تازیانه/ شلاق در قرآن و سنّـت ؛ از انگاره تا گفتمان ( قسمت اوّل) نقدی بر تاریخ گذاری تشریع تازیانه و شلاق در قرآن و سنّت ✍️ علی راد از گذشته تا کنون , برخی از پژوهشگران فقه و تاریخ تلاش نمودند که نشان دهند شلاق یا تازیانه رایج در فقه اسلامی ریشه در قرآن و سنّت دارد و برای این منظور به آیات و متون فقهی استناد جسته اند ؛ اخیراً با استناد به ظاهر مفاد شماری از آیات قرآن کریم تلاش شده است که شلاق و تازیانه شناخته شده در فرهنگ کیفری رایج را همان دیدگاه قرآن معرفی نمایند . این یادداشت درنگی کوتاه بر این نگره و نظره است . تفصیل و تحقیق گسترده این مسئله را در پژوهش پارادایم حیل در فقه و تفسیر از انگاره تا گفتمان انجام داده ام که امید است منتشر گردد. مبنای تاریخمندی تشریع حد زنا بر این مهم تاکید دارد که هر گونه استدلال یا استشهاد به اجرای حد زنا با ابزار خاص شلاق در صدر اسلام یا استنباط از آیات و احادیث بایستی با تاریخ تشریع آن هماهنگ باشد . بر پایه این مبنا در سال پنجم بعثت در زمان نزول سوره صاد در مکه , اصطلاح « سوط » به مفهوم شرعی آن « تازیانه چرمی یا ریسمانی خاص برای اجرای مجازات شرعی بر روی بدن مجرم» تشریع نشده است زیرا با کانتکس تاریخی و فرهنگی آن تناسب ندارد . در عهد مکه فضای سیاسی- اجتماعی تشریع قوانین مجازات اسلامی به ویژه مجازات خاص شلاق و تنبیه بدنی در جرایم خاص جنسی , شرب خمر و همانند این دو برای قرآن و رسول خدا ( ص ) و پیروان ایشان به دلیل عدم برخورداری از قوه قهریه و قدرت اجتماعی- سیاسی فراهم نبود. در دوره مدینه است که مجازات تنبیه بدنی مجرمان جرائم جنسی در قرآن (« الزَّانِيَةُ وَ الزَّاني‏ فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ وَ لا تَأْخُذْكُمْ بِهِما رَأْفَةٌ في‏ دينِ اللَّهِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْآخِرِ وَ لْيَشْهَدْ عَذابَهُما طائِفَةٌ مِنَ الْمُؤْمِنينَ » : سوره نور / آیه 4 ؛ « وَ الَّذينَ يَرْمُونَ الْمُحْصَناتِ ثُمَّ لَمْ يَأْتُوا بِأَرْبَعَةِ شُهَداءَ فَاجْلِدُوهُمْ ثَمانينَ جَلْدَةً وَ لا تَقْبَلُوا لَهُمْ شَهادَةً أَبَداً وَ أُولئِكَ هُمُ الْفاسِقُونَ » : سوره نور / آیه 4 ) و شرب خمر در سنّت تشریع گردید (بنگرید : المصنف - عبد الرزاق الصنعاني - ج 7 - ص 376 – 377 ؛ سنن الدارمي - عبد الله بن الرحمن