باسمه تبارک و تعالی (۷۲۷) «شبهه ای در باب انتساب نسل مادری امام صادق علیه السلام به ابوبکر» 🔹یکی از دوستان پرسشی در مورد نسب مادری امام صادق و جمع آن با اصلاب شامخه و ارحام مطهّره داشتن اهل بیت علیهم السلام مطرح نمودند. به ذهنم خطور کرد پاسخش را عمومی بیان کنم. 👈یکی از شبهاتی که از دیرباز مطرح بوده نسب مادری امام صادق علیه السلام است که از دو جهت به ابوبکر برمیگردد. مرحوم کلینی در اصول کافی میگوید: «أُمُّهُ‏ أُمُ‏ فَرْوَةَ بِنْتُ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ وَ أُمُّهَا أَسْمَاءُ بِنْتُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ» یعنی حضرت از طریق مادری از دو جهت به ابوبکر میرسد. 👈یعنی مادر امام صادق علیه السلام امّ فروة نوه ی محمّد بن ابی بکر است و محمد بن ابی بکر هم فرزند اسماء بنت عمیس است که در آن زمان بعد از شهادت حضرت جعفر طیّار همسر ابوبکر شده بود و بعد از مرگ ابوبکر هم همسر امیر المؤمنین شد و محمّد هم ربیب حضرت گشت. 👈از طرفی مادر بزرگ مادری امّ فروه نیز نوه ی مستقیم خود ابو بکر به نام اسماء بنت عبد الرحمن بن ابی بکر است. این عبد الرحمن از زن دیگری به نام امّ رومان بوده که برای ابوبکر او و عائشه را به دنیا آورده است. 👈البته ابوبکر دو زن دیگر هم داشته. یکی که حبیبه انصاریه که در آن اواخر با او ازدواج کرد و بعد از مرگش دختری به نام امّ کلثوم برایش به دنیا آورد و دیگری همسر نخست اوست که در مکّه با او ازدواج کرده بوده به نام فتیله که برایش عبد الله و اسماء را به دنیا آورده بود. ⬇

👈این اسماء همان است که همسر زبیر شد و از این جهت عائشه خاله ی فرزندان زبیر گشت که در جای خودش نکات تاریخی مهمی دارد. هم باعث شد پای عائشه را به جمل باز کنند و هم بعدا برخی مانند عروه بن زبیر بازوهای فرهنگی عائشه شدند. 🚫البته برخی از معاصرین در این مطلب تشکیک نموده اند که نسب امام صادق علیه السلام به ابوبکر برسد و معتقدند در اینجا جعلی رخ داده و به جای محمد بن ابی سمرة، محمد بن ابی بکر ذکر شده است. 👈نظر عجیبی است و مبتنی بر این پیش فرض است که چنین انتسابی قابل جمع با اصلاب شامخه و ارحام مطهّره داشتن حضرات نیست. در ادامه از آن بحث میکنم و برای عبور از چنین اشکالی لازم نیست دست به چنین ادعای سنگینی بزنیم. 🔹شبهه ای که از دیرباز در این زمینه مطرح بود همان کلامی است که اهل سنّت از امام صادق علیه السلام در این زمینه نقل میکنند که حضرت به این نسب افتخار کرده و میفرمود: «ولدنی ابوبکر مرّتین»! یا در نقل دیگر امیدوار بوده همانطور که مورد شفاعت جدّش امیر المؤمنین واقع شود ابوبکر نیز او را شفاعت نماید! 👈اهل سنّت بر اساس این گونه منقولات بر این امر استدلال میکنند که اهل بیت مشکلی با خلفا نداشتند و این شیعه است که به ایشان دروغ بسته است. 👈پاسخ این شبهه که روشن است. زیرا با توجّه به قطعی بودن موضع امام صادق علیه السلام در این زمینه بر اساس عقائد شیعه یا باید در اصل صدور این مطلب تشکیک نمود و یا اگر هم بیان شده آن را در فضای تقیه معنا کرد. 👈خود شیعه هم جز آنچه در کشف الغمة اربلی آمده و قابل استناد نیست چنین چیزی از امام صادق علیه السلام نقل نکرده که حضرت به این امر افتخار نموده باشد و منقولات در این زمینه از طریق عامّه است. 👈نقل مشهور همان مطلبی است که عامّه از حفص بن غیاث نقل میکنند که فعلا تحقیق آن مدّ نظرم نیست: «ما أرجو من شفاعة علي شيئا إلا وأنا أرجو من شفاعة أبي بكر مثله ولقد ولدني مرتين». از امام صادقی علیه السلام که قطعا تقیه میکرده و گاهی از شیخین هم نزد عامّه مدح مینموده اگر هم چنین چیزی صادر شده باشد به شخصی مانند حفص بن غیاث که خود از بزرگان عامّه است عجیب نیست و باید گفت: «اعطاهُم مِن جرابِ النُّورة» 🔸«أَشْهَدُ أَنَّكَ كُنْتَ نُوراً فِي‏ الْأَصْلَابِ‏ الشَّامِخَةِ وَ الْأَرْحَامِ الطَّاهِرَةِ»🔸 ولی شبهه ی مهمتر که در این زمینه مطرح میشود این است که مگر در زیارات و مضامین معروف شیعه نیامده که اهل بیت علیهم السلام همواره در اصلاب شامخه و ارحام مطهّرة بوده اند؟! این مطلب چطور با نسل مادری امام صادق علیه السلام قابل جمع است؟! روشن است که با بیان اموری مانند یخرج الحیّ من المیّت و مانند آن قابل پاسخ گفتن نیست. 🚫این شبهه از جهت دیگری هم رنگ و بوی دیگری می یابد؛ آن هم اینکه برخی معتقدند در نسب ابوبکر خللی وجود داشته و او را فرزندی نامشروع میدانند! معتقدند که پدر ابوبکر یعنی ابوقحافه عموی مادرش یعنی سلمی بوده است! 👈از همین جهت به شکلی خللی در نسب امام صادق علیه السلام به وجود می آید. البته اینکه ابوبکر حاصل چنین پیوند نامشروعی باشد مسلّم نیست و در فرض مقبول بودنش هم منافاتی با طاهر بودن برخی از نسل ایشان مانند محمد بن ابی بکر و امّ فروه ندارد و یخرج الحیّ من المیّت برای این قسمت خوب است. 👈حالا اینها که نسل مادری است ولی حتّی در نسل پدری نیز لازم نیست همه ی پدران از پرهیزکاران باشند. مثلا میدانیم حضرت موسی علیه السلام از نسل لاوی بودند. همو که در هر حال به نوعی در گناه بزرگ انداختن یوسف علیه السلام در چاه حاضر بود. و یا داوود و سلیمان علیهما السلام از نسل یهودا بودند. 🔹در هر حال در پاسخ باید گفت شیعه بر خلاف اهل سنّت معتقد است که در سلسله ی آباء معصومین و انبیاء هم نباید مشکلی از جهت کفر آباء وجود داشته باشد و هم نباید مشکلی از جهت کیفیت تولّد و مشروع بودن آن. از همین روست که امثال حضرت ابو طالب و عبد المطلّب هم قطعا باید مؤمن بوده باشند. 👈البته انصافا این تعابیر بر چیزی بیش از طهارت از زنا و آلودگی های جاهلیّت که منفّر بوده و منافی با هدایتگری اجتماعی ایشان است دارد. ✔️ولی باید دقّت کرد که این تعبیر اصلاب شامخه و ارحام طاهره تنها بر این مطلب دلالت دارد که نور اهل بیت چیزی بود که پیوسته از حضرت آدم در صلب پدران بود و به ارحام مادران وارد میشد و دوباره از درون این رحمهای پاک به پدران منتقل میشد تا به تولّد نهایی آنها منتهی شد. ⬇️⬇️

👈از اینجاست که متوجّه میشویم اصلاب شامخه دلالت بر آن دارد که باید سلسله پدران اهل بیت تا حضرت آدم همه انسانهایی پاک و مؤمن باشند ولی در مادرانشان که تنها وعائی برای این اصلاب نورانی بوده اند تنها همینقدر شرط است که فقط خودشان چنین طهارت و پاکی را داشته باشند و سلسله آباء و امّهات مادری در اینجا شرط نیست. 👈به عبارت دیگر نور امام صادق علیه السلام همان نوری بوده که در زمان ابوبکر در صلب عبد المطلب و سپس ابو طالب و سپس امیر المؤمنین علی علیه السلام بوده و اصلا ربطی به ابوبکر نداشته تا آنکه در زمان خودش در رحم پاک مادرشان زمینه ی ظهور یافته است. 👈خلاصه اینکه برای تولّد نور امام صادق علیه السلام چیزی بیش از این لازم نیست که سلسله اصلاب شامخه تا حضرت آدم علیه السلام محقّق باشد و در همه ی این حلقه ها این اصلاب در ارحام مطهّره محقّق شود تا اینکه به ایشان برسد. 👈از همینجاست که در سلسله انساب هم معمولا سلسله ی طولی آباء ذکر میشود نه سلسله طولی امّهات. برخی روایات دیگر ظهور بیشتری در این معنا دارند مانند آنچه عامّه از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کرده اند که فرمودند: 📖«لم يزل‏ ينقلني‏ اللَّه تعالى‏ من أصلاب الطّاهرين إلى أرحام المطهّرات حتى أخرجني في عالمكم هذا» 👈و یا آن روایتی که از امام صادق علیه السلام در تفسیر «و تقلّبَک فی الساجدین» نقل شده که تنها به ذکر اصلاب النبیین اکتفا نمودند. ⚪از طرف دیگر این اشکال منحصر در امام صادق علیه السلام هم نیست زیرا میدانیم مثلا مادر امام سجاد هم شهربانو یا سلامه بوده که مرحوم کلینی او را دختر یزدگرد ساسانی میداند. یا مادر برخی دیگر از ائمه علیهم السلام نیز امّ ولد بوده و ظاهرا آبائی کافر داشته اند. ✋فقط یک اشکالی اینجا قابل طرح است. آن هم اینکه مفروض در اصلاب شامخه و ارحام مطهّره آن است که مادران تنها نقش وعاء بودن و رحم بودن را داشته و از ناحیه ی خودشان و آبائشان افزوده ای بر فرزندشان ندارند! 👈عمده این است که فقط خودشان پاک باشند تا نطفه ی پدر اثر خودش را بگذارد. آیا چنین چیزی قابل قبول است؟! و باز آیا چنین چیزی با این امر که اهل بیت علیهم السلام از طریق مادرشان حضرت صدّیقه ی طاهره به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نسبت داده شده و ابناء الرسول نامیده میشوند قابل جمع است؟! از این دو باید در موضع دیگری صحبت کرد.

