باسمه تبارک و تعالی (۷۳۵) 🚫«ای کاش میمردم و راحت میشدم»🚫 🔹با عزیزی صحبت میکردم. خسته و ناراحت بود. گفت ای کاش میمردم و راحت میشدم! گفتم چرا اینطور فکر میکنی؟! این کلام تو دو رو دارد. ⬅یک رویش این است که وقتی مردی معدوم میشوی و دیگر نیستی تا درد و ناراحتی داشته باشی. اگر این است بدان تو از چنین مرگ و نیستی متنفری نه متمنی! میدانی چرا؟! چون تو از نیستی اموری که دوست داشتی وجود داشت مینالی نه از وجود و هستی! تو عاشق زندگی و وجود بیشتری نه مرگ و نیستی! ⬅روی دیگر کلامت این است که وقتی مردی روحت در جای بهتری آسوده میشود! اگر این است حقّا که غافلی! چه کسی به تو چنین ضمانتی داده که با مرگ حالت بهتر شود؟! «لَا تَتَمَنَّ الْمَوْتَ إِلَّا بِشَرْطٍ وَثِيق‏» 🔹چنین آرزویی نشان از یک جهل و قدرناشناسی و کفران نعمتی بزرگ دارد! آن هم جهل به نعمت بزرگ زندگی دنیا برای رشد تو! قدر زندگی دنیایت را بدان که ثروتی بی کران است. نمیدانی دنیا متجر اولیاء الله است؟! نمیدانی دنیا مزرعه ی آخرت است؟! 🔸نمیدانی خداوند چه فرصت بزرگی را در دست تو قرار داده! در کلّ عوالم هستی هیچ عالمی مانند دنیا خصلت تغییر و سرعت تحوّل و شتاب دهندگی در جهت کمال و دوری از نیستی ها و نقصها را ندارد. 🔹اگر دستت از این عالم کوتاه شد دیگر بیچاره ای! راهی که در این دنیا در چند لحظه یا چند روز میتوانی بپیمایی آنجا ممکن است هزاران سال طول بکشد! لابثین فیها احقابا شوی! 🔸رفقا قدر زندگی دنیا را بدانیم! همه اش معنا است و لحظه لحظه اش دارد ابدیّت ما را میسازد. و ما چه خسارت زده ایم که این ثروت بیکران را تا کنون اینگونه از دست داده ایم!

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۶) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۱) «سیر نگارش کلمات قصار اهل بیت علیهم السلام» 🔹نکات اخلاقی یکی از اساتید عزیز و بسیار محترم را در ابتدای درس خارجشان میخواندم. انصافا روایتی کلیدی و زیبایی را انتخاب کردند و توضیحات جالبی هم بیان نمودند. 💡به ذهنم خطور کرد در دو نوشته ابتدا ادبی از نوع انتخابشان بیان کرده و آن را بهانه ای برای بیان سیر کلمه قصار نگاری قرار دهم و سپس در نوشته ی دیگری تکمله ای بر توضیح دلالی شان بنویسم: 📖«كَفاكَ اَدَبا تَجَـنُّـبُكَ ما تَـكْرَهُ مِنْ غَيْرِكَ» 👈یعنی برای ادب شدنت و استاد اخلاق داشتنت همین بس که آن چیزهایی که در دیگران زشت میبینی را سعی کنی خودت نداشته باشی. ⚪همین ابتدا ادبی که از تذکّر اخلاقی این استاد عزیز برای بنده قابل برداشت بود آن بود که در سند احادیث بیشتر توجه کنم. ✔برای طلاب درس خارج شاید بهتر باشر با تسامح نقل حدیث نکرده و از توجه به سند غفلت ننمود! اینها در تربیت شاگردان تأثیر میگذارد. نقل چنین کلمه ی مهمّی در ابتدای درس خارج با چنین سند دوری میتواند جالب نباشد! اینگونه نقل گاهی متضمن نوعی تبلیغ تهاون در اسانید است. ✔متاسفانه فرهنگ شایعی است ولی از جالب نبودنش کم نمیکند. گویا با اندکی مبالغه چنین پیامی میدهد که هر مضمونی ولو با این اهمیت هر جوری نقل شد چندان به ارزش صدوری اش توجه نکنید! تلاش علما در تنقیح علم اسانید لااقل در غیر اسانید فقهی مهم نبوده! ✋البته این استاد عزیز شاید در مقام بیان اصل مطلب بوده یا فرصت پرداختن نداشته یا محمل دیگر ولی برای خودم این کار را جالب ندیدم. ⬇

🔸آشنایی با سیر نگارش کلمات قصار از اهل بیت علیهم السلام🔸 این حدیث را ایشان از امام حسن عسکری علیه السلام نقل کرده اند! احتمالا از بحار الانوار یا برخی از کتب معاصر دیده اند. در بحارالانوار مرحوم علامه مجلسی هم این روایت را بدون سند از کتاب الدرة الباهرة نقل کرده است. 👈معمولا کتاب الدرة الباهرة من الاصداف الطاهرة را به شهید اوّل نسبت میدهند و برخی نیز آن را به عالمی دیگر. در این کتاب ۱۶۹ روایت را پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام بدون ذکر سند گلچین کرده است. 👈خود صاحب کتاب در انتهای کتاب میگوید اینها درّهایی است که حاصل غوّاصی او در دریای حکمت اهل بیت علیهم السلام است: «فهذه درّة من بحر الحكمة» 👈روایت نخستش از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله این است که: «العلم وديعة اللّه في أرضه، و العلماء امناؤه عليه فمن عمل بعلمه أدّى أمانته، و من لم يعمل بعلمه كتب في ديوان اللّه من الخائنين‏» انصافا چه روایت دقیق و تکان دهنده ای است. ✔تا حالا اینگونه به نسبت علم الهی و امانت توجّه نکرده بودم و تازه بعدی دیگر از معنای امین الله بودن ائمه علیهم السلام برایم روشن شد. 👈روایت آخر هم همان توقیع معروف به اسحاق به یعقوب است که: «أمّا ظهور الفرج فإنّه إلى اللّه، و كذب الوقّاتون. و أمّا الحوادث الواقعة، فارجعوا فيها إلى رواة حديثنا؛ فإنّهم حجّتي عليكم، و أنا حجّة اللّه» ⚪استطرادا باید دانست این توقیع طولانی و مشتمل بر نکات بسیار است که صاحب این کتاب مختصر آن را آورده و مفصّلش را شیخ طوسی در کتاب الغیبة با سند خودش از ابن قولویه و ابو غالب زراری از مرحوم کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که در نامه ای از محمد بن عثمان عمری مسائلی پرسید و یکی از مهمترین توقیعات شیعه صادر شد. 👈مرحوم کلینی این توقیع مهم را در کافی نقل نکرده و شاید در همان کتاب رسائلی که نگاشته و متأسّفانه مفقود شده و در دست ما نیست مکتوب بوده است. شیخ صدوق همین توقیع را در کمال الدّین با سندی دیگری از مرحوم کلینی از اسحاق بن یعقوب نقل میکند که نشان میدهد در سند این حدیث هیچ شک و شبهه ای وجود ندارد. 🔹این سبک حدیث نگاری که نوعی گلچین حکمتهاست سابقه داشته و در کتاب نزهة الناظر و تنبیه الخاطر حلوانی یکی از علمای شیعه قرن پنجم و معاصر شیخ طوسی است. ایشان هم سعی کرده یک دوره حکم و مواعظ از اهل بیت علیهم السلام گلچین کرده و به آنها لمع اطلاق میکند. 👈حکمت اوّلی که از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل میکند این است که: «مَنْ أَكْثَرَ الِاسْتِغْفَارَ جَعَلَ اللَّهُ لَهُ مِنْ كُلِّ هَمٍّ فَرَجاً وَ مِنْ كُلِّ ضِيقٍ مَخْرَجاً، وَ رَزَقَهُ‏ مِنْ حَيْثُ لا يَحْتَسِب‏» 👈و روایت آخری که از حضرت بقیة اللّه الاعظم عجّل الله تعالی فرجه الشریف نقل میکند حکایتی زیبا در مورد حضرت است. ⚪اساسا شهید اوّل کتاب الدرة الباهرة را به تقلید از همین نزهة الناظر نگاشته ولی خیلی خلاصه تر که در حدود ۳۰ صفحه جمع شده و قابل حمل و نقل و احتمالا استفاده در محافل باشد. 👈انصافا قابلیت آن را دارد که به صورت کتابی جیبی چاپ شده و به همراه خود داشت. بخشی از روایتش را هم از همان نزهة الناظر گرفته ولی در ترتیب و همینطور اضافه ی روایات زیبا و عمیق از دیگر منابع شیعه تلاشی در خور تحسین نموده و سلیقه ی جالبی داشته است. 👈البته قبل از این دو کتاب تحف العقول را هم میتوان نام برد. ولی زمینه ی نگارش کتابی مانند تحف العقول را نباید با این دست کتب اشتباه گرفت. 👈در تحف العقول به دنبال ابعاد بلاغی و ایجاز حکیمانه نیست. فقط سعی کرده یک دور احادیث را ولو طولانی بر محور اهل بیت علیهم السلام گلچین کند و با این کار به رقابت با کتب معروف آن زمان در آداب و حکم نرفته است. 👈بحث در زمینه ی کتاب تحف العقول را باید در جای دیگری بیان کرد. همین است که در انتهای کتاب به بحث از مناجات حضرت موسی و عیسی و مواعظ مسیح و وصیت مفضّل پرداخته است. ⚪باید دانست این سبک نگارش حدیث در الدرّة الباهرة و همینطور مهمتر از آن نزهة الناظر اساسش در پاسخ به یک زمینه ی فرهنگی در اعصار نخست ایجاد شده است. زمانی که فنون ادب و بلاغت و موجز گویی حکمتها شایع بود و کتابهای مهمّی در دنیای اهل سنّت و بلغاء مشهور در این زمینه نگاشته شده و به شکلی افراد تشویق به مطالعه ی این حکمتهای زیبا از کتب آنها میشدند. 👈خود حلوانی در انتهای نزهة الناظر میگوید اینها را جمع کردم که دیگر افراد برای فراگیری حکمت خود را نیازمند رجوع به کتاب آداب ابن مقفع و ریحانی و سهل بن هارون و مانند آنها ندانند. 👈بلکه معتقد است برخی از اینها مانند ریحانی حکمتهایشان را از اهل بیت علیهم السلام گرفته اند و به آنها نسبت نداده اند. بنده زمانی حکمتها و ادب صغیر و کبیر ابن مقفع را مرور میکردم. واقعا خیره کننده است. وقتی بدیع ابن معتز را میخواندم توجهم بیشتر به این فن کلمات قصار جلب شد. ⬇⬇