الدارمي - ج 2 - ص 175 - 176 ؛ السنن الكبرى - أحمد بن الحسين البيهقي - ج 8 - ص 318 - 321) و البته از هر گونه تنبیه بدنی بیش از ده عدد ضربه در غیر جرائم مستلزم حد شرعی مصرح در قرآن به عنوان قاعده زرین و ثابت از سوی رسول خدا ( ص ) منع گردید . این قاعده چنین گزارش شده است : أبا بردة بن نيار الأنصاري يقول سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول لا يجلد أحد فوق عشرة أسواط إلا في حد من حدود الله عز وجل (احمد بن حنبل , المسند , ج 4 , ص 45 ؛ صحیح البخاری , ج 8 , ص 32) . شیخ صدوق نیز این مضمون را چنین نقل می کند : وقال رسول الله صلى الله عليه وآله : لا يحل لوال يؤمن بالله واليوم الآخر يجلد أكثر من عشرة أسواط إلا في حد وأذن في أدب المملوك من ثلاثة إلى خمسة (صدوق , کتاب من لا يحضره الفقيه , ج 4 , ص 73 .) . بعد از رحلت رسول خدا ( ص) بنا به اجتهاد و تشخیص دستگاه خلافت این عدد افزایش یافت هر چند که برخی اختصاص این حکم به عصر نبوی را نپذیرفته و این توجیه را ضعیف میدانند ولی اصل اختلاف فقیهان عامه در مسئله انکار ناپذیر است. نووی این اختلاف نظر را به تفصیل و دقت گزارش کرده است ( نووی , شرح صحیح مسلم , ج 11 , ص 222 ) . بنا بر این تعبیر « مئة سوط » در امور تعزیزی و نقض سوگند برای تادیب همسر, عبد و کنیز در عهد مکی و مدنی دوران حیات رسول خدا ( ص ) فاقد گزارش است زیرا بایستی مجازات تعزیزی کمتر از حد شرعی باشد و این حد شرعی در دوره حضرت محمد ( ص ) در مدینه بیش از ده شلاق نبود . هم چنین در سنّـت رسول خدا ( ص ) که منبع و عیار تفسیر آیات اجرای حدود هست نه تنها مفهوم فقهی از واژه سوط - تازیانه چرمین ویژه اجرای حد - وجود ندارد بلکه منابع حدیثی- فقهی تصریح دارند که این معنا و مصداق از سوط از عصر خلیفه دوم در فقه رایج شد . در سنّت گزارش شده از رسول خدا ( ص ) فرد مجرم را با شاخه خرما , عصای دستی , گوشه عبا , نعلین , دست انسان یا هر آنچه به طور عادی با افراد همراه است , ضربه می زدند و به هیچ روی گزارشی از ضربه زدن با شلاق به مفهوم متاخر آن در فقه مذاهب به دست نیامد لذا این انگاره دچار زمان پریشی تاریخی است(بنگرید : المصنف - عبد الرزاق الصنعاني - ج 7 - ص 377 ؛ السنن الكبرى - أحمد بن الحسين البيهقي - ج 8 - ص 318 – 321 ؛ المصنف - ابن أبي شيبة الكوفي - ج 6 - ص 503 – 505) . @OstadRad