باسمه تبارک و تعالی (۷۲۸) «بد حجابی و کاهش جمعیت» 🔹در حال رانندگی بودم. دیدم چند دختر دبیرستانی به شکل قطاری شانه ی همدیگر را گرفته و به شکل غیر متعارفی رفتار میکردند! در همان حال به خودم گفتم آخر یعنی اینها قرار است مادران آینده ی نسل بشر شوند؟! چه تناسبی بین شخصیت اینها و ایفای نقش مادری و محوریت در خانواده وجود دارد؟! 💡در همان حال به ذهنم خطور کرد که اساسا مسأله حجاب نیست! مسأله نشانه گرفتن نقش مادری در جوامع بشری است. ولی چرا؟! 💡به ذهنم خطور کرد برای این است که دشمن بشریّت تصمیم گرفته از جمعیت جهان بکاهد. 🔸میخواهند جمعیت بشر را کم کنند. چنین امری با نشانه گرفتن حیث مادری محقق میشود. این امر هم با انقلاب جنسی و بی عفّت کردن اجباری بشر و ترسیم آمال و آرزوهای طولانی بیرون از خانه برای زنان با تبلیغات و... مهیّا میشود. 🔹وقتی صحنه ی پیکار جهانی را اینگونه دیدی باید بدانی: 1⃣در چنین نبرد بزرگ فرهنگی ای که علیه بشریّت راه انداخته اند مهمتر از تبلیغ برای حجاب تلاش برای حفظ خانواده و تشویق فرزند آوری است. 2⃣در ظرف چنین تلاشی است که حجاب بستر معنایی خود را در فرهنگ اسلامی بازیابی میکند. 🔸تا کنون مساله را در یک مقیاس جهانی از این بعد ندیده بودم. راستی چرا باید تصمیم گرفته باشند جمعیت بشر را کم کنند؟! آیا به خاطر محدودیت منابع زمین و یا اصلاح نژادی است یا برای آن است که بتوانند افسار اصلی جامعه ی بشری که خانواده است را در دست بگیرند تا سلطه ی خود را تحکیم کنند؟! طرحشان برای کیفیت دوام نژاد بشری چیست؟! ✋اینها خطورات دفعی و خامی بیش نبود ولی به گمانم ارزش تدبر و بررسی را دارد.

باسمه تبارک و تعالی (۷۲۹) «چهار حکمت از فیثاغورث» 🔹در کتاب عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء ابن ابی اصیبعة در فصل مربوط به فیثاغورث مواعظ منقول از او را میدیدم. دلم برای برخی از این حکمتهای بزرگ سوخت که در آن کنجهای تاریک فراموش خانه های تاریخ بشر مظلومانه در گوشه ای افتاده اند! 🔸با یک مهربانی چهارتا از آنها را در آغوش گرفتم تا از باب الحکمة ضالة المؤمن به وطن و خانواده ی اصلی شان که همان مملکت ایمان است بازشان گردانم: 1⃣ليس الضحايا والقرابين كرامات الله تعالى ذكره لكن الاعتقاد الذي يليق به هو الذي يكتفي به في تكرمته 👈اگر میخواهید به خدا نزدیک شده و او را گرامی بدارید روی اعتقاداتتان نسبت به او کار کنید! خدا با اعتقادات پاک است که گرامی داشته میشود. 2⃣احذر أن تركب قبيحا من الأمر لا في خلوة ولا مع غيرك وليكن استحياؤك من نفسك أكثر من استحيائك من كل أحد 👈ارزشهای والا را با احیای حیا در جامعه دنبال کنید. سپس برای دوری از نفاق سعی کنید این حیا از جلوتتان عبور کرده و در خلوتتان هم راه یابد. و برای خالص شدنتان سعی کنید بیش از دیگران از خودتان حیا کنید! 3⃣الأخلق بالإنسان أن يفعل ما ينبغي لا ما يشتهي 👈فرق انسان با حیوان این است که میتواند به جای ما یشتهی به دنبال ما ینبغی ها بیافتد! خودت انتخاب کن که میخواهی انسان باشی یا حیوان بمانی! 4⃣ما لا ينبغي أن تفعله احذر أن تخطره ببالك 👈اگر خواستی وارد حوزه ی انسانیّت و ما ینبغی های علمی و عملی شوی سعی کن مراقب خطورات باشی! همه چیز از این خطورات شروع میشود! اگر خاطر بدی بود نفیش کن و نگذار قصد اقامت کرده و به حوزه ی حیوانیت بازت گرداند.

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۰) «منازل السائرین دوزخ» 🔹یکی از عزیزان پرسیدند: «آیا خلود در جهنّم با رحمانیّت خداوند سازگار است؟!» اصل شبهه ریشه در نشناختن ابعاد عمیق وجود انسان و همینطور ابعاد اسرار آمیز عالم وجود دارد. علمای ما یک چیزی را خوب به چشم آورده اند و با آن استبعاد نسبت به مقامات والای اولیاء الهی از میان رفته است. 🔸آن هم مباحث مربوط به انسان کامل در عرفان نظری و همینطور مباحث مربوط به منازل السائرین در عرفان عملی است. حقیقتا کسی که با اینها آشنا باشد تازه میفهمد که چقدر انسان قابلیّت صعود دارد تا جایی که به نهایت درجات قرب و فنا برسد! تازه میفهمد انسان نمیتواند بدون رسول و امام و حجّت الهی رها شود. 🔹ولی از آن طرفش متأسّفانه کار درخوری انجام نشده است. لذا شبهات ناظر به آن گاهی شنیده میشود. بخش زیادی از قرآن کریم همانطور که مقامات و درجات اولیاء الله و مقربین و پاکان را گفته به همان وزان به درکات اشقیاء و مستکبرین و معاندین هم پرداخته است. اگر از درجات میگوید از درکات هم پرده برداری میکند. 🔸اگر علمای ما مباحث مربوط به انسان ساقط و همینطور درکات السائرین یا منازل السائرین جهنّم را هم بیان میکردند دیگر در خلود برخی در آتش جهنّم تعجّب نمیکردیم. 🔻آری خوب است درجات السائرین را در کنار درکات السائرین بیاموزیم!🔺 🔹حکایت این سقوط در بیان قرآنی از شک و ریب و شرح صدر کفری به جایی میرسد که برخی خلود در آتش جهنم دارند. منافقینی هستند که بدترین وضعیت را در قعرِ قعر جهنم دارند. گویا فانی در غیر خدایند! به شکلی که روزنه ای برای دستگیری باقی نگذاشت و مشمول (لن تجد لهم نصیرا) گشته اند!

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۱) 🌸«إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَكُورٌ»🌸 🔹فرزندم را بیدار کردم به مدرسه برود. چیزی گوش میکردم و مشغول صبحانه خوردن شدم؛ ناگهان این آیات خوانده شد: 📖«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَذْهَبَ عَنَّا الْحَزَنَ إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَكُورٌ الَّذِي أَحَلَّنا دارَ الْمُقامَةِ مِنْ فَضْلِهِ لا يَمَسُّنا فِيها نَصَبٌ وَ لا يَمَسُّنا فِيها لُغُوب‏» 🔸دیگر از عظمت این آیه چه بگویم که دل قسی و ظلمانی چون منی را هم طوفانی کرد! اشک بر دیدگانم جاری شد. خدایا چه عظمتی در پیش است؟! خدایا ما را برای چه به این دار ظلمت هبوطمان دادی؟! دلمان برای آن دار السلام و برای آن سرای طهارت و نور تنگ شده! 🔹اینها همان آیاتی است که بهشتیان وقتی وارد جنّات عدن میشوند بر زبانشان جاری میشود. خدای را شکر میگویند! الحمد لله! ای جانم به این الحمد لله! و تو چه میدانی از چه اعماقی بر دل و زبانشان جاری میشود! آنجاست که حمد میچسبد! 🔸حمد و ثنا مخصوص آن خدایی است که همه ی آن حزنها و اندوه ها را زدود و برد! ما را به جایی آورد که دیگر درد و زشتی وجود ندارد. آدم دوست دارد از خوشحالی تسبیح گویان برقصد! دیگر تمام شد! سپاس مخصوص آن پروردگارمان است که غفور شکور است! 🔹همانکه ذرّات کارهای ما را هم دیده و نواقصش را پوشانده و اینگونه کریمانه برایمان در این جنّات عدن بساط شکر ابدی پهن کرده! رفقا تازه حقیقت شکر و تشکّر را آنجا میفهمیم که چیست! تازه میفهمیم تنها او همان شاکری بود که ارزش رعایت داشت و بس: پیش این شاهان هماره جان کنی بی‌خبر ایشان ز غدر و روشنی ذره‌ای گر جهد تو افزون بود در ترازوی خدا موزون بود

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۲) «فریب شبهات مجسّم را نخوریم» «لَقَدْ كانَ لِسَبَإٍ في‏ مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ» 🔹یکی از دوستانی که مدّتی است در آلمان زندگی میکند برگشته بود. با هم صحبت میکردیم. دیدم بزرگی آن نظم و تمدّن آنها او را دیگر گرفته! «سَحَرُوا أَعْيُنَ النَّاسِ وَ اسْتَرْهَبُوهُمْ وَ جاؤُ بِسِحْرٍ عَظِيم‏» 🔸اگر مطالعه یا نگهداری کتاب ضلال حرام است مسافرت و یا دیدن صحنه های چنین ممالکی هم برای افرادی که آن استحکام معرفتی لازم را ندارند شبهه ی حرمت دارد: 📖«وَ لَوْ لا أَنْ يَكُونَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً لَجَعَلْنا لِمَنْ يَكْفُرُ بِالرَّحْمنِ لِبُيُوتِهِمْ سُقُفاً مِنْ فِضَّةٍ وَ مَعارِجَ عَلَيْها يَظْهَرُونَ ...» 🔹به فرموده ی امام صادق علیه السلام: «لَوْ فَعَلَ لَكَفَرَ النَّاسُ جَمِيعا» یعنی اینقدر این شبهات مجسّم خطرناک است. ولی خود قرآن کریم جوابش را در همان سوره ی زخرف بلا فاصله داده که: 🔻اینها آمده تا اهل تقوا را آبدیده کند نه اینکه آب از لبهایشان جاری کند🔺: 📖«وَ إِنْ كُلُّ ذلِكَ لَمَّا مَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا وَ الْآخِرَةُ عِنْدَ رَبِّكَ لِلْمُتَّقين‏» 🔸به این دوستمان عرض کردم وقتی در مغز فرهنگ این تمدّنهای باشکوه بنگری چیزی جز کفر نمیبینی! لذاست که علی شفا جرف هار است! مگر سبأ و ثمود و عاد و قوم فرعون تمدّنهای کمی داشتند؟! ولی به دلیل کفرشان خداوند آنها را نابود کرد! 🔹این یعنی این مظاهر هیچ اصالتی ندارد والّا چه کسی دلش می آمد آن همه نظم و انتظام و ممالک زیبا به خاطر ردّ دعوت رسولان نابود شود؟! «لَقَدْ كانَ لِسَبَإٍ في‏ مَسْكَنِهِمْ آيَةٌ جَنَّتانِ ...»