👈اینها میتوانسته برای برخی تولید شبهه کند. این ریحانی که میگوید از ادباء و کتّاب معاصر امام رضا علیه السلام و از نزدیکان مأمون عبّاسی بوده است. 👈وی هم مانند ابن مقفّع در زمینه امثال و حکم با بلاغتی مثال زدنی ید طولایی داشته و مانند او متّهم به زندقه شده است. بلکه یاقوت در معجم الادباء او را در بلاغت و ایجاز حتّی بر جاحظ هم برتری داده! 👈سهل بن هارون هم که نام او را آورده یکی دیگر از این کتّاب و بلاغیّون معروف معاصر امام رضا علیه السلام است که بعد از برمکیان خازن بیت الحکمة بود. جاحظ در البیان و التبیین زیاد به او اشاره میکند. 👈خلاصه درک فضای بلاغی رایج بین عرب و سپس ایجاز حکیمانه ی رایج در قرن دوّم و آشنایی با فضای آن زمان در فهم زمینه های جمع حکم اهل بیت علیهم السلام تأثیر گذار است. از همینجاست که کلام حلوانی را در ابتدای کتابش بهتر درک میکنیم که میگوید: 📖«أما بعد فقد سطّرت لک أمتعني اللّه بك من أقوال الأئمّة من أهل البيت عليه السّلام الموجزة، و ألفاظهم المعجزة، و حكمهم الباهرة، و مواعظهم الزاهرة، لمعا تنزّه ناظرك بها، و تنبّه خاطرك بها» 🔹یک نکته ای هم در این کتاب نزهة الناظر هست که حیفم آمد بذلش نکنم. آن هم روایتی است که حلوانی در مقدمه ی کتابش از امیر المؤمنین علی علیه السلام نقل میکند که آن را سرلوحه ی کارش قرار داده؛ جای دیگر ندیده بودمش! خیلی برایم جالب بود و آن هم اینکه: 📖«خُذُوا مِنْ كُلِّ عِلْمٍ أَرْوَاحَهُ، وَ دَعُوا ظُرُوفَهُ‏، فَإِنَّ الْعِلْمَ كَثِيرٌ وَ الْعُمُرَ قَصِيرٌ» 👈البته در این زمان به شکلی از بزرگان اسلام حکمتهای بلاغی موجز دو تن بین بلاغیّون شناخته شده و مشهور بوده است. یکی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و دیگر هم امیر المؤمنین علی علیه السلام. ولی در مورد دیگر ائمه علیهم السلام چنین امری در دنیای اسلامی شناخته شده نبود. ⚪همین جاحظ که بزرگ ادبا زمان خود در نیمه ی نخست قرن سوّم اسلامی است ۱۰۰ حکمت از امیر المؤمنین علی علیه السلام با ذوق و سلیقه ی ادیبانه ی خود جمع کرده که نزد ادبا مشهور بوده است. ملاکش هم فصاحت و اختصار و حکمت بوده است. نامش را مائة کلمة قرار داده! 👈کلمه ی نخستش این است که: «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا»، کلمه ی دوم: «الناس نیام فاذا ماتوا انتبهوا» و سوّم: «من عرف نفسه فقد عرف ربَّه» و... . انصافا باید این صد کلمه را بارها و بارها خواند. 👈مرحوم ابن میثم بحرانی شرحی بر این صد کلمه از مختارات جاحظ از حکم موجز و بلاغی امیر المؤمنین نوشته و انتخاب جاحظ را تحسین کرده است. شرح خوبی است. 👈در ادامه سید رضی که خود یکی از شعرا و ادبای بزرگ عرب است و این بعدش کمتر بین ما شیعیان شناخته شده ولی در دنیای اهل سنّت و عامّه بیشتر آن را میشناسند دست به تألیف اثر گرانسگ نهج البلاغة زد. 👈البته تنها به کلمات قصار بسنده نکرده و خطب و رسائل و برخی امور دیگر را هم افزود. ابن ابی الحدید هم که خود مورّخ و ادیب بزرگی در زمان خود بوده سعی کرده بر دامنه ی این حکمتها از مختارات امیر المؤمنین بیافزاید. حالا اینجا بحث بسیار است. 🔹در همین زمینه و میدان عظیم بلاغی در فنّ حکم موجز و کلمات قصار یکی از علمای قرن ششم به نام آمدی به استقبال مائة کلمة جاحظ از امیر المؤمنین علی علیه السلام رفته و کتاب معروف غرر الحکم و درر الکلم را نگاشت. وی در مقدّمه ی کتابش از جاحظ انتقاد میکند :«يا للّه العجب! من هذا الرجل و هو علّامة زمانه و وحيد أقرانه‏... کیف رضی من الکثیر بالیسیر؟!» 👈چرا تنها به صد کلمه بسنده کرده؟! در ادامه میگوید میخواهد مقدار زیادی از این حکمتها را استخراج کند که بلاغیون را عمق فصاحت و اختصارش ساکت و حکما را عمق حکمتش حیران میکند! ✋البته مشکل عمده ی این کتاب آن است که در قرن ششم نگاشته شده و بدون سند حکمتهای زیادی از منفردات حدیثی را نقل میکند که در جای دیگر فعلا موجود نیست. انصافا از نظر سندی محلّ تأمّل است. 👈از حیث متنی هم بعید نیست مقداری مؤلّف در عبارات گاهی با حفظ امانت به محتوا دست برده و آن را مختصر کرده باشد. شاید مقدّمه ی او هم به این مطلب اشاره ای شده است. 👈تقطیعات بسیار سنگین آن هم این کتاب را در مواضع زیادی با مشکل یا شبهه ی دلالی و عدم حجیت ظواهر آن مواجه نموده است. آن صد کلمه ی جاحظ به دلیل قرب زمانی به حضرت و همینطور اشتهار این حکمتها در فضای اسلامی ارزش نقلی بیشتری دارد. 👈در ادامه شخصی به نام ابو الحسن لیثی به استقبال غرر الحکم رفته و همان را با مقداری تغییرات عرضه نموده که ویژگی خاص و برتری جز مقداری مرتّب کردن و عدد زدن و گاهی شاید چیزی اضافه کردن ندارد که مورد توجّه قرار گیرد. ⬇⬇⬇

🔸«كَفاكَ اَدَبا تَجَـنُّـبُكَ ما تَـكْرَهُ مِنْ غَيْرِكَ»🔸 حالا برگردیم به این کلمه ی قصار و مضمون بلیغ حکیمانه. نقل آن از امام حسن عسکری علیه السلام چندان قابل دفاع علمی نیست. ولی میتوان راه مورد اطمینان دیگری برای نقل چنین مضمونی بین فضلا پیدا کرد. این کلمه یکی از فقرات خطبه ی معروف وسیله ی امیر المؤمنین است که هفت روز بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه بیان کردند. این خطبه یکی از یادگاران امام باقر علیه السلام به جابر بن یزید جعفی است که از طرق غیر مألوف خطّ فقاهت شیعی به ما رسیده است. 👈در آن معدنی از این کلمات قصار و حکمتهای ناب وجود دارد. تازه انسان میفهمد وادی بلاغت چه بوده و آن زمان چه برهه ای از اوج بلاغت بوده که مخاطب این نوع تکلم قرار گرفته است. 👈واقعا خطبه ی تکان دهنده ای است که مرحوم کلینی در کافی آن را نقل کرده است. اتّفاقا این فقره به شکل ادیبانه تر و با سجع زیباتری در آنجا موجود است که مناسب فضای بلاغت است. آن هم اینکه: «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏». 👈سید رضی هم در قسمت مربوط به حکم امیر المؤمنین در نهج البلاغة آن را در قالب این لفظ صید کرده که: «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ اجْتِنَابُ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» به گمانم واژه ی اجتناب نبودنش همانطور که در نقل کافی است ایجاز قصر بیشتری دارد. 👈این مضمون را شاید بتوان با متون دیگر هم در روایات اهل بیت علیهم السلام پیدا کرد ولی این متن واقعا خیره کننده و هنری است که آن را واقعا ثبت کرده و شکار میکند. ✔اساسا معانی بلند در قالب چنین کلمات قصار هنری به خوبی شکار شده و ثبت میگردند. بلاغت در این موارد مانند یک بسته بندی و زیبا سازی و مرغوب کردن مجرای انتقال این حکمتهای ناب است. اینگونه هم نفی خطورات بهتری در توجّه به مضمون رخ میدهد و هم در تثبیت در حافظه و استحضار آن در مواقع مورد نیاز تأثیر دارد. خوب است مؤمنین گنجینه ای از این حکمتهای ناب بلیغانه را با اسانید بهتر را گلچین کرده و به حافظه بسپارند. ✋حالا بحث از فرصتها و آسیبهای رویکرد بلاغی در ضبط روایات اهل بیت علیهم السلام موضع دیگری میطلبد. 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به ابعاد دلالی این حدیث نورانی خواهم پرداخت.

