکايک آنها را در بوته نقد نهاده است، ولی ريشه‌شناسی واژه در دستور کار آن مقاله نبوده است. در مقاله حاضر کوشش می‌شود تا با کاوش در ريشه‌شناسی واژه، گامی در راستای گسترش بحث طرح شده در آن مقاله سترگ، برداشته شود. 🌀 منبع: کتاب زندگی‌نامه و خدمات علمی دکتر آذرنوش، 1396ش 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: الزامات زبان‌شناختی مطالعات بین رشته‌ای #چکیده 🔹با تکیه بر باور امروزی در علوم مختلف انسانی در خصوص رابطه میان زبان و فکر, گسترش روابط بینازبانی در تماس میان رشته های مختلف علمی, ابزاری برای بسط اندیشه و افق های نگاه است که علوم در اختیار یکدیگر قرار می دهند. بدین ترتیب, حساسیت زبان در ارتباط علوم دریافت می شود و از سوی دیگر, نگرانی ها درباره صدماتی افزایش می یابد که ممکن است در اثر اختلال در روابط بینازبانی به وجود آید. توجه به برخی ویژگی های زبان علمی, مانند تفاوت نهادن میان جنبه های تعیینی و تاریخی, در تنظیم این روابط بسیار حساس و تعیین کننده است و تعیینی انگاشتن مفاهیم تاریخی, یا عکس آن, ممکن است نتایج مخربی را در روابط میان رشته ای داشته باشد. برخی مطالعات زیربنایی, مانند دست یافتن به نوعی تبارشناسی زبانی از زبان های علمی می تواند سلامت و ثمربخشی بیشتر برای مطالعات میان رشته ای را تضمین کند. 🌀 منبع: نشریه: مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، سال:1387، دوره:1، شماره:1 (میان رشته ای: چیستی و مفاهیم)، صفحات :111-135. 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: الزامات روش‌شناختی مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم (بررسی نمونه محور آثار مرتبط با معناشناسی) #چکیده 🔹 تحقق یک مطالعه میان رشته‌ای صحیح در گرو ایجاد هم سنخی و مجانست میان رشته‌های درگیر در آن است. ایجادِ سه گونه هم سنخی برای چنین مطالعاتی ضروری است: هم سنخی از جهتِ روش، زبان و مبانی معرفت شناختی. ایجاد هم سنخی در این سه جهت می تواند ترکیب و هم گرایی را در مطالعه میان رشته‌ای ایجاد کند. مسلماً هم سنخیِ روشی یکی از مهمترینِ این الزامات محسوب می‌شود. بررسی نمونه محور بخشی از پژوهش‌های میان رشته‌ای در حوزه مطالعات قرآنی سه لازمه روش شناختی را برای ایجاد هم سنخی روشی نشان می‌کند: 1- استفاده از روش‌هایی که در گفتمان علمی خود مقبول واقع شده و حد و مرز و استقلال خود را یافته باشند؛ 2- تنقیح دقیق معنای مورد نظر از روش مورد استفاده و بیان تمایز روش مورد نظر با روش های مشابه و بیان ضرورت استفاده؛ 3- استفاده ارگانیکی از روش مورد نظر به جای استفاده مکانیکی از آن. تحقق این سه ویژگی موجب می‌شود ایجاد زبان مشترک و برقراری گفت وگوی میان رشته‌ای که به حل مسئله و یا فهم بهتر پدیدار منجر می‌شود، به دست آید. 🌀 منبع: نشریه مطالعات قرآن و حدیث سال دهم پاییز و زمستان 1395 شماره 1 (پیاپی 19) 🆔 @ostadpakatchi

#معرفی_مقاله 🌀 مقاله: آزمونی بر خوانش تاریخی روایات قصص: مطالعه موردی داستان اصحاب کهف #چکیده 🔹 در حوزه تفسیر قرآن، یکی از رویکردهایی که به خصوص در سده اخیر اهمیت یافته، تطبیق قصص قرآنی با وقایع تاریخی با تکیه بر روایات است، رویکردی که بر آمده از تحولات مربوط به فهم تاریخ در عصر جدید و نیز چالشها با خاورشناسی است. در مقاله حاضر داستان قرآنی اصحاب کهف به سبب اشتراک بین دو دین اسلام و مسیحیت و منابع گسترده در فرهنگ مسیحی و تصوری که درباره تطبیق آن با وقایع تاریخ روم وجود دارد، به عنوان نمونه ای برای مطالعه انتخاب شده است؛ به ویژه با توجه به اینکه هم در کلیات و هم در مولفه های جزئی هماهنگی بسیاری میان پرداخت داستان در روایات اسلامی و مسیحی وجود دارد. در این مطالعه، با تکیه بر اطلاعاتی که در منابع درباره موطن اصحاب کهف، مدت خواب اصحاب کهف، نام پادشاه جباری که در زمان او به خواب رفتند و نام پادشاهی مومنی که در زمان او از خواب برخاستند کوشش شده است تا امکان تطبیق روایات با قطعیات ذکر شده در قرآن کریم سنجیده شود. به عنوان حاصل مطالعه، نشان داده می شود که با وجود اختلافی که درباره نام پادشاه مومن و اتفاقی که درباره نام پادشاه جبار وجود دارد، آنچه بیش از همه با قطعیات قرآن ناسازگار است، به خواب رفتن اصحاب کهف در زمان دقیانوس است که عموم روایات اسلامی و مسیحی درباره آن شکی به خود راه نداده اند. نتیجه نهایی آن است که کوشش افراطی در جهت تاریخی نگری به قصص قرآنی با تکیه بر روایات، می تواند به برداشتهای خطا از قصص منجر گردد. 🌀 منبع: نشریه مطالعات تاریخی قرآن و حدیث، سال هفدهم شماره 1 (پیاپی 49، بهار و تابستان 1390) 🆔 @ostadpakatchi