تازیانه/ شلاق در قرآن و سنّـت ؛ از انگاره تا گفتمان ( قسمت دوّم) نقدی بر تاریخ گذاری تشریع تازیانه و شلاق در قرآن و سنّت ✍️ علی راد شلاق مذکور در آیات – جلدة - و سنّت رسول خدا ( ص ) – ضربة - همان سوط در مذهب فقهی عطاء و شافعی و دیگران نیست . در نگرش مذاهب فقهی مقصود از سوط ابزاری تابیده شده از چرم یا ریسمان است که بر بدن مجرم کوبیده می¬شود و اثر آن در پوست باقی می¬ماند لکن در سنّـت رسول خدا ( ص ) که منبع و عیار تفسیر آیات اجرای حدود هست نه تنها این مفهوم فقهی از سوط وجود ندارد بلکه منابع حدیثی- فقهی تصریح دارند که این معنا و مصداق از سوط از عصر خلیفه دوم در فقه رایج شده است. در سنّت نبوی فرد مجرم را با شاخه خرما , عصای دستی , گوشه عبا , نعلین , دست انسان یا هر آنچه به طور عادی با افراد همراه است, ضربه می زدند و به هیچ روی گزارشی از ضربه زدن با شلاق به مفهوم متاخر آن در فقه مذاهب به دست نیامد . برخی از گزارش های صحابه از کیفیت اجرای حد ضربه بر بدن مجرمان در عصر رسول خدا ( ص ) چنین است : الف . عن عقبة بن عامر قال : أتي النبي صلى الله عليه وسلم برجل شرب خمرا ، فأمر فضربوا بالأيدي ، و بجريد النخل ، فكنت فيهم . ب . عن عبد الرحمن بن أزهر قال رأيت النبي صلى الله عليه وسلم عام حنين يسأل عن رحل خالد بن الوليد فجئت بين يديه اسأل عن رحل خالد حتى اتاه جذعا واتى النبي صلى الله عليه وسلم بشارب قال اضربوه فضربوه بالأيدي والنعال وأطراف الثياب وحثوا عليه التراب ثم قال النبي صلى الله عليه وسلم بكتوه . ج . عن عبيد بن عمير يقول: كان الذي يشرب الخمر يضربونه بأيديهم ونعالهم، ويصكونه، فكان [ذلك ] على عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم ، وأبي بكر ، وبعض إمارة عمر ، ثم خشي يغتال الرجل، فجعله أربعين سوطا ، فلما رآهم لا يتناهون جعله ستين ، فلما رآهم لا يتناهون جعله ثمانين ، ثم قال : هذا أدنى الحدود . د . عن عبد الرحمن بن الأزهر قال: أتي النبي صلى الله عليه وسلم بشارب يوم حنين ، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم للناس : ( قوموا إليه ) فضربوه بنعالهم . ه . عن أبي سعيد الخدري أن رسول الله صلى الله عليه وسلم ضرب في الخمر بنعلين أربعين ، فجعل عمر مكان كل نعل سوطا . و . عن أبي هريرة أن رسول الله صلى الله عليه وسلم أتى برجل قد شرب ، فقال : ( اضربوه ) قال أبو هريرة : فمنا الضارب بيده ، والضارب بنعله ، والضارب بثوبه ، فلما انصرف قال بعض القوم : أخزاك الله، فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم : (لا تقولوا هكذا ، لا تعينوا عليه الشيطان) . ز . أخبرنا معمر ، وابن جريج ، قال : سئل ابن شهاب كم جلد رسول الله صلى الله عليه وسلم في الخمر ؟ قال: لم يكن رسول الله صلى الله عليه وسلم فرض فيها حدا ، كان يأمر من حضره، يضربون بأيديهم ونعالهم حتى يقول رسول الله صلى الله عليه وسلم : ارفعوا ، و فرض فيها أبو بكر أربعين سوطا ، و فرض فيها عمر ثمانين سوطا . تحلیل یک . در گزارش¬های فوق ابزار تنبیه مجرمان مستوجب حد شرعی در عصر رسول خدا (ص ) چهار ابزار یاد شده است : دست , نعلین عربی, شاخه خرما و گوشه¬ی عباء یا لباس. مقصود از دست عضو انسانی است که به طور معمول از آن برای تنبیه استفاده می شود لکن قوه و شدت تادیب با آن در حد شلاق نیست . نعلین عربی پاپوش خاص رایج در عصر رسول خدا ( ص ) است که به طور عادی از آن برای تأدیب استفاده نمی¬شود . نعلین عربی شبیه صندل انگشتی امروزین است که نوک آن پایین‌تر است و روی آن از سمت بالا و جلوی پا باز است و فقط کف آن پوشیده است و یک بند از کف کفش از لاى شصت پا بیرون است و به بند بالاى برآمدگى روى پا وصل می‌شود و آن بند مفصلى از دو طرف به کف نعلین اتّصال دارد. مقصود از أطراف ثوب نیز گوشه عباء یا بالا پوش عربی است که به طور عادی نیز از آن برای ضربه زدن استفاده نمی شد . جریده نخل نیز همان شاخه خرما است که دارای ساقه و برگه های درخت خرما است که چندان سخت و تٌرد و شکننده نیست . @OstadRad