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۷) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۲) «نكاتي پیرامون قاعده ی طلایی و شبکه قواعد پیرامون آن در احادیث اهل بیت علیهم السلام» 🔘قبل از شرح دلالی حدیث مورد بحث و پایه های فقاهت اخلاقی در آن به ذهنم خطور کرد مقداری پیرامون قاعده ی طلایی بنویسم و سپس در نوشته ی بعدی به این حدیث شریف بپردازم. 🔹از دیرباز یک قاعده ی اخلاقی آشکاری در افعال انسانی در هر جایی که زندگی میکرده مشهود بوده که بر اساس آن انسانها عادتا کارهایشان را مبتنی بر لذّت، منفعت، یا محبّتی که نسبت به دیگری داشتند تنظیم میکردند! این قاعده نوعی قاعده اخلاقی مقابله به مثل و کما تدین تدان بود که در بسیاری از صور آن خود انسان هر چند بر اساسش معمولا رفتار میکرده ولی از آن احساس خوبی نداشته و بوی نفسانیّت از آن به مشامش میرسد! 👈ذیل آن یک سلسله اقماری از قواعد اخلاقی ناپسند هم رقم میخورده که یکی از آن همین تعصّبات کور و «أنصر أخاک ظالما أو مظلوماً» بوده است. 🔸از آن طرف یک قاعده ی دیگری هم از دیرباز بین انسانها وجود داشته که هر چند کمتر به آن عمل نموده ولی به شدّت از آن حسّ خوبی داشته و خود را به شکل یک ایده ی اخلاقی کلّی در تاریخ بشر و در زبانهای گوناگون نشان داده است. از این قاعده میخواهم صحبت کنم. 👈آری یکی از کشفیّات بزرگ علمای اخلاق در طول تاریخ قاعده ی اخلاقی خیره کننده ای است که متضمّن یک دستور العمل کلّی در فعل و ترک فعل انسان است. البته این قاعده همه ی ابعاد رفتار اخلاقی انسان را توصیف نمیکند تا یک نظام اخلاقی را نتیجه بدهد ولی یک اصل بسیار قوی و فراگیر اخلاقی است. ⬇️

👈باید پیرامون آن اندیشید و فروع آن را استنباط کرده و جرح و تعدیلهای آن را با قواعد دیگر بررسی نمود. مثلا اموری مانند دستور عفو و پرهیز از فریب دیگران و ظلم نکردن و... همه از فروعات آن قابل استنباط است. 👈آنقدر هم در بین فرهنگهای مختلف و ادیان مختلف با زبانهای مختلف محقّقان نمونه ی این قاعده را کشف کرده اند که مجاب شده اند آن را یک قاعده ی فطری بدانند. 👈گویا با فطرت انسانی گره خورده و همه آن را میفهمند و آن را وارد ادبیّات اخلاقی خود نموده اند. نوعی خیرخواهی و عبور از نفسانیّت و أنانیّت در آن دیده میشود. ⚪این قاعده دو رو دارد که یک رویش جنبه ی اثباتی آن و روی دیگرش جنبه ی سلبی آن است. در جنبه ی اثباتی اینگونه سفارش میشود که با دیگران طوری رفتار کن که دوست داری آنها در شرایط مشابه با تو آنگونه رفتار کنند! خود این یک معلّم اخلاقی همراه برا توست. خود این یک واعظ اخلاقی بزرگ برای توست. 👈در جنبه ی سلبی آن هم اینگونه سفارش میشود که با دیگران طوری رفتار نکن که دوست نداری کسی با تو آنگونه رفتار کند! ✔امروزه برای تمایز این دو سویه ی این قاعده به جنبه ی اثباتی و فعالانه که جنبه ی امری داشته و فعل اخلاقی انسان را نشان میدهد «قاعده ی طلایی و زرّین» اطلاق میشود و به جنبه ی سلبی آن که جنبه ی نهیی دارد «قاعده ی نقره ای و سیمین» گفته میشود. 👈در این قاعده برخلاف قاعده ی قبلی سخن از مقابله به مثل نیست بلکه سخن از انصاف و عملی اخلاقی است هر چند او ضدّ آن را در مورد تو رفتار کرده است! لذاست که این قاعده را فطری و یادگاری از آن عوالم طهارت و صفا و بهاء دانستیم برخلاف قاعده ی مقابله به مثل که قاعده ای نفسانی و از تبعات عالم ظلمت و خودخواهی و نفسانیت است. 👈قاعده ی طلایی اساسا به دنبال آینده نگری و مصلحت اندیشی و نگاه تاجرانه و مدح و ثنا و... نیست! حتّی به انسان وعده نمیدهد که دیگران هم اینگونه با او با نصیحت و انصاف و خیرخواهی رفتار میکنند. انسان را به عالم چاپلوسی هم نمیکشاند چون نمیخواهد به ما بگوید با دیگران طوری رفتار کن که آنها دوست دارند! 👈بلکه میخواهد بگوید با دیگران طوری رفتار کن که خودت دوست داری در شرایط مشابه با تو رفتار کنند. لذاست که ممکن است برخی اصلا بدشان هم بیاید. یک قاعده ی صلح کلّی نیست. 👈انسان را به دیدن تفاوتها و درک اختلافها و عادت کردن به بیرون رفتن از وجود خود و نگریستن به پدیده ها در همان موطنش دعوت میکند! همین باعث میشود قضاوتهای او منصفانه تر و واقعگرایانه تر شود. خودش را جای او میگذارد! او با همه ی شرایطی که در آن قرار دارد. 👈این قاعده متضمّن نوعی علم و درک و آگاهی است. میانه ای با جهل و رفتار بدون تدبّر و انصاف ندارد. از آنجا که انسان از ظلم و فریب و خیانت و... بدش می آید از نتایج این قاعده اظهار و شدّت گرفتن اموری مانند شفقت، نصیحت، عدالت، سخاوت و خیرخواهی و مانند آن است. 👈خلاصه انسان را به یاد همان عالم صفا و بهاء و آن عالم مجرّدات می اندازد. جای دیگری در مورد آن صحبت کرده بودم. متأسّفانه منطق عمل بسیاری از ما این است که با دیگران همانطور که با تو رفتار میکنند رفتار کن! خیلی در آن نفسانیّت و أنانیّت موج میزند. 🔹در بین یهودیان این قانون مورد احترام است. مثلا در تنقیح الابحاث عالم بزرگ یهودی ابن کمونه دیدم که در بیان دیدگاه های اخلاقی یهودیان میگوید: «و أن یحبّوا لغیرهم من الخیر ما یحبّونه لأنفسهم» در تورات هم آمده همانطور که شما در مصر غریب بودید پس به غریبه ظلم نکنید! همینطور در انجیل هم از حضرت عیسی علیه السلام نقل میکنند که این قاعده را خلاصه ی دستورات انبیاء الهی بیان کرده اند. 👈مرحوم شیخ صدوق در امالی و در خصال از امام صادق علیه السلام نقل میکند که حضرت عیسی همین را به برخی از اصحابش سفارش کرد که: «مَا لَا تُحِبُّ أَنْ يُفْعَلَ بِكَ فَلَا تَفْعَلْهُ‏ بِأَحَدٍ» 👈یکی از نقلهایی که فقط در این رابطه برجستگی داشت سفارش عام کنفسیوس است: «زیگونگ پرسید: آیا یک واژه وجود دارد که به عنوان راهنما، تمام شئون زندگی فرد را کفایت کند؟ کنفسیوس پاسخ داد آیا قابل فهم نیست؟ بر دیگران چیزی را که خود دوست نمی‌داری، تحمیل نکن» ⬇⬇