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۳) بحثی بلاغی پیرامون:«هل یستوی الّذین یعلمون و الّذین لا یعلمون»؟! «اتَّبِعْها وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذينَ لا يَعْلَمُون» 🔹با برخی از عزیزان بحثی نحوی داشتیم. در بحث افعال قلوب در دانش نحو مباحث بلاغیّون در زمینه حذف اقتصاری دو مفعول را مرور میکردیم. نظریّه ی حذف اقتصاری در برابر حذف اختصاری که در اصل به عدم حذف و لازم استعمال شدن فعل متعدّی برمیگردد نخستین بار توسّط عبدالقاهر جرجانی در دلائل الاعجاز مطرح شده و به تعبیر او: «فاعرف ذلك، فإنّه أصل كبير عظيم النفع» 👈سپس در کتب بلاغی در مباحث احوال متعلقات فعل در مفتاح سکاکی و تلخیص المفتاح و شروح آن تلقّی به قبول شده است. ولی در دانش نحو تا قرنها چندان از این نظریّه خبری نبوده و مباحث دیگری در جریان بود. 👈تا اینکه توسّط زمخشری در کتاب نحوی المفصّل به شکل برجسته وارد این دانش شده و سپس بین بسیاری از نحویون در قرن هفتم به بعد شایع گشت. یکی از مواردی که دانشمندان بلاغت با این نظریّه شکار خوبی از معانی قرآنی زده اند مطلبی است که ذیل آیه ی ۹ سوره ی مبارکه قمر بیان کرده اند: 📖«أَمَّنْ هُوَ قانِتٌ آناءَ اللَّيْلِ ساجِداً وَ قائِماً يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَ يَرْجُوا رَحْمَةَ رَبِّهِ قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لا يَعْلَمُونَ إِنَّما يَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب‏» 👈در این آیه ی شریفه به شکل غیر عادی از این امر پرسیده میشود که آیا آنهایی که میدانند فرقی با آنهایی که نمیدانند، ندارند؟! سپس پاسخ این پرسش ساده را تنها مخصوص آن صاحبان عقلهای عمیق میداند! گویا بقیه پاسخش را نمیدانند! ⬇

👈به قول نیشابوری در غرائب القرآن: «إشارة إلى أن هذا التفاوت العظيم بين العالم و الجاهل لا يعرفه إلا أرباب العقول» مفسّرین معمولا در اینجا حذف مفعول «یعلمون» را اختصاری دانسته و به دنبال تشخیص مفعول به محذوف بر آمده اند. صاحب المیزان هم همین راه را پیموده: 📖«العلم و عدمه مطلقان لكن المراد بهما بحسب ما ينطبق على مورد الآية العلم بالله و عدمه فإن ذلك هو الذي يكمل به الإنسان و ينتفع بحقيقة معنى الكلمة و يتضرر بعدمه، و غيره من العلم كالمال ينتفع به في الحياة الدنيا و يفنى بفنائها» 🔹ولی دانشمندان علم معانی از همان زمان عبد القاهر جرجانی بر این نکته اصرار کرده اند که اینجا اساسا حذفی وجود نداشته؛ به تعبیر عبدالقاهر: «هل يستوي من له علم و من لا علم له؟ من غير أن يقصد النصّ على معلوم» و به تعبیر تفتازانی در مطوّل: 📖«ان الغرض اثبات العلم لهم و نفيه عنهم من غير اعتبار عموم فى افراده و لا خصوص و من غير اعتبار تعلقه بمعلوم عام او خاص و المعنى لا يستوى من وجد له حقيقة العلم و من لا يوجد» ✋البته انصافا تشخیص اینکه حذف اقتصاری است یا اختصاری خالی از صعوبت و لطافت نیست. تفتازانی در جایی از مطوّل این تشخیص را محتاج «التأمّل الذوقی» میداند: 📖«فان الحمل على امثال هذه المعانى مما يتعلق بقصد المتكلم و مناسبة المقام» 👈البته با وجود اینکه تقریبا اجماعی بین علماء معانی در اقتصاری بودن این حذف وجود دارد ولی مسأله هنوز باقی است. چرا پاسخ این پرسش را تنها اولوا الالباب میدانند؟! 👈اینجا زمخشری در کشّاف برداشت لطیفتری از این حذف اقتصاری مطرح میکند. آن هم اینکه اولوا الالباب این را درک کرده اند که تنها کسی که به علم دین عمل کند لایق عنوان عالم بودن است! بقیه جهّالی بیش نیستند! 👈ولی چطور عالم به عامل دینی گره خورده است؟! به قرینه ی صدر آیه که در مقام مدح قانتین است و آنها همان عاملین به علوم ربّانی هستند: 📖«کأنه جعل من لا يعمل غير عالم و فيه ازدراء عظيم بالذين يقتنون العلوم، ثم لا يقنتون فیها، ثم يفتنون بالدنيا، فهم عند اللّه جهلة، حيث جعل القانتين هم العلماء» 👈حقیقتا برداشت لطیفی است. این نوع دلالتهای لطیف نصیب هر طبعی نمیشود. انصافا زمخشری قهرمان عرصه ی بلاغت است. هنوز بسیاری از لطایف ذوقش در بلاغت رسمی سر ریز نکرده است. 🔹ولی یک برداشت دیگر هم میتوان از این آیه داشت که باز به شکار علمای معانی در آمده است. آن هم مطلبی است که ابن یعقوب مغربی در مواهب الفتّاح بیان میکند که با توجّه به اینکه پاسخ این پرسش را تنها اولوا الالباب میدانند در آیه ایماء لطیفی به این معناست که اساسا کسی که علم وحیانی ندارد اصلا علمی ندارد! 👈یعنی لزوما تنها نمیخواهد صرفا عالم را به عامل دینی برگرداند و بگوید کسی که اهل عمل نیست اصلا علمی هم ندارد بلکه میخواهد بگوید در برابر علم وحیانی اساسا جهل و نادانی است! اصلا چیز دیگری لایق عنوان علم نیست! همه اش جهل و نادانی است! 📖«إيماء إلى أن من لا يفهم حقيقة الدين يعد ممن لا عقل له و لا علم أصلا كالجمادات أو كالبهائم بدليل إنما يتذكر أولو الألباب» ⚪️راستش عبارات ایشان را دیدم دلم خنک شد! به یاد کلام به اصطلاح فلاسفه ی علمی افتادم که علوم دینی و وحیانی را اساسا در عداد علم حساب نکرده و وزنی در حدّ تقوّلات رمّالان و اساطیر پیشینیان برایش قائل اند! همین است که در علوم انسانی و دیگر علومشان خبری از قرآن و کلام امام صادق و فقاهت دینی و تأمّل در ارشادات عقول قدسی یافت نمیشود! خیلی توهین بزرگی است! 👈در اینجا آیه ی شریفه تابعین وحی را حقیقتا سزاوار عنوان علم دانسته و دیگران را سزاوار عنوان نادانی میداند! آنهایی که اولو الالباب هستند این حقیقت بزرگ را درک کرده اند و همین است که تابع محض احکام شریعتی هستند که از علم و حکمت بی نهایت الهی نشأت گرفته است. 🔹مرحوم علامه ی طباطبایی در تفسیر المیزان همین معنا را از آیه ی دیگری استفاده کرده است. آن هم آیه ی ۱۸ سوره ی مبارکه جاثیه است که: «ثُمَّ جَعَلْناكَ عَلى‏ شَريعَةٍ مِنَ الْأَمْرِ فَاتَّبِعْها وَ لا تَتَّبِعْ أَهْواءَ الَّذينَ لا يَعْلَمُون‏» 👈در این آیه ی شریفه صراحتا دستور به تبعیّت از شریعت الهی صادر شده و هر چیزی در برابر آن مهملات و هواهای نفسانی انسانهای جاهل و نادان عنوان میکند! از این اقتصاد و حقوق و سیاست و همه و همه اگر به این شریعت برنگردد هواهای نفسانی نادانانی بیش نیست! فریب ایسمهایش را نخورید! 📖«إنّ كل حكم عملي لم يستند إلى الوحي الإلهي ولم ينته إليه فهو هوى من أهواء الجاهلين غير منتسب إلى العلم» 👈شاید نیازی به تقیید این حکم به عملی هم نباشد. شریعت احکام نظری را هم میگیرد و ظاهرا ایشان از مفهوم شریعت و یا مفهوم تبعیّت خواسته اند این قید را استخراج کنند که ظاهرا لزومی ندارد. ✋این بحثها مناسب بذل خاطر نیست ولی به یاد ایام طلبگی و حلاوت علوم حوزوی بذلش کردم.

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۴) «کتاب الطهارة» «دُم علی الطهارة یوسَّع علیکَ الرزق» 🔹شرح الاربعین صدر الدّین قونوی را میخواندم. بحثی بسیار زیبا ذیل حدیث نبوی صلی الله علیه و آله: «دُم علی الطهارة یوسَّع علیکَ الرزق» آورده است. شخصی از حضرت در مورد فقر گله کرد که حضرت فرمود سعی کن دوام بر طهارت داشته باشی تا رزقت واسع شود. 🔸قونوی در شرح این حدیث شریف یک دوره کل سلوک انسان تا نهایات را مبتنی بر همین حدیث توضیح داده و ابعاد گسترده ی طهارت را تا مرتبه ی تجلّی ذاتی تبیین نموده است. به تعبیر قونوی این حدیث خودش یکی از جوامع الکلم است. از افق نگاه او طهارت این است: 📖«سلامة حقيقة القابل من أكثر أحكام الامكان، و قوّة مناسبة تلك الحقيقة للحضرة الوحدانية الآلهية التى منها ينبسط الفيض على جميع القوابل الممكنة» 🔹ما سالها در کتب فقهی و درسهای خارج از کتاب الطهارة و مباحث فقهی آن بحث میکنیم ولی احکام طهارت معنوی را استنباط نکرده و از آن بحثی نمیخوانیم! همین است که این بحثها به جامعه هم سر ریز نشده و از باب الولد سرّ أبیه نواقص این حوزه ریشه در خودمان دارد. ✋در تبلیغ مدام مسائل طهارت ظاهری گفته میشود و نه مسائل طهارتهای عمیقتر. اگر این طهارتهای عمیقتر نبود این طهارت ظاهری هم نبود. 💡به ذهنم خطور کرد ببین چطور قونوی یک حدیث را گرفته و پیرامونش یک تمدّنی غنی از مفاهیم دینی را ایجاد کرده و شورانده! دست به چه استنباط باطنی سنگینی زده است. 👈ما که اینقدر در حدیث استصحاب کار میکنیم چرا اینگونه احادیث را رها کرده ایم؟! نقد کمی است؟! آیا اگر دلیل برای احکام ظاهری داریم دلیل برای این احکام باطنی نداریم؟!