تازیانه/ شلاق در قرآن و سنّـت ؛ از انگاره تا گفتمان ( قسمت سوّم) نقدی بر تاریخ گذاری تشریع تازیانه و شلاق در قرآن و سنّت ✍️ علی راد ادامه تحلیل نصوص و متون دو . احادیث بر شیوع و ثبات کاربرد این ابزارهای عادی در تنبیه و تأدیب بدنی در عصر رسول خدا ( ص ) تاکید و تصریح دارند و در آنها اشاره ای به استفاده از شلاق نشده است با اینکه شلاق ( سوط ) در آن دوره شناخته شده و در تنبیه حیوانات و اسب سواری شیوع داشت؛ با توجه به این نکته برخی از فقیهان معاصر تعدی از ابزار های تنبیه و اجرای حدود در سنّت نبوی و جایگزینی شلاق به جای آنها را مشکل دانستند . برای نمونه مولف الدر المنضود از فقیهان معاصر شیعی بر مناقشه بر انگیز بودن این تبدیل در سنّت رسول خدا ( ص ) تاکید دارد زیرا برای رسول خدا ( ص ) میسور بود که به جای شاخه درخت خرما از شلاق چرمین صدتایی استفاده کند : ولكن الظاهر أن التعدي من الشمراخ إلى السياط أمر مشكل وذلك لأنه صلوات الله عليه قد دعا بعذق فقده مأة ثم ضرب بمشاريخه مع أنه كما ذكرناه كان يمكن له أن يدعو بمأة سوط ويضرب بها مجتمعة (سيد گلپايگاني , الدر المنضود في أحكام الحدود , ج 1 , ص 374 ) . هم چنین این اقدام خلیفه دوم در مناظرات جدلی شیعه و اهل سنّت از جمله عوامل نقد فقه عمر بن خطاب دانسته شده است . سید محمد لکهنوی در این باره می نویسد : طعن پنجم : آن است كه عمر در اقامه حد به جاى صد تازيانه [ به ] صد شاخ درخت حكم كرده ، و اين مخالف شريعت است ؛ زيرا كه خداى تعالى مى فرمايد : ( الزّانِيَةُ وَالزّانِي فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِد مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَة ) (تشييد المطاعن لكشف الضغائن , ج 5 , ص 342 – 349 ) . سه . احادیث تصریح دارند که تغییر و تبدیل ابزار تأدیب مجرمان از نعلین به شلاق (سوط) در عصر خلیفه دوم صورت گرفت . نظر به اجتهادی بودن این تغییر از سوی خلیفه دوم, شماری از فقیهان اهل سنّت هم چنان به اعتبار و کفایت اجرای حد با ابزارهای رایج در عصر رسول خدا ( ص ) تصریح دارند و مخالفت با آنان را نفی احادیث صحاح و مخالفت با سیره و سنّت می¬دانند و اساساً اجرای حد با شلاق را محل اختلاف و مناقشه آراء می¬دانند . نووی از فقیهان شافعی ضمن دفاع از احادیث با جرأت تمام نقد خود بر پنداره شرط بودن شلاق (سوط) در اجرای حدود را چنین بیان می¬کند: « قوله (ضربه بجريدتين) وفي رواية بالجريد والنعال أجمع العلماء على حصول حد الخمر بالجلد بالجريد والنعال وأطراف الثياب واختلفوا في جوازه بالسوط وهما وجهان لأصحابنا الأصح الجواز وشذ بعض أصحابنا فشرط فيه السوط وقال لا يجوز بالثياب والنعال وهذا غلط فاحش مردود على قائله لمنابذته لهذه الأحاديث الصحيحة قال أصحابنا وإذا ضربه بالسوط يكون سوطا معتدلا في الحجم بين القضيب والعصا فإن ضربه بجريدة فلتكن خفيفة بين اليابسة والرطبة » ( . نووي - شرح صحيح مسلم - ج 11 - ص 218 – 219 .). ابن اثیر نیز بر پایه حدیثی از صحابه تصریح دارد که پیش از عثمان ابزار اجرای حدود غیر از شلاق و حتی عصای چوبی بوده است و عثمان به دلیل قانونی کردن این سبک مورد عتاب قرار گرفت : « و في حديث عائشة : عَتَبُوا على عثمانَ ضَرْبَةَ السَّوطِ والعصا أَي كان مَنْ قَبْلَه يَضْرِبُ في العقوبات بالدِّرَّة والنَّعْل ، فخالفهم . » ( . ابن أثیر , النهاية في غريب الحديث والأثر , ج 3 , ص 80 ) . @OstadRad

