#کوتاه‌نوشت_8: 💠 تکنولوژیِ فقاهت‌سوز و استحسان‌ساز ▪️ تذکری پیرامون دستیابی به معیار تقصیر در نماز و روزۀ مسافر. 🆔 @ali_amiry_ir •┈┈┈┈┈┈┈••✾••┈┈┈┈┈┈┈• ❁ـ﷽ـ❁ 🔸 تکنولوژی و تغییرات بنیادین در ساختارهای تمدن، خاکِ انبوهی از علل و مناطِ احکام را به توبره کشیده است، تا جایی که به زعم راقم این سطور، نرم‌افزار اسلام – به شکل تام و تمدنی – بر روی سخت‌افزار مدرنیته، نصب نشده و اجرا نخواهد شد. اینجاست که یا باید فقیهانه، خدای دین را بپذیریم یا روشنفکرانه، خرمای مدرنیته را بخوریم. اگر اما! خدا‌خواهی و خرما‌خوری کنیم، بی‌گمان خانه «استحسان» آباد نموده‌ و کبریت بر انبانِ کاهِ فقاهت‌ کشیده‌‌ایم. 🔹 از بارزترین نمونه‌ها، ملاک تقصیر در صلاه مسافر است. برخی از فقه‌پژوهان معاصر، با برداشتی به غایت ناصواب و غیر روشمند، دو ملاک «ثمانیه فراسخ» و «مسیره یوم» را، برای مسافت شرعی استنباط کرده‌‌ و با استناد به اینکه واژۀ «سفر» در فضای عُسر و حرج تعریف شده و تقصیر با عنوان هدیه الهی در برابر «مشقت» و «تعب» برای مسافر یاد شده است، اینگونه تنقیح کرده‌اند که چون پیمودن هشت فرسخ با عموم مرکب‌های کنونی، مصداق تعب و مشقت نیست، اکنون باید به ملاک «مسیره یوم» تشبث و از معیار «ثمانیه فراسخ» اعراض کرد. از آن رو که در این فرع فقهی به تفصیل فحص کرده و ادله موافقین و مخالفین را کاویده‌ام، پنج مهم را به استحضار می‌رسانم: 1. تصریح روایات 🔸 بدیهی است که منصوصات، ملاک و فصل الخطاب ما خواهند بود. با رجوع به همین منصوصات و تشکیل خانواده حدیث، شکی نمی‌ماند که سفر شرعى انحصاراً به حد «ثمانیه فراسخ» تحديد شده است. آن هم بدون کمترین حیثیت و مدخلیتی برای «مسیره یوم». مجموع احادیث چنین می‌نماید که سرعت مراکب در مقدار مسافتی که نماز در آن شکسته می‌شود مؤثر نبوده و از ابتدا طرح این مسئله که برای حد تقصیر دو ملاک نصب شده، یک صورت‌بندی ناصواب و خلاف صریح روایات است. 2. «عَیر» و «وُعَیر» 🔹 باب «حَدِّ الْمَسِير...» از شاهکارهای مرحوم کلینی در تبویب و چینش مرویات فقهی است. چندین روایت معتبره‌ای که میزان و معیار «تقصیر» را، بر یک موقعیت خاص جغرافیایی، یعنی فاصلۀ «دو کوه عَیر و وُعَیر» جعل کرده‌اند که الی یوم القیامه، و با تغییر سرعت مراکب، زوال ناپذیر بوده و هیچگونه تبدل و تحولی را در خود راه نمی‌دهد. (ر.ک: «جَعَلَ حَدَّ الْأَمْيَالِ مِنْ ظِلِّ عَيْرٍ إِلَى ظِلِّ وُعَيْرٍ...»). چگونه می‌شود رسول مکرم برای تبیین و تشریحِ موضوعِ حکم، از یک امر ماندگار و ثابتی چون دو کوه «عَیر» و «وُعَیر» کمک بگیرد و 14 قرن، کسانی که فاصلۀ این دو را طی می‌کردند نمازشان را شکسته می‌خواندند اما در قرن 14 گفته شود از این پس، کسی از کسانی که همان فاصله را می‌پیماید حق ندارد نمازش را قصر بخواند؟! (ر.ک: احمد قدسی، گفتگویی درباره حد سفر) 3. مُعرف... 🔸 مسیری که در یک روز، قافله‌ها و مرکب‌های عمومی (الغالب علی المسیر) طی می‌کردند صرفاً معرف و طریقی برای هشت فرسخ بیان شده است، نه اینکه «مسیره یوم» ملاک مستقلی در عرض «ثمانیه فراسخ» نصب شده باشد. از آن رو که «مسیره یوم یا بیاض یوم»، با قوافل و سیر شتران، قابل فهم‌ترین علامت برای «ثمانیه فراسخ» بوده است، از جانب آن حضرت به عنوان مجرا و معرف سنت، نصب شده است. («ر.ک: جَرَتِ السُّنَّةُ بِبَيَاضِ يَوْم‏...») 4. تحیر در تبدیل زمان به مسافت 🔹 «مسیره یوم» از حیث مبدء و منتهی شدیدا دچار ابهام است. طول روز در فصول مختلف و عرض‌های جغرافیایی، سرعت مرکب، کیفیت جاده و محدودیت‌ قانونی در مسیرها، توقف‌های بین مسیر و...، جملگی موجب یک ناهم‌سانی و تزلزل فاحشی در تبدیل زمان به مسافت می‌شود و ابدا یک ملاک منضبط و دقیق به مکلف نمی‌دهد. شاهد این مدعا، اختلاف شدید صاحبان این رای است: 700 کیلومتر (هادوی تهرانی)، 800 کیلومتر (کدیور)، 500 کیلومتر (شبیری زنجانی)، بیش از 1000 کیلومتر (سایرین). 5. الفاتحه... 🔸 اگر باب این گونه فقاهت‌ورزی‌ مفتوح گردد باید فاتحه شریعت محمدی را خواند. فی‌المثل اگر حکمت وجوب جهر در اوقات مُظلمه، «لِيَعْلَمَ الْمَارُّ أَنَّ هُنَاكَ جَمَاعَةً» بیان شده، چرا نشود به سبب تکنولوژی برق و لامپ، فتوا به اخفات صلاه در اوقات مظلمه داد؟! و یا اگر غرض از عده طلاق، «اختلاط نسب و میاه» بیان شده، چرا نتوان با کمک CBC و آزمایش ژنتیک، علیت این مناط را مرتفع و حکم عده طلاق را بلاوجه قلمداد کرد؟! 🔹 باری! این دست برداشت‌ها حاصل کم‌توجهی به روایات صریح و اصیل امامیه، و چرباندن پیش‌فرض‌‌های مدرنیته‌ساز، بر نگاه عرفی و روشمندِ فقاهی است. تکنولوژی، مشاطه فتانه‌ای است که دامانِ نامداران زیادی را ننگین کرده است. بیش از این مراقب باشیم! و آخر دعوانا أَن الحَمد للَّه رَب الْعالمین ✍️ علی امیری — 16 ذی القعده 1442 🆔 @ali_amiry_ir 🌐 http://ali-amiry.ir/186