🔸«قاعده ی طلایی در روایات اهل بیت علیهم السلام»🔸 متأسّفانه کار فقیهانه و عمیقی در زمینه قاعده ی طلایی در روایات اهل بیت علیهم السلام توسّط فقهای ما انجام نشده است. آنطور که به اصل استصحاب و قاعده ی طهارت و قانون علّیت پرداخته ایم هرگز به این اصل اساسی توجّه نشده است. از یکی از کتب فلاسفه ی اخلاق معاصر دیدم برای استدلال بر قبح اخلاقی سقط جنین از همین قاعده استفاده کرده بود. 👈واقعا باب سنگینی است که حتّی محدّثین ما هم آن را کشف نکرده و وزن سنگینی که در روایات ما دارد را به چشم نیاورده اند! باید آن را تدارک نمود. سابقا که حدیث میخواندم گاهی این روایات را میدیدم از کثرت و فروعاتی که در کلام اهل بیت علیهم السلام بر آن مترتّب شده تعجب میکردم. 👈آن مقداری که سابق اینها را دیده بودم و جایی نوشته بودم را به ترتیب نقل میکنم. گرچه خیلی بیشتر از اینهاست؛ البته باید دانست اگر بخواهیم اموری که با مقداری تأمّل مبتنی بر این قاعده بیان شده را جمع کنیم که بسیار میشود. 👈مثلا در امالی شیخ طوسی با سندی از امام صادق علیه السلام نقل میکند که: «اذْكُرُوا أَخَاكُمْ إِذَا غَابَ عَنْكُمْ بِأَحْسَنِ مَا تُحِبُّونَ أَنْ تُذْكَرُوا بِهِ إِذَا غِبْتُمْ عَنْه‏»؛ 👈در فضای عام اسلامی و ارتکازی که از دین اسلام در ذهن آنها در این زمینه ایجاد شده است هم فعلا کاری ندارم. فقط به ذکر یک نقلی که سابقا دیده بودم بسنده میکنم! ذهبی در سیر اعلام النبلاء ذیل نام طاووس یمانی نقل میکند که شخصی شامی نزد طاووس یمانی رفت تا پرسشی بپرسد که دید پیرمردی بیرون آمد! فکر کرد همان طاووس است. 👈پیر مرد گفت نه! من فرزند او هستم! شخص شامی هم گفت اگر تو فرزند اویی پس پدرت دیگر خرفت شده! او هم گفت عالم هیچگاه خرفت نمیشود! میگوید وقتی نزد طاووس رفتم گفت میخواهی در همین لحظه کلّ قرآن و تورات و انجیل را به تو بیاموزم! رجل شامی گفت بله! طاووس هم گفت: 📖«خَفِ اللهَ مَخَافَةً لاَ يَكُوْنُ شَيْءٌ عِنْدَكَ أَخَوْفَ مِنْهُ، وَارْجُهُ رَجَاءً هُوَ أَشَدُّ مِنْ خَوْفِكِ إِيَّاهُ، وَأَحِبَّ لِلنَّاسِ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ» 👈این نشان دهنده ی جایگاه محوری قاعده ی طلایی بین علمای اسلامی است. 🔸«حضرت آدم و قاعده ی طلایی»🔸 مرحوم کلینی در اصول کافی در حدیث ۱۳ از باب الانصاف و العدل از امام صادق علیه السلام نقل میکند که خداوند به حضرت آدم وحی کرد که میخواهم همه ی حرفها را در چهار جمله برایت جمع کنم! سه تای آن قانون توحید در مورد خدا و قانون جزا در مورد انسان و قانون دعا در مورد رابطه ی انسان و خداست و چهارمی قانون طلایی در مورد رابطه ی انسان با دیگران است: 📖«وَ أَمَّا الَّتِي بَيْنَكَ وَ بَيْنَ النَّاسِ فَتَرْضَى لِلنَّاسِ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏ وَ تَكْرَهُ لَهُمْ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ» 👈در اینجا هم سویه ی ایجابی و هم سلبی آن بیان شده است. آن هم در سیاقی که نشان دهنده ی عمق اهمیت این قاعده است که گویا میتواند اساسا روابط انسانی را مدیریت نماید. 🔸«پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و قاعده ی طلایی»🔸 در روایات شیعه و سنّی چندین روایت را در بیان این قاعده از سوی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دیده ام. فعلا یک مورد که عمق راهبردی این قاعده را هم بهتر نشان میدهد عرض میکنم. مرحوم کلینی در روایت دهم باب الانصاف و العدل نقل میکند که یک اعرابی در برخی غزوات نزد حضرت آمده و جلوی مرکب ایشان را گرفت. گفت یا رسول الله چیزی به من بیاموز که وقتی عمل کنم با آن به بهشت میروم. حضرت تنها به همین قاعده ی طلایی اکتفا کرد که: 📖«مَا أَحْبَبْتَ أَنْ يَأْتِيَهُ النَّاسُ إِلَيْكَ‏ فَأْتِهِ إِلَيْهِمْ وَ مَا كَرِهْتَ أَنْ يَأْتِيَهُ النَّاسُ إِلَيْكَ فَلَا تَأْتِهِ إِلَيْهِمْ» 👈همین مضمون را احمد بن حنبل با سند خودش در مسند از زبان احتمالا همین اعرابی آورده که حضرت فرمود: 📖«...فنظر رسول الله صلى الله عليه وسلم إلى السماء ثم نكس رأسه ثم أقبل على بوجهه قال لئن كنت أوجزت في المسألة لقد أعظمت وأطولت فاعقل عنى ....» 🔸«امیر المؤمنین علی علیه السلام و قاعده طلایی»🔸 مرحوم شیخ صدوق در امالی با سند خودش از امام سجاد علیه السلام نقل میکند که روزی امیر المؤمنین مشغول تشویق مردم برای جهاد بود که شیخی پیر که بر او حالت مسافر مشهود بود جلو آمده و گفت من از شام آمده ام؛ از فضل تو بسیار شنیده ام! آمده ام چیزی به من بیاموزی! حضرت هم آن سخنان معروف خود را فرمود که: 📖«نَعَمْ يَا شَيْخُ مَنِ اعْتَدَلَ يَوْمَاهُ فَهُوَ مَغْبُونٌ وَ مَنْ كَانَتِ الدُّنْيَا هِمَّتَهُ اشْتَدَّتْ حَسْرَتُهُ عِنْدَ فِرَاقِهَا ...» 👈حقیقتا فرازهای عجیبی از کلمات قصار است تا آنجا که حضرت میفرماید: «يَا شَيْخُ‏ ارْضَ‏ لِلنَّاسِ‏ مَا تَرْضَى لِنَفْسِكَ وَ آتِ إِلَى النَّاسِ مَا تُحِبُّ أَنْ يُؤْتَى إِلَيْكَ» ⬇⬇⬇

🔸«امام باقر علیه السلام و قاعده ی طلایی»🔸 مرحوم شیخ صدوق در امالی روایتی را از عبد الله بن مسکان از امام صادق علیه السلام نقل میکند که به شکل جالبی حضرت سلسله ای از توصیه های اخلاقی را بر همین قاعده و قانون طلایی مترتّب میکند. 📖«أَحْبِبْ‏ أَخَاكَ‏ الْمُسْلِمَ وَ أَحْبِبْ لَهُ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ وَ اكْرَهْ لَهُ مَا تَكْرَهُ لِنَفْسِكَ إِذَا احْتَجْتَ فَسَلْهُ وَ إِذَا سَأَلَكَ فَأَعْطِهِ وَ لَا تَدَّخِرْ عَنْهُ خَيْراً فَإِنَّهُ لَا يَدَّخِرُهُ عَنْكَ كُنْ لَهُ ظَهْراً فَإِنَّهُ لَكَ ظَهْرٌ ...» 👈حالا بحث از استنباطات لطیف در این نقلها طولانی است. از غرر این روایت منقول از امام باقر علیه السلام امری است که شیخ صدوق از جابر جعفی از امام باقر علیه السلام نقل میکند که آیه ی «قولوا للنّاس حسناً» را بر اساس همین قانون طلایی معنا کردند و فرمودند: 📖«قَالَ قُولُوا لِلنَّاسِ أَحْسَنَ مَا تُحِبُّونَ أَنْ يُقَالَ لَكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يُبْغِضُ اللَّعَّانَ السَّبَّابَ‏ الطَّعَّانَ‏ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ الْفَاحِشَ الْمُتَفَحِّشَ السَّائِلَ الْمُلْحِفَ وَ يُحِبُّ الْحَيَّ الْحَلِيمَ الْعَفِيفَ الْمُتَعَفِّفَ» یعنی اینها همه فروعات همان قانون است. 👈و باز از لطایف آنچه از امام باقر علیه السلام در این زمینه نقل شده مطلبی است که در مشکاة الانوار طبرسی دیدم که خیره کننده است. حضرت در این نقل قانون طلایی را به صدق و طهارت نفسانی برمیگرداند که عدم عمل به آن را میتوان نشانه ی نفاق قلبی دانست. این خیلی لطافت دارد: 📖«عَلَيْكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ وَ لَا يُضْمِرَنَّ أَحَدُكُمْ لِأَخِيهِ أَمْراً لَا يُحِبُّهُ لِنَفْسِهِ فَإِنَّهُ لَيْسَ مِنْ عَبْدٍ يُضْمِرُ لِأَخِيهِ‏ أَمْراً لَا يُحِبُّهُ لِنَفْسِهِ إِلَّا جَعَلَ اللَّهُ ذَلِكَ سَبَباً لِلنِّفَاقِ فِي قَلْبِه‏» 🔸«امام صادق علیه السلام و قاعده ی طلایی»🔸 از امام صادق علیه السلام چندین مورد که به این قاعده تصریح شده است را دیده ام. از لطایف این حدیث این است که مثلا در نقلی که حسین بن سعید اهوازی در کتاب زهد از حضرت نقل میکند به گونه ای گویا انصاف و مساوات به این قاعده ارجاع شده است. از طرفی مخاطب آن هم هم نوع گویا معرّفی شده و مقیّد به شیعه یا حتّی احتمالا مسلمان نشده است. در مورد آنها هم انصاف و مساوات را مبتنی بر این قاعده مطرح کرده است! و چه دستور دشواری است! 📖«أَنْصِفِ النَّاسَ مِنْ نَفْسِكَ وَ وَاسِهِمْ مِنْ مَالِكَ وَ ارْضَ لَهُمْ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏ وَ اذْكُرِ اللَّهَ كَثِيرا» 👈ولی در مواردی به أخوت قید زده شده است که شاید برای به چشم آمدن قاعده است نه تخصیص آن لذا برداشت برخی علما مانند مرحوم مولی صالح مازندرانی در شرح کافی دور از صواب است که فرمودند: 📖«لعل المراد بالناس الفرقة الناجية لان المحبة و هى أمر قلبى غير مطلوبة بالنسبة الى غيرهم و انما المطلوب مع غيرهم حسن المعاشرة بحسب الظاهر لدفع الضرر و تكميل النظام‏» 👈مثلا در تحف العقول در وصیت حضرت به مفضّل بن عمر آمده است:«أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى مَنِ ائْتَمَنَكَ وَ أَنْ تَرْضَى لِأَخِيكَ مَا تَرْضَى‏ لِنَفْسِكَ‏»؛ یکی از نکات لطیفی که در حدیث دیگر از امام صادق علیه السلام نقل شده مقرون نمودن قانون طلایی به اصل مجازات است. 👈گویا آن چیزی که با آن با دیگران معامله کرده ای در واقع گویا برای خودت پسندیده ای و بدان روزی دقیقا همان رفتارت با دیگران به خودت برخواهد گشت! 📖«اذْكُرُوا أَخَاكُمْ‏ إِذَا غَابَ عَنْكُمْ بِأَحْسَنِ مَا تُحِبُّونَ أَنْ تُذْكَرُوا بِهِ إِذَا غِبْتُمْ عَنْه‏ وَ اعْمَلُوا عَمَلَ مَنْ يَعْلَمُ أَنَّهُ مُجَازًى بِالْإِحْسَانِ مَأْخُوذٌ بِالْإِجْرَامِ» 👈مورد دیگری که امام صادق علیه السلام اصحاب را به رعایت قانون طلایی دعوت میکنند دقیقا در موضع نوع رفتار با اهل سنّت و مردم دیگر است. خیلی این اهمیت دارد. یعنی طوری با آنها رفتار کن که گویا تو هم مثل آنهایی و دوست داری با تو اینگونه رفتار شود! آیا ما در اختلافات مذهبی اینگونه ایم؟! مرحوم کلینی در کافی از حضرت نقل میکند که: 📖«وَ اشْهَدُوا الْجَنَائِزَ وَ عُودُوا الْمَرْضَى وَ احْضُرُوا مَعَ قَوْمِكُمْ مَسَاجِدَكُمْ وَ أَحِبُّوا لِلنَّاسِ‏ مَا تُحِبُّونَ لِأَنْفُسِكُمْ» 👈ادامه ی این روایت هم جالب است. به گونه ای قاعده ی طلایی را مبتنی بر اصل حیا میکند که قابل تأمّل است: «أَ مَا يَسْتَحْيِي الرَّجُلُ مِنْكُمْ أَنْ يَعْرِفَ جَارُهُ حَقَّهُ وَ لَا يَعْرِفَ حَقَّ جَارِهِ» 👈به شکلی این قاعده را به حیا و وادی فطرت مرتبط میکند همانطور که در روایات دیگر به اصل انصاف و باز فطرت برگردانده اند! ⬇⬇⬇⬇