تازیانه/ شلاق در قرآن و سنّـت ؛ از انگاره تا گفتمان ( قسمت چهارم) نقدی بر تاریخ گذاری تشریع تازیانه و شلاق در قرآن و سنّت ✍️ علی راد ادامه تحلیل نصوص و متون چهار . عمده منابع نخستین حدیثی – فقهی در باب اجرای حدود تصریح دارند که چگونگی ساخت شلاق و افزایش حدود از دوره خلیفه دوم شروع شد و اساساً ایشان اهتمام جدی بر ثبت این مهم در مصحف را داشت. برخی از گزارش های موجود در منابع اهل سنّت چنین است : الف . عن يزيد بن خصيفة عن السائب بن يزيد قال كنا نؤتى بالشراب في عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم وفي عهد أبى بكر وصدرا من امرة عمر يعنى فنضربهم بأيدينا ونعالنا وأرديتنا حتى كان صدرا من امرة عمر رضي الله عنه فجلد أربعين حتى إذا عتوا فيه وفسقوا جلد ثمانين ( إبن حنبل , أحمد, المسند , ج 3, ص 449 ؛ بخاری , الصحیح , ج 8 , ص 14 ؛ أحمد بن الحسين البيهقي - السنن الكبرى - ج 8 - ص 318 - 321 .) . ملا علی قاری سند این حدیث را در نهایت اعتبار و علو از جمله ثلاثیات بخاری می داند : « وسند البخاري هذا في غاية العلو لأن بينه وبين التابعي فيه واحد فهو في حكم الثلاثيات » (ملا علی قاری العینی, عمده القاری , ج 23 , ص 269 .). ب . عن أبي عثمان قال : أتي عمر برجل في حد ، فأتي بسوط فقال : أريد ألين من هذا ، فأتي بسوط فيه لين فقال : أريد أشد من هذا ، فأتي بسوط بين السوطين فقال: اضرب ولا يرى إبطك، وأعط كل عضو حقه . ج . عن عمرو بن عبيد عن الحسن قال : هم عمر بن الخطاب أن يكتب في المصحف أن رسول الله صلى الله عليه وسلم ضرب في الخمر ثمانين، ووقت لأهل العراق ذات عرق . د . ابن عباس ان الشراب كانوا يضربون على عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم يعنى بالأيدي والنعال والعصى قال وكانوا في خلافة أبى بكر رضي الله عنه أكثر منهم في عهد النبي صلى الله عليه وسلم فقال أبو بكر رضي الله عنه لو فرضنا لهم هذا فتوخى نحوا مما كانوا يضربون في عهد رسول الله صلى الله عليه وسلم فكان أبو بكر رضي الله عنه يجلدهم أربعين حتى توفى ثم كان عمر رضي الله عنه من بعدهم فجلدهم كذلك أربعين . بنا براین دیدگاه عطاء در جواز تشریع نقض سوگند و استناد آن به آیه سوگند أیوب ( ع ) در قرآن عهد مکی – سوره ص – مخالف با گزارش های تاریخی و نصوص صریح ممنوعیت حد تعزیزی بیش از ده شلاق در دوره مدینه است و پیش تر اشاره شد که عطاء بن أبی رباح کارگزار خلیفه دوم در مکه بود و بدون شک از نگرش فقه عمر بن خطاب متاثر بود و به اقتضای جایگاه سیاسی ناگزیز بود تا از مواضع فقهی خلیفه دوم پیروی نماید . این قراین نشان می¬دهد که چنین گزارش هایی در دوره تابعین و برایند رأی اجتهادی آنان و بر پایه اصطلاحات و مفاهیم فقهی رایج در این دوره پدید آمد . این گزارش ها در ارجاع به آیات مکی قرآن و حتی مدنی آن , به آسیب زمان پریشی و خطای در تاریخ¬گذاری دچار هستند . در نتیجه حداکثر اعتبار حدیث صنعانی در تراز قول صحابی و رأی تابعی است که به دلیل تفرد , اجتهادی بودن و مناقشه برانگیز بودن زمینه های صدور آن , اعتبار لازم را برای اثبات مدعای پارادایم مشهور ندارد . @OstadRad

