#سعدی_زمان پیشتاز مرثیه سرایی مستند در نوحه آذربایجان نگاهی گذرا به زندگی و آثار حسین سعدی زمان محمد طاهری خسروشاهی ۳ مهر ۱۳۹۶ https://www.alef.ir/news/3960703065.html نوحه‌سرایی در آذربایجان از جایگاه ویژه‌ای در تاریخ مرثیه‌سرایی ایران برخوردار است. از اواسط سدۀ دوازدهم هجری که آخوند ملا محمدحسین مراغه‌ای متخلّص به دخیل، ادبیات نوحه ترکی را به حالتی مدوّن و نظام­مند درآورد، کسانی چون سیدعظیم شیروانی، میرزا محمدتقی قُمری دربندی، ذلیل تبریزی، دلریش، روفه‌گر، حقیر، ابوالحسن راجی تبریزی و... تداوم‌بخش سلسله نوحه‌سرایی در آذربایجان بودند. در سدۀ اخیر یکی از مرثیه‌پردازان توانای تبریز که در روند نوحه‌سرایی نقش مؤثری داشته، مرحوم استاد سیدرضا حسینی متخلّص به «سعدی زمان» می‌باشد که علی‌رغم شهرت بسیار در میان نوحه‌خوانان و مرثیه‌پردازان، تا کنون در بررسی نقش چشمگیر وی اقدامی صورت نگرفته است. شادروان حسینی سعدی زمان در گسترش نوحه ترکی جایگاه برجسته‌ای دارد به گونه‌ای که بسیاری از شاعران مرثیه‌پرداز و معاصر آذربایجان که اینک دوران کهولت عمر را می‌گذرانند، تشخّص سبکی نوحه‌های عاشورایی خود را مدیون آن شاعر بزرگ هستند و به اصطلاح دنباله‌رو سبکی هستند که حسینی سعدی زمان پی افکنده است. نگارنده معتقد است مهمترین ویژگی نوحه‌های حسینی سعدی زمان «مستند سرایی» اوست. پیش از حسینی سعدی زمان، در ادبیات مرثیه‌سرایی آذربایجان، تکیه بر مقاتل سیدالشهداء و منابع موثق عاشورایی چندان مورد توجه نبود. به همین دلیل در نوحه‌های این دیار در برخی موارد گاه با اشعار سست و ضعیف که پشتوانه روایی محکم و مستندی ندارند، مواجه می‌شویم که متاسفانه گاه در مواردی مورد استفاده مداحان این خطه نیز قرار می‌گیرد. در این میان استاد حسینی سعدی زمان به عنوان پیشتاز شاعران نوحه‌سرای آذربایجان، اقدام به بنیاد «نهضت پیرایش تحریفات از نوحه‌ها و مرثیه‌ها» نموده، ادبیات نوحه آذربایجان را در این منطقه وارد مرحله جدیدی کرده­است. حسینی سعدی زمان با توجه به تحصیلات عالیه حوزوی و دینی، آشنایی گسترده‌ای با کتب مقتل داشت و این اطلاعات موثق را با ذوق شاعرانه خدادادی پیوند زده، شاهکارهای بی‌بدیلی آفریده است. استاد حسینی سعدی زمان به عنوان «پیرایشگر تحریفات در نوحه آذربایجان»، غالباً اشعار خود را با نوعی تغزّل آغاز می‌کند و پس از بیان چند بیت در توصیف عشق، به شرح مصائب حضرت سیدالشهداء می‌پردازد. بهره‌گیری از دقایق لطیف شعری و آرایه‌های ادبی همچون جناس، ایهام، لف و نشر، تلمیح و... در اشعار حسینی سعدی زمان به طور چشمگیر مشاهده می‌شود؛ اگر چه به نظر نگارنده، دیگر شاعر همشهری او یعنی مرحوم «#ذهنی‌زاده_تبریزی» در این خصیصه، بر حسینی سعدی زمان «تقدّمِ فضل» دارد. از دیگر ویژگی‌های نوحه‌های سعدی زمان می‌توان به تشخص ویژه سبکی او اشاره کرد. این تشخص سبکی، از رهگذر پیوند مفاهیم حماسی حادثه کربلا و شیوه بیان عاطفی و تصویری به وجود می‌آید. یعنی شاعر صحنه‌های حماسی کربلا را با تأویلاتی از مصائب آن ماجرا درهم آمیخته، دست آخر با بهره‌گیری از ذوق ادبی سرشار، شاهکار می‌آفریند: علی اکبر نئجه لیلا، سنون تک گلدن آیریلسون جفای خاریله مشکلدی گل، بلبل دن آیریلسون گؤزوم یاشی آخار دریا کیمی دایم بو سوداده سینیق کشتی کیمی جسمیم قالوب ذخّار دریاده وصالون بیر سینیق فُلکه، علی ساحلدی دنیاده یتوبدور ساحله ایندی، نئجه ساحلدن آیریلسون ترجمه [آزاد]: علی اکبر! جدایی از تو برای مادرت لیلا سخت است. بلبل، رنج خار را به جان می‌خرد و از گل جدا نمی شود. اشک هایم بسان دریا از دیدگانم جاری است و جسمم همانند کشتیِ شکسته در میان طوفانها در حرکت است. [وصال تو برای من، رسیدن کشتی شکسته به ساحل است اکنون چگونه از ساحل جدا شوم؟] مرحوم حسینی سعدی زمان، غالباً در هامش کتاب‌های مرثیه خود، مآخذ و منابع مورد استفاده‌اش را ثبت می‌کرد و این از ویژگی‌هایی بود که بعد از حسینی، برخی از شاگردان مکتب شعری‌اش آن را تداوم بخشیدند. متاسفانه اینک «ذکر منابع» در آثار شاعران نوحه‌پرداز، کمتر مشاهده می‌شود. گویا مرحوم سعدی زمان بر آن بوده که گزیده‌ای از کلمات قصار ائمه اطهار(ع) را با ذکر منابع آنها به نظم آورد، اما بیماری مانع از این امر شده است.