آرایه - پیرایه:
چون پیراستن به معنای «کاستن یا زدودن زواید برای زیبا کردن» است و بنابراین با آراستن بهمعنای «افزودن زیور برای زیبا کردن» فرق دارد، بعضی گمان کردهاند که اگر سخن از زیورهای افزودنی یا افزوده در میان باشد استعمال پیرایه غلط است بهجای آن باید آرایه گفت. اما چنین نیست. اولاً واژه آرایه -گرچه ساخت آن برخلاف ضوابط زبان فارسی نیست- در متون معتبر گذشته بهکار نرفته و فرهنگها نیز آن را ضبط نکردهاند ثانیاً نیازی به ساختن این واژه نیست، زیرا در آثار ادبی فارسی پیرایه خود بهمعنای «زیوری که برای زیبایی به کسی یا چیزی میافزایند» بهکار رفته است:
«مَثَل دنیا چون پیرزنی است زشت که روی دربندد و جامۀ دیبا و پیرایۀ بسیار بر خویشتن کُند تا هرکسی از دور وی را میبیند بر وی فتنه میشود.» (کیمیای سعادت، ج۱، ص ۷۶)
کتایون بیاندازه پیرایه داشت
ز یاقوت و هر گوهری مایه داشت
(فردوسی)
حریف مجلس ما خود همیشه دل میبُرد
علیالخصوص که پیرایهای بر او بستند
(سعدی)
📖کتاب: غلط ننویسیم، صفحه ۵
🖊نگارنده: ابوالحسن نجفی
........................................
گرچه سخن استاد نجفی در متن بالا بیشتر درخصوص واژه پیرایه است و نه آرایه، اما در خلال توضیحات نوشتهاند: «اولاً واژه آرایه در متون معتبر گذشته بهکار نرفته است». (یعنی این واژه در زمان معاصر به زبان افزوده شده است) که اینطور نیست و نوشتهاند: «ثانیاً نیازی به ساختن این واژه نیست».
در زبان فارسی واژههای بسیاری وجود دارد که کاملا مترادف هستند و هیچ فرقی بین آنها نیست و نمیشود گفت چون این واژه وجود دارد نیازی به واژه مترادفش نیست.
به عنوان مثال در دو نمونه از شعر شاعران گذشته این واژه بهکار رفته است که خود دال بر وجود داشتنش در آن زمان است:
مبند زیور و زر بر چو سیمگردن و گوش
چه احتیاج به آرایه روی زیبا را
#نزاری_قهستانی(سال ۶۴۵ ه ق)
-دیوان نِزاری قُهستانی، ج۱، ص۴۹۷- به تصحیح دکتر مظاهر مصفا بر اساس ده نسخه معتبر کهنسال و متن ماشین شده رساله دکتری سید علیرضا مجتهدزاده
@arayehha