تازیانه/ شلاق در قرآن و سنّـت ؛ از انگاره تا گفتمان نقدی بر تاریخ گذاری تشریع تازیانه و شلاق در قرآن و سنّت ( قسمت اوّل) : https://eitaa.com/OstadRad/595 ( قسمت دوّم) : https://eitaa.com/OstadRad/598 ( قسمت سوّم) : https://eitaa.com/OstadRad/601 ( قسمت چهارم) : https://eitaa.com/OstadRad/602 ✍️ علی راد @OstadRad

📣 هفتمین نشست از سلسله نشست های "روش شناسی علم" ↙️ موضوع: "روش شناسی علوم حدیث" 🔸ارائه کننده: 🎙حجت الاسلام والمسلمین دکتر علی راد 🗓 زمان: چهارشنبه 20 دی ماه 1402 🕘 ساعت: 12:30 🟣 لینک شرکت مجازی؛ https://ac.ismc.ir/anjomanhawzah2/ @OstadRad

👆👆 فایل صوتی نشست علمی روش شناسی علوم حدیث ارائه؛ حجت الاسلام دکتر علی راد @OstadRad

🔻 سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی با همکاری مدرسه تخصصی حدیث؛ آخوند خراسانی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان برگذار می نماید. 🚨 فصل پنجم؛ عرصه ها و روش های حدیث پژوهی مقارن با عنوان «روش ها و رویکردهای نقد متن در فریقین» 💠 متن معیار؛ ماهیت و کارکردها 🎙 حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد عضو هیئت علمی دانشگاه تهران 🔴 و میزگرد تخصصی: نقد متن حدیث؛ چالش‌ها و راهکارها 🔶 دبیر علمی: حجت الاسلام والمسلمین محمد الهی خراسانی، پژوهشگر و مدرّس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد 🖊 نحوه ثبت نام: مراجعه به سایت: paziresh.dte.ir 🗓 زمان: پنجشنبه ۲۱دیماه ۱۴۰۲ 👈👈 توجه توجه: این نشست از سری برنامه فصل پنجم؛ پنجشنبه صبح از ساعت ۹ تا ۱۱ در سالن شیخ طوسی دفتر قم سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی واقع در چهار راه شهدا ابتدای خیابان صفائیه برگزار خواهد شد.👉👉 🔗 لینک ورود به جلسه مجازی B2n.ir/f40686 •┈┈••••✾•🌿🌺🌿•✾•••┈┈ 🔹 کانال اطلاع رسانی اخبار و برنامه های سازمان علمی وفرهنگی آستان قدس رضوی- نمایندگی قم 👇 🆔@scorazavi @OstadRad

🔹 صوت جلسه 🔻 فصل پنجم؛ عرصه ها و روش های حدیث پژوهی مقارن با عنوان «روش ها و رویکردهای نقد متن در فریقین» 💠 متن معیار؛ ماهیت و کارکردها 🎙 حجت الاسلام و المسلمین دکتر علی راد عضو هیئت علمی دانشگاه تهران 🔶 دبیر علمی: حجت الاسلام والمسلمین محمد الهی خراسانی، پژوهشگر و مدرّس سطوح عالی حوزه علمیه مشهد. 🗓 زمان: پنجشنبه ۲۱دیماه ۱۴۰۲ •┈┈••••✾•🌿🌺🌿•✾•••┈┈ @OstadRad

📣 عطف به درخواست شماری از دانش پژوهان حاضر در نشست علمی امروز « متن معیار : ماهیت و کارکردها » برخی از منابع مرتبط با بحث از منظر روش شناسی نقد تاریخی تقدیم می شود : 👇👇 @OstadRad

نقد الروایة التاریخیة @OstadRad

دراسات فی المنهج و الفکر التاریخی @OstadRad

اساسیات منهج التاریخیة @OstadRad

مقالات مرتبط با متن معیار👇👇