🔸«امام رضا علیه السلام و قاعده طلایی»🔸 در روایات امام رضا علیه السلام هم نکات بسیار جالبی در زمینه ی این قاعده آمده است. مثلا در روایتی در کافی امام رضا علیه السلام تواضع را با این قاعده معنا میکنند که: 📖«التَّوَاضُعُ أَنْ تُعْطِيَ النَّاسَ مَا تُحِبُّ أَنْ تُعْطَاهُ» 👈و در روایت دیگر حتّی کظم غیظ و عفو مردم را هم با همین قاعده معنا میکنند: «لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ‏ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين» 👈گویا محسنین اساس قاعده ی احسانشان که موجب محبّت خدا میشود همین است. 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به شرح حدیث «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك» میپردازم. قاعده ای که خود از قواعد اقماری ذیل قاعده ی طلایی است که در روایات اهل بیت علیهم السلام سر برآورده است.

باسمه تبارك و تعالي (۷۳۸) «السَّلامُ عَلَی مَنِ الاجابةُ تحَتَ قبَّتِه» 🔹مطابق معمول شب جمعه بچه ها را منزل پدر بزرگ و مادر بزرگشان بردم. آخر شب دیدم یکی از بچه ها نیاز به تعویض لباس پیدا کرده و مجبور شدم دوباره برایش لباس ببرم. فرزند بزرگترم که دیگر کلاس اوّل رفته دیدم زمزمه های استقلالش شروع شده! 🔸گفت من هم میخواهم بیایم خانه! گفتم مگه تو نبودی که قبلا اینقدر دوست داشتی بیای اینجا بمونی؟! گفت؟ قبلا قبلا بود و الآن الآن! دیدم حرفش منطقی است!😊 پیامکی برای چند عدد خرید آمد. نم نم باران بعد از مدّتها خیابان را خیس کرده بود. ساعت از ۱۲ شب گذشته بود و به دنبال یک مغازه ای میگشتم! 🔹دیدم آقایی در آن سرما همینطور ایستاده و گویا منتظر ماشین است! رد شدم و چند دقیقه بعد دوباره به آنجا برگشتم دیدم همانجا ایستاده! خرید مقداری طول کشید! باز برگشتم دیدم همانجاست! شاید بیش از یک ربع در آن سرما ایستاده بود. آمدم گفتم کجا میخواهی بروی؟! گفت فلان جا! گفتم سوار شو با هم برویم! 🔸در مسیر گفتم اهل کجایی؟! دیدم مردی ۴۰ ساله و از سادات موسوی افغانستانی اهل غزنه است که از کودکی ایران بزرگ شده بود. گفتم چند تا بچه داری! انتظار داشتم بگوید مثلا ۵ تا! در کمال تعجّب گفت هیچ! گفتم: هیچ؟! گفت: هیچ! ماجرا را جویا شدم گفت بچه دار نمیشویم! دکتر هم رفته ایم ولی نشده! 🔹آدم با شخصیت و محجوبی بود. گفتم خدایا به این عزیز که از یادگاران نسل حضرت زهرا و آن انوار پاک است چه بگویم؟! شاید حکمت این همه رفت و برگشت و پیچ خوردن و اینقدر منتظر ماندن ایشان این است که چیزی باید به او گفته شود! گفتم برادر! یک تجربه ای خودم دارم! ما هم تا چندین سال بچه دار نمیشدیم. دوا و دکتر هم جوابی نداد. 🔸تصمیم گرفتیم با خانواده به آن درمانگاه حقیقی و محلّ استجابت دعا یعنی زیر قبّه ی سرور و سالارمان، مولای مظلوممان اباعبد الله الحسین بروم و زیر قبّه ی منورش به همراه خانواده دعا کنیم! آری: «إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى بِقَاعاً يُحِبُ‏ أَنْ يُدْعَى فِيهَا فَيَسْتَجِيبَ لِمَنْ دَعَاه‏» 🔹آنجا عمل هجدهمی که مرحوم شیخ عبّاس در مفاتیح در آداب مخصوص زیارت امام حسین علیه السلام آورده را انجام دادیم. در کمتر از دو سال خداوند به ما سه فرزند عنایت کرد! البته دوّمی اش دو قلو بود! دیدم گل از رخسار این سیّد شکفت. گفتم یکی از عزیزان سالهای سال بود بچه دار نمیشد! بیش از ۱۵ سال! همه جور دوا و دکتری هم رفت! نشد که نشد! 🔸گفتم تو که همه جا رفتی! بیا زیر قبّه ی امام حسین علیه السلام را هم امتحان کن! این عمل را هم انجام بده! یک سال نگذشته خداوند متعال به آنها هم فرزند عنایت کرد! 🔹راستش اینبار که اربعین مشرّف شدم خیلی فکر کردم زیر قبه چه بخواهم. نیّت کردم خواسته ی بزرگی از امام حسین علیه السلام زیر قبّه بگیرم! گفتنی نیست. خواستم و امیدوارم از کرمش در این دنیا یا آن دنیا به آن برسم! همواره منتظرم که کی وقتش میرسد! 🔸شب جمعه بود! اینها بهانه ای بود که یادی از مولایمان کنم! ذکری از آن انوار پاک کنم. یک کتیبه ی بزرگ در منزلمان خریده ایم که یک دیوار را تقریبا گرفته است. در آن نوشته: «یا رحمةَ اللهِ الواسعة و یا بابَ نجاة الأمة یا حسین. السّلامُ علی من الاجابةُ تحتَ قبَّتهِ» 🔹مشغولیّتهایم زیاد است! برایم دشوار بود برخی برنامه های زیارتی مولایمان را هر روز انجام بدهم. بعد از مدّتی به دلم افتاد زیارت ششم از زیارات مطلق حضرت که در مفاتیح آمده را دیگر ترک نکنم! همانکه امام صادق علیه السلام به عمّار ساباطی تعلیم فرمود! 🔸کوتاه است ولی پر معنا و با سندی خوب که در کامل الزیارات آمده! اگر عادت به زیارات دیگر نداریم لااقل این را بعد از نماز صبح یا هر وقتی که حال و توجّهی بود ترک نکنیم: 📖«السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا سَيِّدَ شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكَاتُهُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا مَنْ رِضَاهُ مِنْ رِضَى الرَّحْمَنِ وَ سَخَطُهُ مِنْ سَخَطِ الرَّحْمَنِ ...»

باسمه تبارک و تعالی (۷۳۹) «فَفِرُّوا الَی اللّه» 🔹یکی از برادرانی که تازه با هم دوست شدیم تماس گرفت و گفت آهنگ زیبایی که فلان خواننده اخیرا خوانده را گوش کردی؟! اهل شنیدن این چیزها نبودم ولی گفتم بفرست: ...تویی که رو نقابتم دوباره صورتک زدی چجوری بوسه میزنی به زخمی که نمک زدی! محاله اعتنا کنم به وعده های مبهمت منی که مطمئن شدم شفا نمیده مرحمت! ...» 🔸حسّ نفرتی از این دنیای پست فانی و این پیرزن هزار رنگ زشت رو به دلم آمد! ای ملعون! نمیخواهی دیگر رهایمان کنی؟! از جانمان چه میخواهی؟! آخر سالهاست هر چه وعده دادی که باطل بود! 🔹مدام گفتی ما را به چشمه زلال میرسانی و باز هم سراب بود! با نقاب دیگری آمدی و باز فریبت را خوردیم! و باز بر آن نقاب صورتکی دیگر زدی و باز فریبمان دادی! 😞و ما بیچارگان نفهمیدیم همه اش توی فریبکار بودی که با نقابی جدید و برنسی ذو الوان می آمدی! خودت به ما زخم میزنی و بر زخم نمک میزنی و باز در شمایل طبیبی دلسوز می آیی تا بر زخممان مرهم بگذاری؟! همه اش پوچ بودی و دروغ! دیگر بس است! 📖أَسْتَغْفِرُكَ مِنْ كُلِّ لَذَّةٍ بِغَيْرِ ذِكْرِكَ وَ مِنْ كُلِّ رَاحَةٍ بِغَيْرِ أُنْسِكَ وَ مِنْ كُلِّ سُرُورٍ بِغَيْرِ قُرْبِكَ وَ مِنْ كُلِّ شُغُلٍ بِغَيْرِ طَاعَتِك‏ 🙏خدایا از شرّ این ملعون فریبکار هزار چهره نجاتمان بده! دستمان را بگیر! 📖«الهی انْزِعْ مِنْ قَلْبِي حُبَّ دُنْيَا دَنِيَّةٍ تَنْهَى عَمَّا عِنْدَكَ، وَ تَصُدُّ عَنِ ابْتِغَاءِ الْوَسِيلَةِ إِلَيْكَ، وَ تُذْهِلُ عَنِ التَّقَرُّبِ مِنْكَ وَ زَيِّنْ لِيَ التَّفَرُّدَ بِمُنَاجَاتِكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَار»