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۵) 🚫«ای کاش میمردم و راحت میشدم»🚫 🔹با عزیزی صحبت میکردم. خسته و ناراحت بود. گفت ای کاش میمردم و راحت میشدم! گفتم چرا اینطور فکر میکنی؟! این کلام تو دو رو دارد. ⬅یک رویش این است که وقتی مردی معدوم میشوی و دیگر نیستی تا درد و ناراحتی داشته باشی. اگر این است بدان تو از چنین مرگ و نیستی متنفری نه متمنی! میدانی چرا؟! چون تو از نیستی اموری که دوست داشتی وجود داشت مینالی نه از وجود و هستی! تو عاشق زندگی و وجود بیشتری نه مرگ و نیستی! ⬅روی دیگر کلامت این است که وقتی مردی روحت در جای بهتری آسوده میشود! اگر این است حقّا که غافلی! چه کسی به تو چنین ضمانتی داده که با مرگ حالت بهتر شود؟! «لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ إِلَّا بِشَرْطٍ وَثِيق‏» 🔹چنین آرزویی نشان از یک جهل و قدرناشناسی و کفران نعمتی بزرگ دارد! آن هم جهل به نعمت بزرگ زندگی دنیا برای رشد تو! قدر زندگی دنیایت را بدان که ثروتی بی کران است. نمیدانی دنیا متجر اولیاء الله است؟! نمیدانی دنیا مزرعه ی آخرت است؟! 🔸نمیدانی خداوند چه فرصت بزرگی را در دست تو قرار داده! در کلّ عوالم هستی هیچ عالمی مانند دنیا خصلت تغییر و سرعت تحوّل و شتاب دهندگی در جهت کمال و دوری از نیستی ها و نقصها را ندارد. 🔹اگر دستت از این عالم کوتاه شد دیگر بیچاره ای! راهی که در این دنیا در چند لحظه یا چند روز میتوانی بپیمایی آنجا ممکن است هزاران سال طول بکشد! لابثین فیها احقابا شوی! 🔸رفقا قدر زندگی دنیا را بدانیم! همه اش معنا است و لحظه لحظه اش دارد ابدیّت ما را میسازد. و ما چه خسارت زده ایم که این ثروت بیکران را تا کنون اینگونه از دست داده ایم!

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۶) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۱) «سیر نگارش کلمات قصار اهل بیت علیهم السلام» 🔹نکات اخلاقی یکی از اساتید عزیز و بسیار محترم را در ابتدای درس خارجشان میخواندم. انصافا روایتی کلیدی و زیبایی را انتخاب کردند و توضیحات جالبی هم بیان نمودند. 💡به ذهنم خطور کرد در دو نوشته ابتدا ادبی از نوع انتخابشان بیان کرده و آن را بهانه ای برای بیان سیر کلمه قصار نگاری قرار دهم و سپس در نوشته ی دیگری تکمله ای بر توضیح دلالی شان بنویسم: 📖«كَفاكَ اَدَبا تَجَـنُّـبُكَ ما تَـكْرَهُ مِنْ غَيْرِكَ» 👈یعنی برای ادب شدنت و استاد اخلاق داشتنت همین بس که آن چیزهایی که در دیگران زشت میبینی را سعی کنی خودت نداشته باشی. ⚪همین ابتدا ادبی که از تذکّر اخلاقی این استاد عزیز برای بنده قابل برداشت بود آن بود که در سند احادیث بیشتر توجه کنم. ✔برای طلاب درس خارج شاید بهتر باشر با تسامح نقل حدیث نکرده و از توجه به سند غفلت ننمود! اینها در تربیت شاگردان تأثیر میگذارد. نقل چنین کلمه ی مهمّی در ابتدای درس خارج با چنین سند دوری میتواند جالب نباشد! اینگونه نقل گاهی متضمن نوعی تبلیغ تهاون در اسانید است. ✔متاسفانه فرهنگ شایعی است ولی از جالب نبودنش کم نمیکند. گویا با اندکی مبالغه چنین پیامی میدهد که هر مضمونی ولو با این اهمیت هر جوری نقل شد چندان به ارزش صدوری اش توجه نکنید! تلاش علما در تنقیح علم اسانید لااقل در غیر اسانید فقهی مهم نبوده! ✋البته این استاد عزیز شاید در مقام بیان اصل مطلب بوده یا فرصت پرداختن نداشته یا محمل دیگر ولی برای خودم این کار را جالب ندیدم. ⬇

🔸آشنایی با سیر نگارش کلمات قصار از اهل بیت علیهم السلام🔸 این حدیث را ایشان از امام حسن عسکری علیه السلام نقل کرده اند! احتمالا از بحار الانوار یا برخی از کتب معاصر دیده اند. در بحارالانوار مرحوم علامه مجلسی هم این روایت را بدون سند از کتاب الدرة الباهرة نقل کرده است. 👈معمولا کتاب الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة را به شهید اوّل نسبت میدهند و برخی نیز آن را به عالمی دیگر. در این کتاب ۱۶۹ روایت را پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام بدون ذکر سند گلچین کرده است. 👈خود صاحب کتاب در انتهای کتاب میگوید اینها درّهایی است که حاصل غوّاصی او در دریای حکمت اهل بیت علیهم السلام است: «فهذه درّة من بحر الحكمة» 👈روایت نخستش از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این است که: «العلم وديعة اللّه في أرضه، و العلماء امناؤه عليه فمن عمل بعلمه أدّى أمانته، و من لم يعمل بعلمه كتب في ديوان اللّه من الخائنين‏» انصافا چه روایت دقیق و تکان دهنده ای است. ✔تا حالا اینگونه به نسبت علم الهی و امانت توجّه نکرده بودم و تازه بعدی دیگر از معنای امین الله بودن ائمه علیهم السلام برایم روشن شد. 👈روایت آخر هم همان توقیع معروف به اسحاق به یعقوب است که: «أمّا ظهور الفرج فإنّه إلى اللّه، و كذب الوقّاتون. و أمّا الحوادث الواقعة، فارجعوا فيها إلى رواة حديثنا؛ فإنّهم حجّتي عليكم، و أنا حجّة اللّه» ⚪استطرادا باید دانست این توقیع طولانی و مشتمل بر نکات بسیار است که صاحب این کتاب مختصر آن را آورده و مفصّلش را شیخ طوسی در کتاب الغیبة با سند خودش از ابن قولویه و ابو غالب زراری از مرحوم کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که در نامه ای از محمد بن عثمان عمری مسائلی پرسید و یکی از مهمترین توقیعات شیعه صادر شد. 👈مرحوم کلینی این توقیع مهم را در کافی نقل نکرده و شاید در همان کتاب رسائلی که نگاشته و متأسّفانه مفقود شده و در دست ما نیست مکتوب بوده است. شیخ صدوق همین توقیع را در کمال الدّین با سندی دیگری از مرحوم کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که نشان میدهد در سند این حدیث هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد. 🔹این سبک حدیث نگاری که نوعی گلچین حکمتهاست سابقه داشته و در کتاب نزهة الناظر و تنبیه الخاطر حلوانی یکی از علمای شیعه قرن پنجم و معاصر شیخ طوسی است. ایشان هم سعی کرده یک دوره حکم و مواعظ از اهل بیت علیهم السلام گلچین کرده و به آنها لمع اطلاق میکند. 👈حکمت اوّلی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل میکند این است که: «مَنْ أَكْثَرَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجاً، وَ رَزَقَهُ‏ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب‏» 👈و روایت آخری که از حضرت بقیة اللّه الاعظم عجّل الله تعالی فرجه الشریف نقل میکند حکایتی زیبا در مورد حضرت است. ⚪اساسا شهید اوّل کتاب الدرة الباهرة را به تقلید از همین نزهة الناظر نگاشته ولی خیلی خلاصه تر که در حدود ۳۰ صفحه جمع شده و قابل حمل و نقل و احتمالا استفاده در محافل باشد. 👈انصافا قابلیت آن را دارد که به صورت کتابی جیبی چاپ شده و به همراه خود داشت. بخشی از روایتش را هم از همان نزهة الناظر گرفته ولی در ترتیب و همینطور اضافه ی روایات زیبا و عمیق از دیگر منابع شیعه تلاشی در خور تحسین نموده و سلیقه ی جالبی داشته است. 👈البته قبل از این دو کتاب تحف العقول را هم میتوان نام برد. ولی زمینه ی نگارش کتابی مانند تحف العقول را نباید با این دست کتب اشتباه گرفت. 👈در تحف العقول به دنبال ابعاد بلاغی و ایجاز حکیمانه نیست. فقط سعی کرده یک دور احادیث را ولو طولانی بر محور اهل بیت علیهم السلام گلچین کند و با این کار به رقابت با کتب معروف آن زمان در آداب و حکم نرفته است. 👈بحث در زمینه ی کتاب تحف العقول را باید در جای دیگری بیان کرد. همین است که در انتهای کتاب به بحث از مناجات حضرت موسی و عیسی و مواعظ مسیح و وصیت مفضّل پرداخته است. ⚪باید دانست این سبک نگارش حدیث در الدرّة الباهرة و همینطور مهمتر از آن نزهة الناظر اساسش در پاسخ به یک زمینه ی فرهنگی در اعصار نخست ایجاد شده است. زمانی که فنون ادب و بلاغت و موجز گویی حکمتها شایع بود و کتابهای مهمّی در دنیای اهل سنّت و بلغاء مشهور در این زمینه نگاشته شده و به شکلی افراد تشویق به مطالعه ی این حکمتهای زیبا از کتب آنها میشدند. 👈خود حلوانی در انتهای نزهة الناظر میگوید اینها را جمع کردم که دیگر افراد برای فراگیری حکمت خود را نیازمند رجوع به کتاب آداب ابن مقفع و ریحانی و سهل بن هارون و مانند آنها ندانند. 👈بلکه معتقد است برخی از اینها مانند ریحانی حکمتهایشان را از اهل بیت علیهم السلام گرفته اند و به آنها نسبت نداده اند. بنده زمانی حکمتها و ادب صغیر و کبیر ابن مقفع را مرور میکردم. واقعا خیره کننده است. وقتی بدیع ابن معتز را میخواندم توجهم بیشتر به این فن کلمات قصار جلب شد. ⬇⬇

