#خطاهاي_پژوهشي_5 🔹خلط مدخل دائرةالمعارفی با مدخل لغت‌نامه‌ای وقتی قرار است مفهوم چیزی را توضیح دهیم، گاه ممکن است میان دو امر خلط کنیم. آن دو امر، توضیحات دائرة المعارفی، و توضیحات لغت نامه‌ای هستند. فرض کنید قرار است مفهوم «ازدواج» را توضیح دهیم. توضیح مفهوم ازدواج، می‌تواند به روش لغت‌نامه‌ای صورت گیرد، یا به روش دائرة المعارفی. توضیح به روش لغت نامه‌ای، یعنی همان که سعی کنیم اولا و بالذات در بارۀ کلمۀ اشاره‌گر به آن مفهوم بحث کنیم و مستقیما کاری به جایگاه مفهوم در فضای فرهنگی مورد بحث نداشته باشیم. مثلا در تبیین مفهوم ازدواج، ما می‌توانیم توضیح دهیم ازدواج کلمه‌ای عربی از ریشۀ زوج و در باب افتعال است، با تزویج هم خانواده است، این ریشه در عربی نخست برای اشاره به فلان معنا به کار می‌رفته، و سپس دچار تغییر شده است.... این قبیل توضیحات، لغت نامه‌ای هستند. به عبارت بهتر، تنها توضیحاتی در بارۀ کلمۀ ازدواج هستند؛ نه در بارۀ مفهومی که ازدواج در فرهنگی خاص دارد. چنین توضیحاتی فقط به درد آن می‌خورند که بدانیم کلمۀ ازدواج در زبان عربی چه معنایی دارد. با تکیه بر آن، درکی واضح از مفهوم ازدواج و جایگاه آن در فرهنگ اسلامی پدید نمی‌آید. نیز، توضیحاتی که در بارۀ مفهوم ازدواج با این روش داده می‌شود، با توضیحاتی که در بارۀ دیگر کلمات ناظر به همان مفهوم داده می‌شود (مثل زناشویی، همسرگزینی، و...) متفاوت است؛ حال آن که مفهوم همۀ اینها یکی است و جایگاه آن مفهوم در فرهنگ مورد بحث ما (مثلا، فرهنگ اسلامی) بسته به این که با چه کلمه‌ای بدان اشاره کنند، فرقی نمی‌کند. حال فرض کنید که در توضیح ازدواج، تکیۀ اولی و اصلی بر رابطۀ میان این مفهوم با فرهنگ مورد بحث ما (مثلا فرهنگ اسلامی) باشد. توضیح دهیم ازدواج رایج‌ترین روش برای تشکیل خانواده است که در آن، پسران و دختران با یکدیگر پیوندی اقتصادی، حمایتی، جنسی، و خویشاوندی پیدا می‌کنند. ازدواج به اشکال مختلفی امکان پذیر است و در برخی مناطق، برون همسری، و در برخی دیگر، درون همسری رایج است. ازدواج با افراد مختلف، از مقررات خاصی برخوردار است و با برخی که محارم نامیده می‌شوند، ممنوع است.... ازدواج از دیرباز، مضمونی مهم برای تألیف کتاب بوده است و مخصوصا عالمان اخلاق و فقه در بارۀ آداب آن کتاب نوشته‌اند.... این توضیحات، همه از قبیل توضیحات دائرة المعارفی است. هیچ فرقی نمی‌کند که این توضیحات را ذیل ازدواج بگنجانیم، یا زناشویی، یا همسرگزینی، یا هر چه دیگر. این توضیحات، در بارۀ وجه مشترک همۀ این اصطلاحات است. بسیاری از اوقات، مخصوصا دانشجویان رشتۀ الاهیات و معارف اسلامی به جای ارائۀ توضیحات دائرة المعارفی، به ارائۀ توضیحات لغت نامه‌ای روی می‌آورند؛ حال آن که در اکثر مواقع، هدف اصلی آشنایی با کلمه نیست؛ بلکه قرار است جایگاه مفهومی خاص در فرهنگی خاص تبیین شود. آری؛ گاه می‌توان از توضیحات لغت‌نامه‌ای برای درک بهتر جایگاه یک مفهوم در یک فرهنگ هم بهره جست؛ اما مسئله این است که این قبیل محققان، به جای آن که بحث خود را روی جایگاه مفهوم در فرهنگ متمرکز کنند و بعد، به تناسب بحث متعرض آن توضیحات لغت‌نامه‌ای شوند، به ارائۀ توضیحات لغت‌نامه‌ای بسنده می‌کنند و نه تنها از اصل کار وامی‌مانند، که در اکثر مواقع، به بیراهه نیز کشیده می‌شوند. #فرهنگ_مهروش @QuranHadithresearches www.quranhadith.blog.ir