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۰) «كَفَاكَ‏ أَدَباً لِنَفْسِكَ مَا تَكْرَهُهُ مِنْ غَيْرِك‏» (۳) «قاعده ی طلایی-اصل تواضع-مبارزه با انانیت-توحید» 🔹در بحث پیرامون این روایت شریف به قاعده ی اخلاقی معروف بین بشر به نام قاعده ی طلایی و امضا شدن آن در تعالیم اسلامی رسیدیم. این قاعده یکی از یادگاران بزرگ فطرت آسمانی انسانهاست که عاملی پیوند دهنده بین آنان است. همانکه انسان را تشویق به انجام اعمال صالح و فعل خیرات بدون چشم داشت و کدورتهای نفسانی و أنانیّتهای شیطانی میکند. 👈یادگاری از آن عالم صفا و بهاء و خوش دلی را با خود دارد! لمعه ای از آن وادی عقول و مجرّدات در این دنیای ظلمانی ماست. ریشه در آن خلقت احسن تقویمی دارد که مبتلا به هبوط به اسفل سافلین شده! همو که اگر به ندایش گوش فرا دهیم حال و هوای پر گشودن و پرواز در ملکوت و آن دار السّلام را دارد. در بذل خاطر ۶۸۴ نکات بیشتری در موردش بیان شد. 👈راستش میخواستم پیرامون این قاعده مطالب دیگری بنویسم. ولی دیدم از سیاق این نوشته ها بیرون است. فقط همین مقدار میگویم که تأمّل در این قاعده های بزرگ فطری که اینقدر عمومیّت داشته و اینگونه میتوان از آن مسائل بسیاری را استنباط نمود جا دارد. ✔اساسا تأمّل در این قاعده به انسان نگاهی تیزبین و عقلی فهیم برای درک سلسله ای از روابط بین امور به ظاهر متشتّت اخلاقی را میدهد که در آیات و روایات آمده است. خیلی کلیدی است. یک تفسیر عمیقی از بسیاری از آیات و روایات را در دل خود دارد. نشان میدهد بسیاری از این دستورات ارشاداتی به این لطیفه ی فطری است. ⬇

⚪در این قسمت دو نکته که مهمتر است را بیان میکنم. یکی اینکه تدبّر در روایات اهل بیت علیهم السلام نشان میدهد که این قاعده به یک امر درونی تری ارجاع داده شده است. آن هم نظامی اخلاقی که بر اساس تواضع و تکبّر تبیین شده است. تن دادن به قاعده طلایی اساسا ریشه در تواضع انسان و عدول از آن ریشه در تکبّر او دارد. ✔تواضع در منطق دینی درجاتی دارد. روح این تواضع هم نوعی خود ندیدن و غروب کردن از مراتب أنانیّت و پر کشیدن از دار تعیّن و کثرت است. 👈در کافی مرحوم کلینی از امام رضا علیه السلام نقل میکند که این قاعده ی طلایی یکی از مراتب تواضع است: «التَّوَاضُعُ أَنْ تُعْطِيَ النَّاسَ مَا تُحِبُّ أَنْ تُعْطَاهُ» و در روایت دیگری نقل میکند که: «التواضع درجات» و در بیان درجات تواضع این موارد را از درجات مختلف تواضع برمیشمارند که یکی از آنها همین قاعده ی طلایی است: 📖«مِنْهَا أَنْ يَعْرِفَ الْمَرْءُ قَدْرَ نَفْسِهِ فَيُنْزِلَهَا مَنْزِلَتَهَا بِقَلْبٍ سَلِيمٍ لَا يُحِبُّ أَنْ يَأْتِيَ إِلَى أَحَدٍ إِلَّا مِثْلَ مَا يُؤْتَى إِلَيْهِ إِنْ رَأَى سَيِّئَةً دَرَأَهَا بِالْحَسَنَةِ كَاظِمُ الْغَيْظِ عَافٍ عَنِ النَّاسِ‏ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِين‏» 👈عجیب این است که حتّی کظم غیظ و بخشیدن دیگران در این روایت شریف نوعی تواضع معرّفی شده است. ✔گویا در روایات منطقی متولّد میشود که بر اساس آن قرار است یک دوره نظام اخلاقی و مباحث سلوکی با تکیه بر دو مفهوم تواضع و تکبّر سامان پیدا کرده و شورانده شود. 👈مثلا وقتی میگوید:«إن رأی سیّئة درأها بالحسنة» یعنی مقابله به مثل نشانه ی تکبّر است. تو وقتی خشم میگیری که خودت را ببینی والّا اگر خود نبینی ریشه ی خشمهای غیر مقدّس خشکیده میشود. اینها همه از تکبّر است. در روایت دیگری از امام صادق علیه السلام که در کافی آمده مراتب دیگری از تواضع مطرح شده است: 📖«مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ تَرْضَى بِالْمَجْلِسِ دُونَ‏ الْمَجْلِسِ‏ وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَى مَنْ تَلْقَى وَ أَنْ تَتْرُكَ‏ الْمِرَاءَ وَ إِنْ كُنْتَ مُحِقّاً وَ أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى» 👈تک تک اینها وقتی مصداق تواضع در مراتب مختلف است که ترکش نشان تکبّر باشد. 🔻وقتی پای تکبّر به میان آمد یعنی پای أنانیّت مطرح است. از اینجاست که ریشه ی این نظام اخلاقی که قاعده ی طلایی هم یکی از مصادیق آن است به شکل واضحی به نظام تواضع و تکبّر و در دل آن به مبارزه با انانیت برمیگردد. یک دوره مسائل بر محور مبارزه با أنانیّت دارد چیده میشود🔺 ✋گاهی میپرسند کجا دین برای مبارزه با أنانیت و یا تذکّر مدام توحید آمده! باید گفت کجایش نیامده؟! تا آنجا که بر اساس آن روایت شریف یکی از مراتب تواضع آن است که: «أَنْ لَا تُحِبَّ أَنْ تُحْمَدَ عَلَى التَّقْوَى» 👈یعنی انسان به جایی برسد که دیگر با منِ عابدش هم گلاویز شود! این من را هم زمین بزند! این تکبّر لطیف را هم کنار بیاندازد و از پلّه کان تواضع بالاتر برود تا جایی که دیگر خود نبیند و نبیند. ✔آری یکی از شاه کلیدهای روایی در مباحث اخلاقی مبارزه با نفس و أنانیّت و ورود به عالم خلوص و اخلاص از پنجره ی مفهوم تواضع و تکبّر است. به شکل صریحی آن قاعده ی طلایی هم به این ریشه برگردانده شده است. ✔و این رمزی عمیق برای درک سلسله ی عمیقتری از روابط پیوسته بین بسیاری از مفاهیم و دستورات و مضامین موجود در آیات و روایات است. کسی که از این باب وارد نشود از درک و تفسیر عمیق بسیاری از امور به شکل مطلوب ناتوان است. توان اجتهادی و قدرت اجتهاد بسیار بالایی به انسان در مباحث اخلاقی میدهد. 👈آری روح اخلاق در تواضع است و روح تواضع در مبارزه با أنانیّت و خود ندیدن است. همین است که بارزترین ویژگی انبیاء و اولیاء الهی تواضع بوده است. 🔹وقتی قاعده ی طلایی ریشه در تواضع دارد و تواضع ریشه در خود ندیدن میتوان نتیجه گرفت که خود ندیدن هم مقدّمه ای برای خدا دیدن و توجّه به آن نور ازل و ابد است. همین است که همه چیز به توحید برمیگردد. 👈از همین روست که عفو و صفح که در روایات به قاعده ی طلایی برگردانده شده و در روایات باب تواضع قاعده ی طلایی و همینطور لوازم آن مانند این عفو به تواضع و خود ندیدن برگردانده شده است در انتها همگی به خداوند متعال و توجّه به او تکیه نموده است: 📖«وَ لْيَعْفُوا وَ لْيَصْفَحُوا أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ يَغْفِرَ اللَّهُ‏ لَكُمْ‏ وَ اللَّهُ غَفُورٌ رَحِيم‏» 👈در اینجا به وضوح آن عمق توحیدی مخفی در زیر این قاعده ی طلایی و آن اصل تواضع بیان شده است. اساسا دیگر پای غیر کنار میرود و تنها به رابطه ی انسان با خدا توجّه شده و گفته میشود همانطور که دوست دارید خدا با شما رفتار کند با بندگانش رفتار کنید! دیگر منطق توحید آشکار میشود. همان بندگانی که عیال الله هستند! 👈ان شاء الله در نوشته ی دیگری به شرح دلالی حدیث میپردازم.