👈اینها میتوانسته برای برخی تولید شبهه کند. این ریحانی که میگوید از ادباء و کتّاب معاصر امام رضا علیه السلام و از نزدیکان مأمون عبّاسی بوده است. 👈وی هم مانند ابن مقفّع در زمینه امثال و حکم با بلاغتی مثال زدنی ید طولایی داشته و مانند او متّهم به زندقه شده است. بلکه یاقوت در معجم الادباء او را در بلاغت و ایجاز حتّی بر جاحظ هم برتری داده! 👈سهل بن هارون هم که نام او را آورده یکی دیگر از این کتّاب و بلاغیّون معروف معاصر امام رضا علیه السلام است که بعد از برمکیان خازن بیت الحکمة بود. جاحظ در البیان و التبیین زیاد به او اشاره میکند. 👈خلاصه درک فضای بلاغی رایج بین عرب و سپس ایجاز حکیمانه ی رایج در قرن دوّم و آشنایی با فضای آن زمان در فهم زمینه های جمع حکم اهل بیت علیهم السلام تأثیر گذار است. از همینجاست که کلام حلوانی را در ابتدای کتابش بهتر درک میکنیم که میگوید: 📖«أما بعد فقد سطّرت لک أمتعني اللّه بك من أقوال الأئمّة من أهل البيت عليه السّلام الموجزة، و ألفاظهم المعجزة، و حكمهم الباهرة، و مواعظهم الزاهرة، لمعا تنزّه ناظرك بها، و تنبّه خاطرك بها» 🔹یک نکته ای هم در این کتاب نزهة الناظر هست که حیفم آمد بذلش نکنم. آن هم روایتی است که حلوانی در مقدمه ی کتابش از امیر المؤمنین علی علیه السلام نقل میکند که آن را سرلوحه ی کارش قرار داده؛ جای دیگر ندیده بودمش! خیلی برایم جالب بود و آن هم اینکه: 📖«خُذُوا مِنْ كُلِّ عِلْمٍ أَرْوَاحَهُ، وَ دَعُوا ظُرُوفَهُ‏، فَإِنَّ الْعِلْمَ كَثِيرٌ وَ الْعُمُرَ قَصِيرٌ» 👈البته در این زمان به شکلی از بزرگان اسلام حکمتهای بلاغی موجز دو تن بین بلاغیّون شناخته شده و مشهور بوده است. یکی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دیگر هم امیر المؤمنین علی علیه السلام. ولی در مورد دیگر ائمه علیهم السلام چنین امری در دنیای اسلامی شناخته شده نبود. ⚪همین جاحظ که بزرگ ادبا زمان خود در نیمه ی نخست قرن سوّم اسلامی است ۱۰۰ حکمت از امیر المؤمنین علی علیه السلام با ذوق و سلیقه ی ادیبانه ی خود جمع کرده که نزد ادبا مشهور بوده است. ملاکش هم فصاحت و اختصار و حکمت بوده است. نامش را مائة کلمة قرار داده! 👈کلمه ی نخستش این است که: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا»، کلمه ی دوم: «الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا» و سوّم: «من عرف نفسه فقد عرف ربَّه» و... . انصافا باید این صد کلمه را بارها و بارها خواند. 👈مرحوم ابن میثم بحرانی شرحی بر این صد کلمه از مختارات جاحظ از حکم موجز و بلاغی امیر المؤمنین نوشته و انتخاب جاحظ را تحسین کرده است. شرح خوبی است. 👈در ادامه سید رضی که خود یکی از شعرا و ادبای بزرگ عرب است و این بعدش کمتر بین ما شیعیان شناخته شده ولی در دنیای اهل سنّت و عامّه بیشتر آن را میشناسند دست به تألیف اثر گرانسگ نهج البلاغة زد. 👈البته تنها به کلمات قصار بسنده نکرده و خطب و رسائل و برخی امور دیگر را هم افزود. ابن ابی الحدید هم که خود مورّخ و ادیب بزرگی در زمان خود بوده سعی کرده بر دامنه ی این حکمتها از مختارات امیر المؤمنین بیافزاید. حالا اینجا بحث بسیار است. 🔹در همین زمینه و میدان عظیم بلاغی در فنّ حکم موجز و کلمات قصار یکی از علمای قرن ششم به نام آمدی به استقبال مائة کلمة جاحظ از امیر المؤمنین علی علیه السلام رفته و کتاب معروف غرر الحکم و درر الکلم را نگاشت. وی در مقدّمه ی کتابش از جاحظ انتقاد میکند :«يا للّه العجب! من هذا الرجل و هو علّامة زمانه و وحيد أقرانه‏... کیف رضی من الکثیر بالیسیر؟!» 👈چرا تنها به صد کلمه بسنده کرده؟! در ادامه میگوید میخواهد مقدار زیادی از این حکمتها را استخراج کند که بلاغیون را عمق فصاحت و اختصارش ساکت و حکما را عمق حکمتش حیران میکند! ✋البته مشکل عمده ی این کتاب آن است که در قرن ششم نگاشته شده و بدون سند حکمتهای زیادی از منفردات حدیثی را نقل میکند که در جای دیگر فعلا موجود نیست. انصافا از نظر سندی محلّ تأمّل است. 👈از حیث متنی هم بعید نیست مقداری مؤلّف در عبارات گاهی با حفظ امانت به محتوا دست برده و آن را مختصر کرده باشد. شاید مقدّمه ی او هم به این مطلب اشاره ای شده است. 👈تقطیعات بسیار سنگین آن هم این کتاب را در مواضع زیادی با مشکل یا شبهه ی دلالی و عدم حجیت ظواهر آن مواجه نموده است. آن صد کلمه ی جاحظ به دلیل قرب زمانی به حضرت و همینطور اشتهار این حکمتها در فضای اسلامی ارزش نقلی بیشتری دارد. 👈در ادامه شخصی به نام ابو الحسن لیثی به استقبال غرر الحکم رفته و همان را با مقداری تغییرات عرضه نموده که ویژگی خاص و برتری جز مقداری مرتّب کردن و عدد زدن و گاهی شاید چیزی اضافه کردن ندارد که مورد توجّه قرار گیرد. ⬇⬇⬇

🔸«كَفاكَ اَدَبا تَجَـنُّـبُكَ ما تَـكْرَهُ مِنْ غَيْرِكَ»🔸 حالا برگردیم به این کلمه ی قصار و مضمون بلیغ حکیمانه. نقل آن از امام حسن عسکری علیه السلام چندان قابل دفاع علمی نیست. ولی میتوان راه مورد اطمینان دیگری برای نقل چنین مضمونی بین فضلا پیدا کرد. این کلمه یکی از فقرات خطبه ی معروف وسیله ی امیر المؤمنین است که هفت روز بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه بیان کردند. این خطبه یکی از یادگاران امام باقر علیه السلام به جابر بن یزید جعفی است که از طرق غیر مألوف خطّ فقاهت شیعی به ما رسیده است. 👈در آن معدنی از این کلمات قصار و حکمتهای ناب وجود دارد. تازه انسان میفهمد وادی بلاغت چه بوده و آن زمان چه برهه ای از اوج بلاغت بوده که مخاطب این نوع تکلم قرار گرفته است. 👈واقعا خطبه ی تکان دهنده ای است که مرحوم کلینی در کافی آن را نقل کرده است. اتّفاقا این فقره به شکل ادیبانه تر و با سجع زیباتری در آنجا موجود است که مناسب فضای بلاغت است. آن هم اینکه: «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏». 👈سید رضی هم در قسمت مربوط به حکم امیر المؤمنین در نهج البلاغة آن را در قالب این لفظ صید کرده که: «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» به گمانم واژه ی اجتناب نبودنش همانطور که در نقل کافی است ایجاز قصر بیشتری دارد. 👈این مضمون را شاید بتوان با متون دیگر هم در روایات اهل بیت علیهم السلام پیدا کرد ولی این متن واقعا خیره کننده و هنری است که آن را واقعا ثبت کرده و شکار میکند. ✔اساسا معانی بلند در قالب چنین کلمات قصار هنری به خوبی شکار شده و ثبت میگردند. بلاغت در این موارد مانند یک بسته بندی و زیبا سازی و مرغوب کردن مجرای انتقال این حکمتهای ناب است. اینگونه هم نفی خطورات بهتری در توجّه به مضمون رخ میدهد و هم در تثبیت در حافظه و استحضار آن در مواقع مورد نیاز تأثیر دارد. خوب است مؤمنین گنجینه ای از این حکمتهای ناب بلیغانه را با اسانید بهتر را گلچین کرده و به حافظه بسپارند. ✋حالا بحث از فرصتها و آسیبهای رویکرد بلاغی در ضبط روایات اهل بیت علیهم السلام موضع دیگری میطلبد. 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به ابعاد دلالی این حدیث نورانی خواهم پرداخت.

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۷) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۲) «نكاتي پیرامون قاعده ی طلایی و شبکه قواعد پیرامون آن در احادیث اهل بیت علیهم السلام» 🔘قبل از شرح دلالی حدیث مورد بحث و پایه های فقاهت اخلاقی در آن به ذهنم خطور کرد مقداری پیرامون قاعده ی طلایی بنویسم و سپس در نوشته ی بعدی به این حدیث شریف بپردازم. 🔹از دیرباز یک قاعده ی اخلاقی آشکاری در افعال انسانی در هر جایی که زندگی میکرده مشهود بوده که بر اساس آن انسانها عادتا کارهایشان را مبتنی بر لذّت، منفعت، یا محبّتی که نسبت به دیگری داشتند تنظیم میکردند! این قاعده نوعی قاعده اخلاقی مقابله به مثل و کما تدین تدان بود که در بسیاری از صور آن خود انسان هر چند بر اساسش معمولا رفتار میکرده ولی از آن احساس خوبی نداشته و بوی نفسانیّت از آن به مشامش میرسد! 👈ذیل آن یک سلسله اقماری از قواعد اخلاقی ناپسند هم رقم میخورده که یکی از آن همین تعصّبات کور و «أنصر أخاک ظالما أو مظلوماً» بوده است. 🔸از آن طرف یک قاعده ی دیگری هم از دیرباز بین انسانها وجود داشته که هر چند کمتر به آن عمل نموده ولی به شدّت از آن حسّ خوبی داشته و خود را به شکل یک ایده ی اخلاقی کلّی در تاریخ بشر و در زبانهای گوناگون نشان داده است. از این قاعده میخواهم صحبت کنم. 👈آری یکی از کشفیّات بزرگ علمای اخلاق در طول تاریخ قاعده ی اخلاقی خیره کننده ای است که متضمّن یک دستور العمل کلّی در فعل و ترک فعل انسان است. البته این قاعده همه ی ابعاد رفتار اخلاقی انسان را توصیف نمیکند تا یک نظام اخلاقی را نتیجه بدهد ولی یک اصل بسیار قوی و فراگیر اخلاقی است. ⬇️

