● شاهنامه بایسنقری کتابخانه موزه کاخ گلستان، نسخهٔ شمارهٔ ۷۱۶ این شاهنامه یکی از نامورترین و شناخته ترین شاهنامه ها در میان شاهنامه های مصور و آراسته موجود در کتابخانه ها و موزه های جهان است. چند ویژگی این کتاب را از نسخه‌های مشهوری چون «شاهنامه بزرگ» و «شاهنامۀ شاه طهماسبی» که قبل و بعد از آن پدید آمده اند، متمایز می‌کند. نخستین و برترین امتیاز این نسخه آن است که، برخلاف دو نسخهٔ یاد شده قربانی آزمندی به دست آورندگان آنها نشده است تا شیرازه آن را از هم بگسلند و برگ‌های آن را در گوشه و کنار جهان بپراکنند. بنابراین اگر از چند افتادگی در متن آن درگذریم، «شاهنامه بایسنغری» نسخه‌ای کامل و دست نخورده در میان شاهنامه های مشهور به شمار می‌آید. این نسخه از دیدگاه نفاست و زیبایی و آراستگی نیز در نوع خود کم مانند است. نگارگری، تذهیب، تجلید و دیگر آرایه‌های کتاب با استادی تمام انجام گرفته است و اگر از ضعف خط نسخه، آن هم به سبب همزمانی کتابت آن با - آغاز تکامل خط نستعلیق درگذریم، این شاهنامه همۀ امتیازات یک نسخه خطی کامل را در خود دارد. امتیاز دیگر آن، وجود مقدمه‌ای است که برای نخستین بار بر این شاهنامه افزوده اند. این مقدمه به دستور بایسنغر میرزا که باید او را هنر دوست ترین شاهزاده تیموری به شمار آورد نوشته شد. بدین منظور دست‌نویس‌های متعددی از شاهنامه گردآوری شد و مقدمه ای مفصل، با تلفیق مقدمه های پیشین برای این شاهنامه نوشته شد که در دوران‌های بعد مورد رجوع پژوهشگران شاهنامه بوده است. گویا بایسنغر خود هنرمند خوشنویس برجسته‌ای بوده، به طوری که خوشنویسی برخی کتیبه های مسجد گوهرشاد مشهد و صفحاتی از یک قرآن بزرگ را به او نسبت می‌دهند. در واقع، کتابخانه و کارگاه نسخه پردازی تحت حمایتِ بایسنغر چند نسخهٔ گرانقدر و مهم، که شخصیت هنر شهر هرات را برای همیشه در تاریخ نقاشی ایرانی جاودانه کرد، به یادگار گذاشته است، و البته مهمترین آنها شاهنامه بایسنغری است لازم است. از همین دوره (۸۴۰ ه.ق) اشاره ای نیز به نسخهٔ دیگری از شاهنامه که به سفارش محمد جوکی فرزند دیگر تیمور در هرات ساخته شد بشود. این نسخه که در کتابخانه آسیایی لندن نگهداری می‌شود، دارای ۲۲ نگاره است که برخی از نگاره‌های آن پس از دوره تیموری و در دربار گورگانیان هند به آن اضافه شده است. شاهنامه بایسنغری به قطع رحلی ۳۸×۲۶ سانتی متر، شامل ۷۰۰ صفحه، هر صفحه ۳۱ سطر، و به قلم نستعلیق جعفر تبریزی [بایسنغری] نوشته شده است. مطابق اطلاعات خاتمة الکتاب، این نسخه در جمادی الاولای سال ۸۳۳ق ژانویه/۱۴۳۰م تکمیل و تذهیب شده است. این شاهنامه با یک شمسهٔ مذهب عالی، حاوی کتیبه ای به قلم رقاع بر زمینه زرین، شامل نام و القاب بایسنغر میرزا، آغاز می‌شود. صفحه های دوم و سوم نسخه شامل تصویر شکارگاه است. بر طبق گزارش‌های روزانه جعفر تبریزی، با عنوان "عرضه داشت"، که اکنون در مرقعی در موزه توپقاپی در استانبول نگهداری می‌شود، نقاشان و خطاطان و تذهیب کاران بسیاری در پدید آوردن این نسخهٔ نفیس مشارکت داشته اند. ایــن شاهنامه شکوهمند مشتمل بر ۲۲ نگاره است، که با وجود چند قلم متفاوت در اجرای نقاشی‌ها، از حیث ظرافت طرح‌ها و تزیینات، اوج مکتب نگارگری ایرانی را در قرن نهم هجری قمری به نمایش می‌گذارد. تجسم داستان‌ها، گاه پرتحرک و گاه آرام، با قلمگیری و طراحی استادانه پیکره ها و به کارگیری نقوش تزیینی در معماری، این نسخه را شاهکار کتاب آرایی نیمه اول سده نهم در هرات ساخته است.