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۱) «دزدِ با چراغ و مسیلمه وادی ایمان» «دبّاغی در بازار عطّاران» 🔹یکی از برادران نگاشته ای موسوم به «مصباحی که مصباح نبود» را برایم فرستاد. انصافا بر چیزی جز ارادتم به مصباح عزیز و شرارت این دبّاغ بیگانه از بازار عطّاران نیافزود که: «از گُلاب آید جُعَل را بیهُشی». حالا کسی مصباح را بر کرسی الاه ننشانده و باب استفاده و نقد آثار این عزیز سفر کرده مفتوح بوده ولی این کینه ای که در دل این اهل بدعت نهاده خود سروش صلاح و مصباح راه گشته است. 🔸در این نگاشته هم چیزی جز صدق و صلابت در تبعیّت از درک و اخلاص در انجام وظیفه چیزی نیامده! و فرضا هم آراء اویی که تجسّم تواضع بود و ادّعای تبعیّت بی چون و چرا و عصمت نداشت گاهی هم راه خطا پیموده باشد خطاهای او کجا و شبهات شوم اینها کجا! «فَلَيْسَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ فَأَخْطَأَهُ كَمَنْ طَلَبَ الْبَاطِلَ فَأَدْرَكَه‏» 🔹از آنجا که اولیائمان سفارشمان کرده اند که: «خُذِ الْحِكْمَةَ وَ لَوْ مِنْ أَهْلِ النِّفَاق‏» و «فَلْيَطْلُبْهَا وَ لَوْ فِي أَيْدِي أَهْلِ الشَّر» مدّتی با کتب این دبّاغ مأنوس بودم تا شاید گمشده ای مظلوم از حکمت را به مأوای اصلی اش بازگردانم. 💡به ذهنم آمد به دلیل جسارتهای مکرّرش با همان زبان خودش چیزی بدرقه ی راه نا کجا آبادش کنم که: «رُدُّوا الْحَجَرَ مِنْ حَيْثُ جَاءَ فَإِنَّ الشَّرَّ لَا يَدْفَعُهُ إِلَّا الشَّر» 🔸انقلابهای بزرگ اجتماعی بی خسارت نیستند. انقلاب ما در بین دیگر انقلابهای بزرگ کمترین خسارتها را داشت. یکی از این خسارتها اعتماد و حسن ظنّ به برخی بود که هر چند شیوه ی چشمشان فریب جنگ داشت ولی ما اشتباه کردیم و صلح پنداشتیم! آن منافقان علیم اللسانی و فاسقان پنهان شده در طیلسانی که یصدّ بلسانه عن فسقه بودند و میرفت که هلاکت امّتی را رقم زنند. 🔹انقلاب ما در حساسترین مقطع در مهمترین ارکان فرهنگی به افرادی میدان داد که میدان داری آنها را نیازموده بود تا جوهر شوم افکارشان هویدا گردد: وإخوانٍ تخذتهمُ دروعاً فكانوها ولكنْ للأعادي وخِلتهم سهاماً صائبات فكانوها ولكن في فؤادي 🔸اینبار آن ملعون ازل و ابد با آن بُرنُس ذو الوانش که «به اختطف قلوب بنی آدم» در لباس علم و بیان چون دزدی با چراغ آمده یکباره سر رسید و سودای آن داشت ایمانی را که ذرّه ذرّه صدّیقان و صالحان این امّت عمری با خون دل یا حسین یا حسین گویان در قلوب این ایتام آل محمّد قرار داده و حفظ کرده بودند با یک یا علی مزوّرانه بر دوش برکشد و با خود به یغما برد! 🔹او دوست نبود! او غارتگر و مسیلمه ی وادی ایمان بود! شاید خودش هم نمیدانست چگونه شیاطین آن افکار شومش را تسخیر کرده اند. نه در او نشانی از نصح للّه و رسوله بود و نه تواضعی که از نشانه های آن غواصان وادی حقیقت است. پشمینه پوش تند خویی که با انکر الاصوات شومش آمده بود و ادّعای أنا خیرٌ سر میداد! 🔸یک تنه جندی از جنود جهل و تاریکی و ملّتی برای ملّت کفر بود و متکبرانه همه را به سجده در پیشگاهش فرا میخواند و فرعون صفتانه ندای أنا ربّکم الاعلی در دار فرهیختگی سر میداد. خود بیچاره اش هم نمیدانست که چه تیری مسموم از سهام ابلیس گشته! گمان میکرد لابد سری بین سران شده که مجاهدان غیور وادی ایمان به مصافش آمده اند ولی نمیدانست او کسی نبود که دشمن اصلی بود! 🔹آن شیطان مخفی شده در پس افکارش بود که دشمن اصلی بود! او بازیچه ی دست آن ملعون بود. او حقیرتر از آن بود که مطمح نظر آن نافذ البصیره های وادی ایمان و مصباح های عالم حقیقت باشد! در او اعماقی از ظلمت و شومی زر ورق شده با علم و فرهیختگی را با ارصاد معنوی شان شهود میکردند که خود بیچاره اش هم شاید از آن خبر نداشت و هنوز ندارد! 🔸او را به حق بدنی غیر نقی یافته بودند که بقراط در موردش گفته بود هر چه غذایش بیافزایید بر شرّ و وبالش افزوده اید! دریغ و صد دریغ که آن سرکنگبین دانش و فرهیختگی در وجود این نیّتهای ناپاک و غیر مهذّب صفرا میفزود! همان شد که علمش مسموم بود! آن حکمت نهفته ی مظلوم و پاک هم در چنبره ی این ناپاکی آلوده گشت و برکتی که میرفت از آن شامل ساکنان وادی ایمان شود از میان رفت! 🔹میخواست با همه ی نواقصمان در فهم و تبعیّت از ثقلین یکباره شبیخون زده و همه ی آن را یکجا از دستمان گرفته و بر طاقچه ای نهاده و از یادمان ببرد! قوس صعود و نزولش از همان مغرب وادی حقیقت بود و از همانجا طلوع کرد و در همان غروب! 🔻بزرگترین خیری که از این عدو میشد گرفت یک آسیب شناسی در باب منطق فهم و مفتوح کردن بابی مهم در نسبیّت و اطلاق ظهورات در اصول فقاهت بود که با شومی حلقوم این دوست نمای دشمن صفت این خیرش هم هنوز به دستمان نرسیده!🔺

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۲) «عمل در آخرت مثل پول در دنیاست» 🔹سابقا مطلبی از مرحوم آقا نجفی قوچانی در سیاحت شرق شنیده بودم که برایم جالب بود. اینکه پول در دنیا مثل عمل در آخرت است! شب شهادت مولایمان امام هادی علیه السلام گلچین روایات قصاری که شهید اوّل در الدرّة الباهرة از حضرت جمع کرده را مرور میکردم. 🔸دیدم گویا مرحوم آقا نجفی آن را از کلام منقول از امام هادی علیه السلام اقتباس کرده که: «النّاس في الدّنيا بالأموال، و في الآخرة بالأعمال‏» البته در زهر الآداب قیروانی دیدم این کلام را به امیر المؤمنین نسبت داده است. 🔹چه تمثیل گیرایی است. مخصوصا اگر اموال را اعمّ از پول گرفته و هر نوع دارایی مانند آبرو و مقام و نسب و... را هم بگیرد! حتّی دانایی ها و علوم بشری را! انسانها در دنیا مگر با چیزی غیر از این اموال شناخته میشوند! یا به پدر و فامیل و طایفه شان و یا به ثروتشان و یا به مقامشان و یا به مدرکشان! 🔸دنیا محلّ خودنمایی با این اموال است! انسانها با اموری بیرون از جوهر وجودشان معرّفی میشوند! با منزل و مرکب و ثروتشان و یا با آقای دکتر و مهندس و حاج آقایشان و یا ...! ولی آن سرا دیگر این خبرها نیست! انسانها با آن اموال حقیقی شان شناخته میشوند نه با اسم و فامیل و مدرک و ثروت! 🔹با وزن وجودیشان که با اعمالشان در دنیا با خود آورده اند شناخته میشوند! منطق ثروت و فقر دگرگون میشود. سریره ها علانیه ها میشود! خافضة رافعة است. و چه حقیقت عظیمی است! کسی که آن را درک کند دیگر روز و شبش چیز دیگر میشود! آری: دعا الله الناس في الدنيا بآبائهم ليتعارفوا ، وفي الآخرة بأعمالهم ليجازوا ...

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۳) «کفاک أدباً لنفسِک ما تَکرَهه من غیرِک» (۴) «ریسمان محکم اخلاق» 🔹در نوشته ی نخست نکاتی پیرامون سند و جایگاه اینگونه کلمات قصار بیان کردیم. در نوشته ی دوّم بیان کردیم این روایت کلیدی که از غرر روایات اخلاقی بوده خود یک قاعده ای اخلاقی بوده و به گونه ای زیر مجموعه ی قاعده ی فطری جهانی به نام قاعده ی طلایی است. 👈ما آنگونه که از روایات فقهی و در ادامه قواعد فقهی مانند قاعده ی طهارت و یا اصل استصحاب بحث کرده ایم در مورد این قواعد که به مراتب اهمیت بیشتری دارد بحث و استنباطی نداشته ایم. 👈در این نوشته نشان دادیم که به شکل قطعی در آیات و روایات اهل بیت علیهم السلام به قاعده ی طلایی اشاره شده و استنباطهای مهمّی پیرامون آن انجام شده است. 👈در نوشته ی سوّم بیان کردیم که در روایات به شکل خیره کننده ی قاعده ی طلایی به قاعده ای بالاتر ارجاع یافته و یکی از مصادیق تواضع و دوری از تکبّر عنوان شده و یک دوره شبکه و سلسله مفاهیم اخلاقی بر محور مبارزه با أنانیّت و ظهور توحید بسته شده است. 👈فهم عمیق این نکته توان فهمی و استنباطی عمیقی برای مجتهد دانش اخلاق به ارمغان می آورد. 💡در این نوشته به ذهنم خطور کرد از آن حقیقت ساری اخلاقی بگویم که عروة الوثقایی برای وصول به نهایات منازل السائرین کوی سعادت است. 👈به گونه ای از همان ابتدا تا آن انتهای همراه سالک بوده و همه ی روابط اخلاقی در دل آن معنا پیدا میکند. در نوشته ی گذشته بیان کردیم که «تواضع» نام بارز این عروة الوثقی در ادبیات دینی است. ⬇