👈باید پیرامون آن اندیشید و فروع آن را استنباط کرده و جرح و تعدیلهای آن را با قواعد دیگر بررسی نمود. مثلا اموری مانند دستور عفو و پرهیز از فریب دیگران و ظلم نکردن و... همه از فروعات آن قابل استنباط است. 👈آنقدر هم در بین فرهنگهای مختلف و ادیان مختلف با زبانهای مختلف محقّقان نمونه ی این قاعده را کشف کرده اند که مجاب شده اند آن را یک قاعده ی فطری بدانند. 👈گویا با فطرت انسانی گره خورده و همه آن را میفهمند و آن را وارد ادبیّات اخلاقی خود نموده اند. نوعی خیرخواهی و عبور از نفسانیّت و أنانیّت در آن دیده میشود. ⚪این قاعده دو رو دارد که یک رویش جنبه ی اثباتی آن و روی دیگرش جنبه ی سلبی آن است. در جنبه ی اثباتی اینگونه سفارش میشود که با دیگران طوری رفتار کن که دوست داری آنها در شرایط مشابه با تو آنگونه رفتار کنند! خود این یک معلّم اخلاقی همراه برا توست. خود این یک واعظ اخلاقی بزرگ برای توست. 👈در جنبه ی سلبی آن هم اینگونه سفارش میشود که با دیگران طوری رفتار نکن که دوست نداری کسی با تو آنگونه رفتار کند! ✔امروزه برای تمایز این دو سویه ی این قاعده به جنبه ی اثباتی و فعالانه که جنبه ی امری داشته و فعل اخلاقی انسان را نشان میدهد «قاعده ی طلایی و زرّین» اطلاق میشود و به جنبه ی سلبی آن که جنبه ی نهیی دارد «قاعده ی نقره ای و سیمین» گفته میشود. 👈در این قاعده برخلاف قاعده ی قبلی سخن از مقابله به مثل نیست بلکه سخن از انصاف و عملی اخلاقی است هر چند او ضدّ آن را در مورد تو رفتار کرده است! لذاست که این قاعده را فطری و یادگاری از آن عوالم طهارت و صفا و بهاء دانستیم برخلاف قاعده ی مقابله به مثل که قاعده ای نفسانی و از تبعات عالم ظلمت و خودخواهی و نفسانیت است. 👈قاعده ی طلایی اساسا به دنبال آینده نگری و مصلحت اندیشی و نگاه تاجرانه و مدح و ثنا و... نیست! حتّی به انسان وعده نمیدهد که دیگران هم اینگونه با او با نصیحت و انصاف و خیرخواهی رفتار میکنند. انسان را به عالم چاپلوسی هم نمیکشاند چون نمیخواهد به ما بگوید با دیگران طوری رفتار کن که آنها دوست دارند! 👈بلکه میخواهد بگوید با دیگران طوری رفتار کن که خودت دوست داری در شرایط مشابه با تو رفتار کنند. لذاست که ممکن است برخی اصلا بدشان هم بیاید. یک قاعده ی صلح کلّی نیست. 👈انسان را به دیدن تفاوتها و درک اختلافها و عادت کردن به بیرون رفتن از وجود خود و نگریستن به پدیده ها در همان موطنش دعوت میکند! همین باعث میشود قضاوتهای او منصفانه تر و واقعگرایانه تر شود. خودش را جای او میگذارد! او با همه ی شرایطی که در آن قرار دارد. 👈این قاعده متضمّن نوعی علم و درک و آگاهی است. میانه ای با جهل و رفتار بدون تدبّر و انصاف ندارد. از آنجا که انسان از ظلم و فریب و خیانت و... بدش می آید از نتایج این قاعده اظهار و شدّت گرفتن اموری مانند شفقت، نصیحت، عدالت، سخاوت و خیرخواهی و مانند آن است. 👈خلاصه انسان را به یاد همان عالم صفا و بهاء و آن عالم مجرّدات می اندازد. جای دیگری در مورد آن صحبت کرده بودم. متأسّفانه منطق عمل بسیاری از ما این است که با دیگران همانطور که با تو رفتار میکنند رفتار کن! خیلی در آن نفسانیّت و أنانیّت موج میزند. 🔹در بین یهودیان این قانون مورد احترام است. مثلا در تنقیح الابحاث عالم بزرگ یهودی ابن کمونه دیدم که در بیان دیدگاه های اخلاقی یهودیان میگوید: «و أن یحبّوا لغیرهم من الخیر ما یحبّونه لأنفسهم» در تورات هم آمده همانطور که شما در مصر غریب بودید پس به غریبه ظلم نکنید! همینطور در انجیل هم از حضرت عیسی علیه السلام نقل میکنند که این قاعده را خلاصه ی دستورات انبیاء الهی بیان کرده اند. 👈مرحوم شیخ صدوق در امالی و در خصال از امام صادق علیه السلام نقل میکند که حضرت عیسی همین را به برخی از اصحابش سفارش کرد که: «مَا لَا تُحِبُّ أَنْ يُفْعَلَ بِكَ فَلَا تَفْعَلْهُ‏ بِأَحَدٍ» 👈یکی از نقلهایی که فقط در این رابطه برجستگی داشت سفارش عام کنفسیوس است: «زیگونگ پرسید: آیا یک واژه وجود دارد که به عنوان راهنما، تمام شئون زندگی فرد را کفایت کند؟ کنفسیوس پاسخ داد آیا قابل فهم نیست؟ بر دیگران چیزی را که خود دوست نمی‌داری، تحمیل نکن» ⬇⬇

🔸«قاعده ی طلایی در روایات اهل بیت علیهم السلام»🔸 متأسّفانه کار فقیهانه و عمیقی در زمینه قاعده ی طلایی در روایات اهل بیت علیهم السلام توسّط فقهای ما انجام نشده است. آنطور که به اصل استصحاب و قاعده ی طهارت و قانون علّیت پرداخته ایم هرگز به این اصل اساسی توجّه نشده است. از یکی از کتب فلاسفه ی اخلاق معاصر دیدم برای استدلال بر قبح اخلاقی سقط جنین از همین قاعده استفاده کرده بود. 👈واقعا باب سنگینی است که حتّی محدّثین ما هم آن را کشف نکرده و وزن سنگینی که در روایات ما دارد را به چشم نیاورده اند! باید آن را تدارک نمود. سابقا که حدیث میخواندم گاهی این روایات را میدیدم از کثرت و فروعاتی که در کلام اهل بیت علیهم السلام بر آن مترتّب شده تعجب میکردم. 👈آن مقداری که سابق اینها را دیده بودم و جایی نوشته بودم را به ترتیب نقل میکنم. گرچه خیلی بیشتر از اینهاست؛ البته باید دانست اگر بخواهیم اموری که با مقداری تأمّل مبتنی بر این قاعده بیان شده را جمع کنیم که بسیار میشود. 👈مثلا در امالی شیخ طوسی با سندی از امام صادق علیه السلام نقل میکند که: «اذْكُرُوا أَخَاكُمْ إِذَا غَابَ عَنْكُمْ بِأَحْسَنِ مَا تُحِبُّونَ أَنْ تُذْكَرُوا بِهِ إِذَا غِبْتُمْ عَنْه‏»؛ 👈در فضای عام اسلامی و ارتکازی که از دین اسلام در ذهن آنها در این زمینه ایجاد شده است هم فعلا کاری ندارم. فقط به ذکر یک نقلی که سابقا دیده بودم بسنده میکنم! ذهبی در سیر اعلام النبلاء ذیل نام طاووس یمانی نقل میکند که شخصی شامی نزد طاووس یمانی رفت تا پرسشی بپرسد که دید پیرمردی بیرون آمد! فکر کرد همان طاووس است. 👈پیر مرد گفت نه! من فرزند او هستم! شخص شامی هم گفت اگر تو فرزند اویی پس پدرت دیگر خرفت شده! او هم گفت عالم هیچگاه خرفت نمیشود! میگوید وقتی نزد طاووس رفتم گفت میخواهی در همین لحظه کلّ قرآن و تورات و انجیل را به تو بیاموزم! رجل شامی گفت بله! طاووس هم گفت: 📖«خَفِ اللهَ مَخَافَةً لاَ يَكُوْنُ شَيْءٌ عِنْدَكَ أَخَوْفَ مِنْهُ، وَارْجُهُ رَجَاءً هُوَ أَشَدُّ مِنْ خَوْفِكِ إِيَّاهُ، وَأَحِبَّ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ» 👈این نشان دهنده ی جایگاه محوری قاعده ی طلایی بین علمای اسلامی است. 🔸«حضرت آدم و قاعده ی طلایی»🔸 مرحوم کلینی در اصول کافی در حدیث ۱۳ از باب الانصاف و العدل از امام صادق علیه السلام نقل میکند که خداوند به حضرت آدم وحی کرد که میخواهم همه ی حرفها را در چهار جمله برایت جمع کنم! سه تای آن قانون توحید در مورد خدا و قانون جزا در مورد انسان و قانون دعا در مورد رابطه ی انسان و خداست و چهارمی قانون طلایی در مورد رابطه ی انسان با دیگران است: 📖«وَ أَمَّا الَّتِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَ النَّاسِ فَتَرْضَى لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏ وَ تَكْرَهُ لَهُمْ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ» 👈در اینجا هم سویه ی ایجابی و هم سلبی آن بیان شده است. آن هم در سیاقی که نشان دهنده ی عمق اهمیت این قاعده است که گویا میتواند اساسا روابط انسانی را مدیریت نماید. 🔸«پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و قاعده ی طلایی»🔸 در روایات شیعه و سنّی چندین روایت را در بیان این قاعده از سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دیده ام. فعلا یک مورد که عمق راهبردی این قاعده را هم بهتر نشان میدهد عرض میکنم. مرحوم کلینی در روایت دهم باب الانصاف و العدل نقل میکند که یک اعرابی در برخی غزوات نزد حضرت آمده و جلوی مرکب ایشان را گرفت. گفت یا رسول الله چیزی به من بیاموز که وقتی عمل کنم با آن به بهشت میروم. حضرت تنها به همین قاعده ی طلایی اکتفا کرد که: 📖«مَا أَحْبَبْتَ أَنْ يَأْتِيَهُ النَّاسُ إِلَيْكَ‏ فَأْتِهِ إِلَيْهِمْ وَ مَا كَرِهْتَ أَنْ يَأْتِيَهُ النَّاسُ إِلَيْكَ فَلَا تَأْتِهِ إِلَيْهِمْ» 👈همین مضمون را احمد بن حنبل با سند خودش در مسند از زبان احتمالا همین اعرابی آورده که حضرت فرمود: 📖«...فنظر رسول الله صلى الله عليه وسلم إلى السماء ثم نكس رأسه ثم أقبل على بوجهه قال لئن كنت أوجزت في المسألة لقد أعظمت وأطولت فاعقل عنى ....» 🔸«امیر المؤمنین علی علیه السلام و قاعده طلایی»🔸 مرحوم شیخ صدوق در امالی با سند خودش از امام سجاد علیه السلام نقل میکند که روزی امیر المؤمنین مشغول تشویق مردم برای جهاد بود که شیخی پیر که بر او حالت مسافر مشهود بود جلو آمده و گفت من از شام آمده ام؛ از فضل تو بسیار شنیده ام! آمده ام چیزی به من بیاموزی! حضرت هم آن سخنان معروف خود را فرمود که: 📖«نَعَمْ يَا شَيْخُ مَنِ اعْتَدَلَ يَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هِمَّتَهُ اشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ عِنْدَ فِرَاقِهَا ...» 👈حقیقتا فرازهای عجیبی از کلمات قصار است تا آنجا که حضرت میفرماید: «يَا شَيْخُ‏ ارْضَ‏ لِلنَّاسِ‏ مَا تَرْضَى لِنَفْسِكَ وَ آتِ إِلَى النَّاسِ مَا تُحِبُّ أَنْ يُؤْتَى إِلَيْكَ» ⬇⬇⬇