⭕️ نقاشی هرات در دوران تیموری هنر نگارگری ایران در سده نهم ه. ق، با نام هرات گره خورده و به نام مکتب دوران تیموری شهرت یافته است. شاهرخ فرزند تیمور که پیش از فوت او حکومت خراسان، سیستان، ری و مازندران یافته بود (۷۹۹ ه . ق.) ، پس از وفات تيمور (۸۰۷ ه . ق .) در هرات به سلطنت نشست و تا ۸۵۰ ه. ق. در آنجا حکومت راند. او اگر چه در ابتدا با منازعات و عصیانهای حکام مواجه بود، لیکن سرانجام حکومت خویش را در تمام ایران و ماوراء النهر تثبیت کرد و با آبادسازی هرات و برخی شهرهای دیگر، فرصت را برای توسعه هنر و شکوفایی مکتب هرات فراهم آورد. همزمان با شاهرخ، پسرش بایسنقر میرزا نیز کتابخانه ای تاسیس کرد و زبده ترین هنرمندان نقاش، صحاف، مذهب و خوشنویس را در کارگاه کتاب آرایی خود گردهم آورد. حاج علی مصور، امیر شاهی سبزواری ، سید احمد نقاش ، قوام الدین۔ صحاف و مولانا جعفر تبریزی استاد چیره دست خوشنویسی از هنرمندان کارگاه او بودند. بايستقر میرزا خود ادیب و خوشنویس بود و کارگاه تحت حمایت وی تاثیری قابل توجه در اعتلای هنر نگارگری هرات گذاشت. در واقع هم چنان که توضیح داده شد، شکوفایی مکتب نقاشی هرات در این دوره تحت تاثیر و نتیجه طبیعی روند مصور سازی مکاتب تبریز، بغداد و شیراز است. شاهنامه معروف بایسنقری به تاریخ ۸۳۳ه. ق. بیست و دو مجلس دارد و نقاشی های آن به سه هنرمند نسبت داده می‌شوند: مولانا علی مولانا قیام الدین و امیر خلیل. گزارشی از جعفر تبریزی (بایسنقری) خوشنویس این نسخه موجود است که درباره نقاشی های آن می نویسد: تصاویر این نسخه را مولانا علی ساخته ، ولی سازنده وقایع آن مولانا قیام الدین است، زیرا چشم مولانا علی در اواخر عمرش به زحمت کار می داد. در ادامه می افزاید:" امیر خلیل هم یکی از مصوران نسخه شاهنامه بایسنقری است." نگارههای این نسخه با ترکیب بندی بدیع، رنگ آمیزی غنی عناصر طبیعت آبی لاجوردی و یا طلایی آسمان، بوته‌های رنگارنگ، شکوفه های روشن و درختان پربرگ و داستانهای گاه پرتحرک و گاه آرام، قلم گیری و طراحی استادانه صخره های با بافت اسفنجی و پیکره‌ها و به کارگیری نقوش تزیینی در معماری و توجه به جزییات در نقاشی مناظر طبیعی، از شاهکارهای عصر خود به شمار می‌روند.

در خصوص ویژگی‌های نگارگری نیمه اول سده نهم ه . ق . هرات، به طور کلی می توان گفت که این آثار از صحنه‌های پرتحرک تری نسبت به نگاره های همزمان خود در شیراز برخوردارند زیرا از ترکیب‌های متقارن در صحنه ها کم تر بهره برده اند. در عین حال رنگ آمیزی بسیار لطیف، طراحی دقیق پیکره‌های انسانی و حیوانات، توجه به بازسازی مناظر خیال انگیز طبیعت و ارتباط آن با عناصر معماری، دستاوردهای مهمی را برای نقاشی هرات داشته است، به طوری که مکتب نقاشی هرات در نیمه دوم سده نهم ه . ق . بر اساس همین میراث هنری توانست بستر مناسبی را برای رشد و شکوفایی نقاشی‌های مکتب بهزاد و نقاشان هم عصر او فراهم آورد.

💠 مکاتب نگارگری #قسمت_پنجم شیوه‌های نام‌گذاری مکاتب نگارگری ایرانی بر اساس مرکزیت امپراتوری حاکم بر کشور انجام شده‌است، یعنی هر جا که محل تمرکز قدرت و تجمع ثروت بوده و مقر حکومت کشور محسوب می‌گردیده‌است، هنرمندان از گوشه و کنار، به میل و رغبت یا به اکراه و اجبار، به آن جا می‌آمدند. این شیوه نامگذاری و تقسیم‌بندی مکاتب نگارگری ایرانی را محققان غربی رایج کرده‌اند که در پژوهش‌های ایرانی هم کم و بیش معمول شده‌است. نکته: باید توجه داشت که هم‌پوشانی‌ها در تاریخ‌هایی که در پس این بخش خواهد آمد، با توجه به پراکندگی حکومت‌ها و پایتخت‌های ایشان در قلمروی فرهنگ و هنر ایرانی و نه قلمروی سیاسی آن٫ قابل توجیه‌است. از جمله مکتب‌های نگارگری ایرانی می‌توان این موارد را نام برد (به ترتیب تاریخی): مکتب بغداد یا (عباسی) مکتب سلجوقی مکتب تبریز اول (یا ایلخانی (مغول)) مکتب شیراز اول مکتب جلایری مکتب شیراز دوم مکتب هرات مکتب بخارا مکتب تبریز دوم مکتب قزوین مکتب اصفهان مکتب قاجار تصویر: نگاره گریز یوسف از زلیخا، بوستان سعدی، اثر کمال الدین بهزاد منابع #نگارگری #مکاتب_نگارگری #مطالعه_هنری @Bano_Nourian_art | ...با ما باشید

💠 مضامین نگاره‌های ایرانی: اسطوره‌ای تاریخی حماسی(رزمی) بزمی عرفانی مذهبی تزئینی *نکته: این مضامین می‌توانند به صورت تلفیقی در کنار هم قرار بگیرند و یک نگاره همیشه تک مضمونی نیست. #نگارگری #مطالعه_هنری @Bano_Nourian_art | ...با ما باشید