♦️واکاوی واژگان - خانواده
#واکاوی_واژه 2
🦋واکاوی واژه #مادر
1.مادر: ماد + در= یعنی«پدید آورنده ما»
2. مادر: آنکه ما را به دنیا آورده
(در آورده) است.
3. «مادر» = مادینه ای،(ماده ای)
که فرزندی به دنیا می آورد.
4. نیز این واژه از زبان هندی- پارسی- اروپایی و هم خانواده ی (هم معنی) واژه ی ماما یا مامان می باشد و هیچ پیوندی با واژه عربی ندارد.
این واژه در زبان اوستایی ماتر mã-tar که «ما» یعنی دفاع کننده به هر بهایی و «تر» یعنی نگهداری کننده؛ و مادر یعنی کسی که هم به هر بهایی از فرزندش دفاع می کند و هم از او نگهداری می کند.
♦️واکاوی واژه #پدر
در زبان سنسکریت: پیتر
حرف «پـِ » در «پدر» از پاییدن است. پدر یعنی پاینده کسی که می پاید.
معانی دیگر: پشتیبان، پاینده، مراقبت کننده، ارث و میراث( در زبان سغدی)
پدر در اصل پایدر یا پادر بوده است. جالب است که تلفظ «فاذر» در انگلیسی بیشتر به «پادَر» شبیه است تا تلفظ «پدر» !
پدر: کسی که مراقب خانواده اش است و آنان را می پاید.
♦️واکاوی واژه #مامان
مامان : ما + مان( بن مضارع ماندن است). چنانچه مان در کلمات مانا و ماندگاری و ساختن … کاربرد دارد.
مامان: ما+ مان= ما و میهمان را برای ماندن در زندگی نگهداری می کند.
میهمان: میه و مه = بزرگ + مان
مان در خانمان ،جایگاه اصلی سکونت است نه خانه، چراکه خانه محل گذر و خان است.
آری میهمان، بزرگی است که از خان عبور کرده و به مان(جایگاه ماندن) رسیده است.
♦️واکاوی واژه #بابا (ریشه کُردی)
بابا= معرب(عرب شده) پاپا است.
کسی که بر روی دو پا می ایستد و استوار است و در راه خانواده کار می کند.
به پیران کامل که بمنزله ٔ پدر باشند «بابا» گویند چنان که باباافضل کاشی و باباطاهر.
صورت های دیگر بابا= پاپ، آتا، دادا، daddy، tata و…
♦️واکاوی واژه #دختر
دُختر از ریشه «دوغ» است که در میان مردمان آریایی به معنی «شیر» بوده و ریشه واژه ی دختر «دوغ دَر» بوده به معنی «شیر دوش» زیرا در جامعه کهن ایران باستان کار اصلی او شیر دوشیدن بود. به daughter در انگلیسی توجه کنید. واژه daughter نیز همین دختر است . gh در انگلیس کهن تلفظی مانند تلفظ آلمانی آن داشته و « خ » گفته می شده. در اوستا این واژه به صورت دوغْــذَر doogh thar و در پهلوی دوختدر می باشد. دوغ در در اثر فرسایش کلمه به دختر تبدیل شد .
چکیده معنی دختر
1. آنکه کار دوخت و دوز را بر عهدهدارد.
2. آنکه برای خانواده شیر و فرآورده های شیر را از مَشک درمی آورد.
♦️واکاوی واژه #پسر
تلفظ پِسر تحت تأثیر کلمه پِدر پدیدآمده که در واقع پُسَر درست است.
اما پُسر، «پوسْتْ دَر» بوده است. کار کندن پوست جانوران بر عهده پسران بود و آنان چنین نامیده شدند.
پوست در، به پسر تبدیل شده است. در پارسی باستان puthra پوثرَ و در پهلوی پوسَـر و پوهر و در هند باستان پسورَ است. در بسیاری از گویشهای کردی از جمله کردی فهلوی (فَیلی) هنوز پسوند «دَر» به کار می رود. مانند «نان دَر» که به معنی «کسی است که وظیفه ی غذا دادن به خانواده و اطرافیانش را بر عهده دارد».
پسر: برای خانواده پوست حیوان( گوسفندو…) در می آورد تا لباس و… فراهم کند.
♦️واکاوی واژه #خواهر/ خوهر
مادینه ای که دارای یک پدر و مادر باشد.
به نظر می‌رسد خواهر (خوهر) خواه+ پسوند معنا ساز ــَر یا ــار، است
یعنی آنکه خواهنده( در حالت فاعلی زبان خوارزمی) و خواهانِ خانواده و آسایش آن است.
♦️واکاوی واژه #برادر
ریشهbher هندواروپایی است به معنی بردن.
برادر: بَرَنده، حمل کننده، حفظ کننده، حامی و پشتیبان، نگهبان آتش..
بَرادر: بَرا + در/بر +اَدر. یعنی آنکه برای آسایش ما کار(پشتیبانی و نگاهبانی و.. ) انجام می دهد.
منبع : فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، دکتر محمد حسن دوست ج1 ص 431
همچنین شکل های دیگر «بَر» در برادر، مثل : بَر و بازو، بَرومند، بَر و سینه و…
پس «بَر» در برادر: دارنده بَر و بازو و قدرت برای بَرندگی حَمل کردن و نگهبانی و… است.
♦️واکاوی #مهمان/میهمان
مهمان/ میهمان: مِیه و مِه = بزرگ + مان(جایگاه ماندن، مثل خانه/خانمان)
اما، اصل واژه خانه، خانمان است. مان در خانمان ،جایگاه اصلی سکونت است و خانه، گذرگاه و خان است.
پس میهمان: یعنی بزرگی که از خان (خانه) عبور کرده و به مان(جایگاه ماندن) می رسد و می ماند.
خوش آن دمی که در آید سپیده دم ز درم/
پر از ستاره و مه ساخت خانمان مرا/
دل شکسته خسرو به جانب تو شتافت/
غریب نیست، نگهدار میهمان مرا/
شبی با ما خیال خویشتن را میهمان گردان/
چو خسرو هر طرف از عشق خود بی خانمان گردان/
(امیر خسرو دهلوی)
♦️ممکن است معانی دیگری نیز برای این واژگان باشد.
✍️دکتر محمدی مبارز (ایلیا)
@adabkhane
#شعر ۸۳
#مادر❣
مثل آن نیلوفری که برگش از شبنم،تر است
مادری دارم دلش از برگ گل نازک تر است
داستانها گفته اند از عشق با صدها زبان
آری، اما عشق مادر، داستانی دیگر است
نقشِ قالی می کشند این گونه،تا با دیدنش
یادمان باشد بهشتی زیر پای مادر است
در وفا و در گذشت و در محبت اول است
در عوض، وقت غذا خوردن همیشه آخر است
گاه بر دستان دلسوزش النگو هم نماند
عاشق چین های آن دستم که بی انگشتر است
کودکم گریان می افتم بر ضریح دامنش
می زنم بوسه بر آن پایی که از دنیا سر است
شعر در توصیف او؟ بگذار ساکت باشم و
سیر بنشینم تماشایش کنم، این بهتر است
✍#قاسم_صرافان
@adabkhane❣