🔸«امام باقر علیه السلام و قاعده ی طلایی»🔸 مرحوم شیخ صدوق در امالی روایتی را از عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل میکند که به شکل جالبی حضرت سلسله ای از توصیه های اخلاقی را بر همین قاعده و قانون طلایی مترتّب میکند. 📖«أَحْبِبْ‏ أَخَاكَ‏ الْمُسْلِمَ وَ أَحْبِبْ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ إِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَ إِذَا سَأَلَكَ فَأَعْطِهِ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنْهُ خَيْراً فَإِنَّهُ لَا يَدَّخِرُهُ عَنْكَ كُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَكَ ظَهْرٌ ...» 👈حالا بحث از استنباطات لطیف در این نقلها طولانی است. از غرر این روایت منقول از امام باقر علیه السلام امری است که شیخ صدوق از جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل میکند که آیه ی «قولوا للنّاس حسناً» را بر اساس همین قانون طلایی معنا کردند و فرمودند: 📖«قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ لَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ‏ الطَّعَّانَ‏ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ يُحِبُّ الْحَيَّ الْحَلِيمَ الْعَفِيفَ الْمُتَعَفِّفَ» یعنی اینها همه فروعات همان قانون است. 👈و باز از لطایف آنچه از امام باقر علیه السلام در این زمینه نقل شده مطلبی است که در مشکاة الانوار طبرسی دیدم که خیره کننده است. حضرت در این نقل قانون طلایی را به صدق و طهارت نفسانی برمیگرداند که عدم عمل به آن را میتوان نشانه ی نفاق قلبی دانست. این خیلی لطافت دارد: 📖«عَلَيْكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ لَا يُضْمِرَنَّ أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ أَمْراً لَا يُحِبُّهُ لِنَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يُضْمِرُ لِأَخِيهِ‏ أَمْراً لَا يُحِبُّهُ لِنَفْسِهِ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ سَبَباً لِلنِّفَاقِ فِي قَلْبِه‏» 🔸«امام صادق علیه السلام و قاعده ی طلایی»🔸 از امام صادق علیه السلام چندین مورد که به این قاعده تصریح شده است را دیده ام. از لطایف این حدیث این است که مثلا در نقلی که حسین بن سعید اهوازی در کتاب زهد از حضرت نقل میکند به گونه ای گویا انصاف و مساوات به این قاعده ارجاع شده است. از طرفی مخاطب آن هم هم نوع گویا معرّفی شده و مقیّد به شیعه یا حتّی احتمالا مسلمان نشده است. در مورد آنها هم انصاف و مساوات را مبتنی بر این قاعده مطرح کرده است! و چه دستور دشواری است! 📖«أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِكَ وَ وَاسِهِمْ مِنْ مَالِكَ وَ ارْضَ لَهُمْ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏ وَ اذْكُرِ اللَّهَ كَثِيرا» 👈ولی در مواردی به أخوت قید زده شده است که شاید برای به چشم آمدن قاعده است نه تخصیص آن لذا برداشت برخی علما مانند مرحوم مولی صالح مازندرانی در شرح کافی دور از صواب است که فرمودند: 📖«لعل المراد بالناس الفرقة الناجية لان المحبة و هى أمر قلبى غير مطلوبة بالنسبة الى غيرهم و انما المطلوب مع غيرهم حسن المعاشرة بحسب الظاهر لدفع الضرر و تكميل النظام‏» 👈مثلا در تحف العقول در وصیت حضرت به مفضّل بن عمر آمده است:«أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَكَ وَ أَنْ تَرْضَى لِأَخِيكَ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏»؛ یکی از نکات لطیفی که در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده مقرون نمودن قانون طلایی به اصل مجازات است. 👈گویا آن چیزی که با آن با دیگران معامله کرده ای در واقع گویا برای خودت پسندیده ای و بدان روزی دقیقا همان رفتارت با دیگران به خودت برخواهد گشت! 📖«اذْكُرُوا أَخَاكُمْ‏ إِذَا غَابَ عَنْكُمْ بِأَحْسَنِ مَا تُحِبُّونَ أَنْ تُذْكَرُوا بِهِ إِذَا غِبْتُمْ عَنْه‏ وَ اعْمَلُوا عَمَلَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ مُجَازًى بِالْإِحْسَانِ مَأْخُوذٌ بِالْإِجْرَامِ» 👈مورد دیگری که امام صادق علیه السلام اصحاب را به رعایت قانون طلایی دعوت میکنند دقیقا در موضع نوع رفتار با اهل سنّت و مردم دیگر است. خیلی این اهمیت دارد. یعنی طوری با آنها رفتار کن که گویا تو هم مثل آنهایی و دوست داری با تو اینگونه رفتار شود! آیا ما در اختلافات مذهبی اینگونه ایم؟! مرحوم کلینی در کافی از حضرت نقل میکند که: 📖«وَ اشْهَدُوا الْجَنَائِزَ وَ عُودُوا الْمَرْضَى وَ احْضُرُوا مَعَ قَوْمِكُمْ مَسَاجِدَكُمْ وَ أَحِبُّوا لِلنَّاسِ‏ مَا تُحِبُّونَ لِأَنْفُسِكُمْ» 👈ادامه ی این روایت هم جالب است. به گونه ای قاعده ی طلایی را مبتنی بر اصل حیا میکند که قابل تأمّل است: «أَ مَا يَسْتَحْيِي الرَّجُلُ مِنْكُمْ أَنْ يَعْرِفَ جَارُهُ حَقَّهُ وَ لَا يَعْرِفَ حَقَّ جَارِهِ» 👈به شکلی این قاعده را به حیا و وادی فطرت مرتبط میکند همانطور که در روایات دیگر به اصل انصاف و باز فطرت برگردانده اند! ⬇⬇⬇⬇

🔸«امام رضا علیه السلام و قاعده طلایی»🔸 در روایات امام رضا علیه السلام هم نکات بسیار جالبی در زمینه ی این قاعده آمده است. مثلا در روایتی در کافی امام رضا علیه السلام تواضع را با این قاعده معنا میکنند که: 📖«التَّوَاضُعُ أَنْ تُعْطِيَ النَّاسَ مَا تُحِبُّ أَنْ تُعْطَاهُ» 👈و در روایت دیگر حتّی کظم غیظ و عفو مردم را هم با همین قاعده معنا میکنند: «لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ‏ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين» 👈گویا محسنین اساس قاعده ی احسانشان که موجب محبّت خدا میشود همین است. 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به شرح حدیث «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك» میپردازم. قاعده ای که خود از قواعد اقماری ذیل قاعده ی طلایی است که در روایات اهل بیت علیهم السلام سر برآورده است.

باسمه تبارك و تعالي (۷۳۸) «السَّلامُ عَلَی مَنِ الاجابةُ تحَتَ قبَّتِه» 🔹مطابق معمول شب جمعه بچه ها را منزل پدر بزرگ و مادر بزرگشان بردم. آخر شب دیدم یکی از بچه ها نیاز به تعویض لباس پیدا کرده و مجبور شدم دوباره برایش لباس ببرم. فرزند بزرگترم که دیگر کلاس اوّل رفته دیدم زمزمه های استقلالش شروع شده! 🔸گفت من هم میخواهم بیایم خانه! گفتم مگه تو نبودی که قبلا اینقدر دوست داشتی بیای اینجا بمونی؟! گفت؟ قبلا قبلا بود و الآن الآن! دیدم حرفش منطقی است!😊 پیامکی برای چند عدد خرید آمد. نم نم باران بعد از مدّتها خیابان را خیس کرده بود. ساعت از ۱۲ شب گذشته بود و به دنبال یک مغازه ای میگشتم! 🔹دیدم آقایی در آن سرما همینطور ایستاده و گویا منتظر ماشین است! رد شدم و چند دقیقه بعد دوباره به آنجا برگشتم دیدم همانجا ایستاده! خرید مقداری طول کشید! باز برگشتم دیدم همانجاست! شاید بیش از یک ربع در آن سرما ایستاده بود. آمدم گفتم کجا میخواهی بروی؟! گفت فلان جا! گفتم سوار شو با هم برویم! 🔸در مسیر گفتم اهل کجایی؟! دیدم مردی ۴۰ ساله و از سادات موسوی افغانستانی اهل غزنه است که از کودکی ایران بزرگ شده بود. گفتم چند تا بچه داری! انتظار داشتم بگوید مثلا ۵ تا! در کمال تعجّب گفت هیچ! گفتم: هیچ؟! گفت: هیچ! ماجرا را جویا شدم گفت بچه دار نمیشویم! دکتر هم رفته ایم ولی نشده! 🔹آدم با شخصیت و محجوبی بود. گفتم خدایا به این عزیز که از یادگاران نسل حضرت زهرا و آن انوار پاک است چه بگویم؟! شاید حکمت این همه رفت و برگشت و پیچ خوردن و اینقدر منتظر ماندن ایشان این است که چیزی باید به او گفته شود! گفتم برادر! یک تجربه ای خودم دارم! ما هم تا چندین سال بچه دار نمیشدیم. دوا و دکتر هم جوابی نداد. 🔸تصمیم گرفتیم با خانواده به آن درمانگاه حقیقی و محلّ استجابت دعا یعنی زیر قبّه ی سرور و سالارمان، مولای مظلوممان اباعبد الله الحسین بروم و زیر قبّه ی منورش به همراه خانواده دعا کنیم! آری: «إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُحِبُ‏ أَنْ يُدْعَى فِيهَا فَيَسْتَجِيبَ لِمَنْ دَعَاه‏» 🔹آنجا عمل هجدهمی که مرحوم شیخ عبّاس در مفاتیح در آداب مخصوص زیارت امام حسین علیه السلام آورده را انجام دادیم. در کمتر از دو سال خداوند به ما سه فرزند عنایت کرد! البته دوّمی اش دو قلو بود! دیدم گل از رخسار این سیّد شکفت. گفتم یکی از عزیزان سالهای سال بود بچه دار نمیشد! بیش از ۱۵ سال! همه جور دوا و دکتری هم رفت! نشد که نشد! 🔸گفتم تو که همه جا رفتی! بیا زیر قبّه ی امام حسین علیه السلام را هم امتحان کن! این عمل را هم انجام بده! یک سال نگذشته خداوند متعال به آنها هم فرزند عنایت کرد! 🔹راستش اینبار که اربعین مشرّف شدم خیلی فکر کردم زیر قبه چه بخواهم. نیّت کردم خواسته ی بزرگی از امام حسین علیه السلام زیر قبّه بگیرم! گفتنی نیست. خواستم و امیدوارم از کرمش در این دنیا یا آن دنیا به آن برسم! همواره منتظرم که کی وقتش میرسد! 🔸شب جمعه بود! اینها بهانه ای بود که یادی از مولایمان کنم! ذکری از آن انوار پاک کنم. یک کتیبه ی بزرگ در منزلمان خریده ایم که یک دیوار را تقریبا گرفته است. در آن نوشته: «یا رحمةَ اللهِ الواسعة و یا بابَ نجاة الأمة یا حسین. السّلامُ علی من الاجابةُ تحتَ قبَّتهِ» 🔹مشغولیّتهایم زیاد است! برایم دشوار بود برخی برنامه های زیارتی مولایمان را هر روز انجام بدهم. بعد از مدّتی به دلم افتاد زیارت ششم از زیارات مطلق حضرت که در مفاتیح آمده را دیگر ترک نکنم! همانکه امام صادق علیه السلام به عمّار ساباطی تعلیم فرمود! 🔸کوتاه است ولی پر معنا و با سندی خوب که در کامل الزیارات آمده! اگر عادت به زیارات دیگر نداریم لااقل این را بعد از نماز صبح یا هر وقتی که حال و توجّهی بود ترک نکنیم: 📖«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ رِضَاهُ مِنْ رِضَى الرَّحْمَنِ وَ سَخَطُهُ مِنْ سَخَطِ الرَّحْمَنِ ...»

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۹) «فَفِرُّوا الَی اللّه» 🔹یکی از برادرانی که تازه با هم دوست شدیم تماس گرفت و گفت آهنگ زیبایی که فلان خواننده اخیرا خوانده را گوش کردی؟! اهل شنیدن این چیزها نبودم ولی گفتم بفرست: ...تویی که رو نقابتم دوباره صورتک زدی چجوری بوسه میزنی به زخمی که نمک زدی! محاله اعتنا کنم به وعده های مبهمت منی که مطمئن شدم شفا نمیده مرحمت! ...» 🔸حسّ نفرتی از این دنیای پست فانی و این پیرزن هزار رنگ زشت رو به دلم آمد! ای ملعون! نمیخواهی دیگر رهایمان کنی؟! از جانمان چه میخواهی؟! آخر سالهاست هر چه وعده دادی که باطل بود! 🔹مدام گفتی ما را به چشمه زلال میرسانی و باز هم سراب بود! با نقاب دیگری آمدی و باز فریبت را خوردیم! و باز بر آن نقاب صورتکی دیگر زدی و باز فریبمان دادی! 😞و ما بیچارگان نفهمیدیم همه اش توی فریبکار بودی که با نقابی جدید و برنسی ذو الوان می آمدی! خودت به ما زخم میزنی و بر زخم نمک میزنی و باز در شمایل طبیبی دلسوز می آیی تا بر زخممان مرهم بگذاری؟! همه اش پوچ بودی و دروغ! دیگر بس است! 📖أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لَذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ وَ مِنْ كُلِّ رَاحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ وَ مِنْ كُلِّ شُغُلٍ بِغَيْرِ طَاعَتِك‏ 🙏خدایا از شرّ این ملعون فریبکار هزار چهره نجاتمان بده! دستمان را بگیر! 📖«الهی انْزِعْ مِنْ قَلْبِي حُبَّ دُنْيَا دَنِيَّةٍ تَنْهَى عَمَّا عِنْدَكَ، وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاءِ الْوَسِيلَةِ إِلَيْكَ، وَ تُذْهِلُ عَنِ التَّقَرُّبِ مِنْكَ وَ زَيِّنْ لِيَ التَّفَرُّدَ بِمُنَاجَاتِكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَار»

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۰) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۳) «قاعده ی طلایی-اصل تواضع-مبارزه با انانیت-توحید» 🔹در بحث پیرامون این روایت شریف به قاعده ی اخلاقی معروف بین بشر به نام قاعده ی طلایی و امضا شدن آن در تعالیم اسلامی رسیدیم. این قاعده یکی از یادگاران بزرگ فطرت آسمانی انسانهاست که عاملی پیوند دهنده بین آنان است. همانکه انسان را تشویق به انجام اعمال صالح و فعل خیرات بدون چشم داشت و کدورتهای نفسانی و أنانیّتهای شیطانی میکند. 👈یادگاری از آن عالم صفا و بهاء و خوش دلی را با خود دارد! لمعه ای از آن وادی عقول و مجرّدات در این دنیای ظلمانی ماست. ریشه در آن خلقت احسن تقویمی دارد که مبتلا به هبوط به اسفل سافلین شده! همو که اگر به ندایش گوش فرا دهیم حال و هوای پر گشودن و پرواز در ملکوت و آن دار السّلام را دارد. در بذل خاطر ۶۸۴ نکات بیشتری در موردش بیان شد. 👈راستش میخواستم پیرامون این قاعده مطالب دیگری بنویسم. ولی دیدم از سیاق این نوشته ها بیرون است. فقط همین مقدار میگویم که تأمّل در این قاعده های بزرگ فطری که اینقدر عمومیّت داشته و اینگونه میتوان از آن مسائل بسیاری را استنباط نمود جا دارد. ✔اساسا تأمّل در این قاعده به انسان نگاهی تیزبین و عقلی فهیم برای درک سلسله ای از روابط بین امور به ظاهر متشتّت اخلاقی را میدهد که در آیات و روایات آمده است. خیلی کلیدی است. یک تفسیر عمیقی از بسیاری از آیات و روایات را در دل خود دارد. نشان میدهد بسیاری از این دستورات ارشاداتی به این لطیفه ی فطری است. ⬇

⚪در این قسمت دو نکته که مهمتر است را بیان میکنم. یکی اینکه تدبّر در روایات اهل بیت علیهم السلام نشان میدهد که این قاعده به یک امر درونی تری ارجاع داده شده است. آن هم نظامی اخلاقی که بر اساس تواضع و تکبّر تبیین شده است. تن دادن به قاعده طلایی اساسا ریشه در تواضع انسان و عدول از آن ریشه در تکبّر او دارد. ✔تواضع در منطق دینی درجاتی دارد. روح این تواضع هم نوعی خود ندیدن و غروب کردن از مراتب أنانیّت و پر کشیدن از دار تعیّن و کثرت است. 👈در کافی مرحوم کلینی از امام رضا علیه السلام نقل میکند که این قاعده ی طلایی یکی از مراتب تواضع است: «التَّوَاضُعُ أَنْ تُعْطِيَ النَّاسَ مَا تُحِبُّ أَنْ تُعْطَاهُ» و در روایت دیگری نقل میکند که: «التواضع درجات» و در بیان درجات تواضع این موارد را از درجات مختلف تواضع برمیشمارند که یکی از آنها همین قاعده ی طلایی است: 📖«مِنْهَا أَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَيُنْزِلَهَا مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِيمٍ لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ‏ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين‏» 👈عجیب این است که حتّی کظم غیظ و بخشیدن دیگران در این روایت شریف نوعی تواضع معرّفی شده است. ✔گویا در روایات منطقی متولّد میشود که بر اساس آن قرار است یک دوره نظام اخلاقی و مباحث سلوکی با تکیه بر دو مفهوم تواضع و تکبّر سامان پیدا کرده و شورانده شود. 👈مثلا وقتی میگوید:«إن رأی سیّئة درأها بالحسنة» یعنی مقابله به مثل نشانه ی تکبّر است. تو وقتی خشم میگیری که خودت را ببینی والّا اگر خود نبینی ریشه ی خشمهای غیر مقدّس خشکیده میشود. اینها همه از تکبّر است. در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام که در کافی آمده مراتب دیگری از تواضع مطرح شده است: 📖«مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تَرْضَى بِالْمَجْلِسِ دُونَ‏ الْمَجْلِسِ‏ وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ تَلْقَى وَ أَنْ تَتْرُكَ‏ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كُنْتَ مُحِقّاً وَ أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى» 👈تک تک اینها وقتی مصداق تواضع در مراتب مختلف است که ترکش نشان تکبّر باشد. 🔻وقتی پای تکبّر به میان آمد یعنی پای أنانیّت مطرح است. از اینجاست که ریشه ی این نظام اخلاقی که قاعده ی طلایی هم یکی از مصادیق آن است به شکل واضحی به نظام تواضع و تکبّر و در دل آن به مبارزه با انانیت برمیگردد. یک دوره مسائل بر محور مبارزه با أنانیّت دارد چیده میشود🔺 ✋گاهی میپرسند کجا دین برای مبارزه با أنانیت و یا تذکّر مدام توحید آمده! باید گفت کجایش نیامده؟! تا آنجا که بر اساس آن روایت شریف یکی از مراتب تواضع آن است که: «أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى» 👈یعنی انسان به جایی برسد که دیگر با منِ عابدش هم گلاویز شود! این من را هم زمین بزند! این تکبّر لطیف را هم کنار بیاندازد و از پلّه کان تواضع بالاتر برود تا جایی که دیگر خود نبیند و نبیند. ✔آری یکی از شاه کلیدهای روایی در مباحث اخلاقی مبارزه با نفس و أنانیّت و ورود به عالم خلوص و اخلاص از پنجره ی مفهوم تواضع و تکبّر است. به شکل صریحی آن قاعده ی طلایی هم به این ریشه برگردانده شده است. ✔و این رمزی عمیق برای درک سلسله ی عمیقتری از روابط پیوسته بین بسیاری از مفاهیم و دستورات و مضامین موجود در آیات و روایات است. کسی که از این باب وارد نشود از درک و تفسیر عمیق بسیاری از امور به شکل مطلوب ناتوان است. توان اجتهادی و قدرت اجتهاد بسیار بالایی به انسان در مباحث اخلاقی میدهد. 👈آری روح اخلاق در تواضع است و روح تواضع در مبارزه با أنانیّت و خود ندیدن است. همین است که بارزترین ویژگی انبیاء و اولیاء الهی تواضع بوده است. 🔹وقتی قاعده ی طلایی ریشه در تواضع دارد و تواضع ریشه در خود ندیدن میتوان نتیجه گرفت که خود ندیدن هم مقدّمه ای برای خدا دیدن و توجّه به آن نور ازل و ابد است. همین است که همه چیز به توحید برمیگردد. 👈از همین روست که عفو و صفح که در روایات به قاعده ی طلایی برگردانده شده و در روایات باب تواضع قاعده ی طلایی و همینطور لوازم آن مانند این عفو به تواضع و خود ندیدن برگردانده شده است در انتها همگی به خداوند متعال و توجّه به او تکیه نموده است: 📖«وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ‏ لَكُمْ‏ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيم‏» 👈در اینجا به وضوح آن عمق توحیدی مخفی در زیر این قاعده ی طلایی و آن اصل تواضع بیان شده است. اساسا دیگر پای غیر کنار میرود و تنها به رابطه ی انسان با خدا توجّه شده و گفته میشود همانطور که دوست دارید خدا با شما رفتار کند با بندگانش رفتار کنید! دیگر منطق توحید آشکار میشود. همان بندگانی که عیال الله هستند! 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به شرح دلالی حدیث میپردازم.