🔹این ریسمان محکم نامهای دیگری هم دارد که گاهی در ادبیات دینی برای بیان آن در تبیین روابط اخلاقی و لمّیتها و بیان احکام معنوی از آنها نیز استفاده شده است. در دل هر نامی توجّهی دیگر به آن نهفته که جاذبه ی بیشتری برای برخی از نفوس دارد. اینها چهره های گوناگون یک حقیقت واحد است. 🔸«نامهای دیگر عروة الوثقای اخلاق»🔸 🔸«صبر بر حق»🔸 قبلش یک نکته ی دیگری در مورد قاعده ی طلایی بگویم قاعده ی طلایی نیز همانطور که گذشت ریشه در انصاف دارد و انصاف هم ریشه در تواضع و دوری از تکبّر. البته میتوان از ادبیّاتهای دیگری نیز برای تبیین مراتب رشد اخلاقی استفاده کرد که آنها نیز در آیات و روایات مورد توجّه قرار گرفته است. مانند ادبیات حقّ و باطل. در این مورد مثلا باید گفت قاعده ی طلایی ریشه در انصاف دارد و انصاف ریشه در حقّ و صبر بر آن و دوری از باطل دارد. 👈این حق گرایی و پرهیز از باطل نیز وقتی بالاتر و لطیفتر شود انسان را به توحید و فنا میکشاند و مضمون «یا بنیّ اصبر علی الحقّ و ان کان مرّا» و سوره ی مبارکه ی عصر محقّق میشود. البته چون مرادمان فعلا آن سویه ی عملی حق و باطل است مفهوم صبر بر حق برجسته میشود. 🔸«اخلاص»🔸 همچنین میتوان از ادبیات اخلاص و شرک هم استفاده کرد. این دو نیز در ادبیات دینی استفاده شده و توان آن را دارد که همه ی مسائل در خلال آن بازبینی شود. اخلاص سر از توحید و شرک نیز سر از کفر محض در می آورد. 🔸«طهارت»🔸 از ادبیات طهارت و رجس نیز میتوان استفاده کرد. با ارتقا در مراتب طهارت به طهارت محض میتوان رسید و یک دوره دستورات را مبتنی بر آن بیان نمود. قونوی در شرح حدیث نخست از اربعین حدیث یک دوره سلوک اخلاقی را مبتنی بر مفهوم طهارت تبیین نموده است. 🔸«حرّیت»🔸 گاهی در روایات از مفهوم حرّیت و رهایی هم استفاده شده که مخصوصا امروزه ادبیّات گیرایی برای نشان دادن این حقیقت ساری است که انسان را میتواند به آن نهایات برساند. حرّیت در برابر قید و تعیّن است که مخصوصا در مباحث عرفانی به صورت ویژه مورد توجه قرار گرفته است. حتّی برخی مفاهیم دیگر هم اجمالا چنین استعدادی دارند. مثل مفهوم فتوّت که با همین حرّیت قرابت خاصّی داشته و زمانی بسان یک عروة الوثقی به آن چنگ زده میشد. 🔸«صدق»🔸 یکی دیگر از چهره های این حقیقت ساری و ریسمان محکم صدق است. میتوان یک دوره سلوک را مبتنی بر ادبیات صدق و نفاق شورانده و تبیین نمود. در مضامین دینی هم در مواضع زیادی آمده است. 🔸«چهره های دیگر ریسمان اخلاق»🔸 گاهی برای تمسّک به این حقیقت و ریسمان از اسمهای دیگری هم مدد گرفته شده است. مثلا مفهوم صلاح و عمل صالح که آنقدر این صلاح لطیف و لطیفتر میشود که به توحید محض ختم میشود. و یا مفهوم تقوا نیز مستلزم نوعی خدا دیدن و خود ندیدن است که تا نهایات همراه انسان است. مفهوم عبودیّت و بندگی نیز اینگونه است. عبودیّتی در برابر استقلال و مالکیّت. مفهوم نور و ظلمت هم اینگونه است. البته فعلا آن سویه ی عمل نورانی و ظلمانی مدّ نظر است. 👈گاهی نیز این ریسمان خود را در قالب عقل جلوه میدهد. در این زاویه همه چیز در نبردی میان جنود عقل و جهل شورانده میشود. اینها هر کدام نکات و ظرفیّتهای خود را دارد که باید توسّط فرهیختگان مورد بحث و تدقیق قرار گیرد. 👈خلاصه آنکه این حقیقت نورانی ساری در همه ی روابط اخلاقی تا آن غایت غایاتش که تقرّب و فنا است را میتوان از لحاظهای مختلف نگریسته و نامهای مختلفی داده و با آن تا نهایت رفت. 👈با توجّه به اینکه هر کدام از این چهره ها جاذبه ها و توجّه های گوناگونی را در برداشته و انسانها را از دامنه های مختلفی به قلّه ی سعادت راهبری میکند میتوان آنها را ریسمانهای مختلفی هم در نظر گرفت که از عرش به فرش آویزان شده است. 👈همه ی امور اخلاقی به شکل به اینها بر میگردند و تبیین میشوند. ریسمان تواضع! ریسمان صبر بر حق! ریسمان اخلاص! ریسمان طهارت! ریسمان حرّیت! ریسمان صدق! و... . ⚪️وقتی چنین است میتوان فضاهای گوناگونی در اخلاق ترسیم نموده و بسته به روحیه ی خود و یا مخاطب آن را برجسته نمود. البته ترکیب اینها هم مشکلی ندارد. مثلا محور قرار دادن مبارزه با أنانیّت و تحصیل مراتب طهارت و زلالی و پاکی ترکیب گیرایی است. ولی اگر به شکل خاصی تمرکز بر یکی که متناسب با ذوق و روحیه است رخ دهد زودتر انسان مسائل برایش روشن میشود. در یک فضا مفهوم مبارزه با أنانیّت در رأس توجّه قرار میگیرد. حقیقتا هم منطق عمیق و گیرایی است که نفوس خیلی زود با آن ارتباط برقرار میکنند. در فضای دیگر مبارزه با نفاق و در فضای دیگر مبارزه با باطل و یا مبارزه با جهل و بردگی و قیود ... . ✔️دانستن این امور تأثیر شایانی در واضح شدن فضای سلوک اخلاقی و در دست گرفتن مناط اصلی احکام اخلاقی و تبیین روابط آنها و شناخت روح حاکم بر فضای سلوک معنوی دارد. 👈در نوشته ی دیگر ان شاء الله به شرح حدیث مورد بحث میپردازم.

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۴) «مشق معنوی» 🔹فرزندم کلاس اوّل دبستان است. زمان ما وقتی حروف الفبا را یاد میگرفتیم آنقدر تکلیف و مشق مینوشتیم تا برایمان ملکه شود. ولی اینها اصلا اینطور نیستند! چندان مشقی نمی نویسند. بعد از هر حرف الفبا که یاد میگیرند جشن میگیرند!😦😑 🔸همین است که تک تک حروف را میتواند بخواند ولی در اینکه ترکیب آنها را بخواند آدم را بیچاره میکند! گاهی آدم احساس میکند نکند خدای نکرده خنگ است؟!😐 ولی نه اتفاقا هوشش هم بالاست! مشکل از همینجاست که اینها مشق میخواهد! مشق! 💡وقتی به این مطلب فکر میکردم به ذهنم خطور کرد اینها حکایت خود توست! همین است که اینگونه در غفلت زندگی میکنی! 🔹این همه علوم توحیدی فراگرفته ای! ولی چرا عمل نمیکنی؟! میدانی مشکلت چیست؟! مشکل این است که از همان ابتدا نفهمیدی و برایت جا نیانداختند که اینها هم تمرین و تجزیه و ترکیب و مشق شب و املا میخواهد! عمل کردن و تلقین معنوی و در کام جان نشاندن میخواهد 🔸وقتی یاد گرفتی خدایی داری و خدایت رزّاق است دیگر باید مشقش میکردی! وقتی فهمیدی خدا سمیع قریب است باید دعا را مشق میکردی! وقتی فهمیدی علیم قدیر رحیم است باید توکّل را مشق میکردی ... . گمان کردی مدام فقط باید بشنوی و بخوانی؟! اگر مردِ کاری، درِ دوست باز است وگر قصّه خوانی، حکایت دراز است 🔹ابله و وامانده تویی نه این فرزند! تویی که اینها را خوب میدانی ولی باز وقتی موقعش میرسد گویا هیچ نمیدانی! کافری! اینقدر یاد گرفتی و عمل نکردی که برخی از علم هم زده شدند و بازار دانایی را کساد کردی: «إِذَا ضَيَّعَ الْعَالِمُ عِلْمَهُ اسْتَنْكَفَ‏ الْجَاهِلُ‏ أَنْ يَتَعَلَّمَ»

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۵) «دم گرفتن» «عیبی در منبرها» 🔹تلاوت سوره مبارکه شوری سید متولّی عبد العال را گوش میکردم. گویا در یک استودیو خوانده و برخی بودند که اللّه اللّه میگفتند! یکی از عزیزان گفت ایشان چند نفر با خودش میبرده تا دم بدهند و سر ذوق بیاید! 🔸دوست دیگرمان گفت موکب داران عراقی به شکل برجسته ای با واعظ هنگام منبر ارتباط و تعامل برقرار کرده و با صدای بلند تأیید میکردند! گفتند یکی از طلاب آفریقایی طبق فرهنگ آنجا شخصی پای منبرش مدام میگوید صحیح است! مقداری هم به او پول میدهند! 💭خودم هم منبر برخی از پاکستانی ها را که دیده بودم همین را میدیدم که چطور با منبری تعامل داشتند. ✔یکی از اموری که بزرگان ما آن را تبدیل به فرهنگ نکرده اند همین است که چطور مستمعین ادب تعامل با واعظ را رعایت کنند. گاهی ما میخواهیم با صلوات گرفتن این را تأمین کنیم که اصلا این کارکرد را ندارد. ✔وقتی این ادب را بیاموزند هم خودشان بیشتر توجّه میکنند و مسامع قلبشان باز میشود و هم منبری را سر ذوق می آورند و هم جلسات با نشاط میشود. این را مداح ها خوب فهمیده اند ولی منبری ها نه! 🔹در مباحث علمی هم اگر انسان دم نگیرد اوج نمیگیرد! همین است که تدریس مخصوصا برای مخاطب خوب میتواند برای معلّم آموزنده و منبع خطورات و الهامات باشد. بنده خودم جاهایی که مخاطب خوب گوش میکند حقیقتا مطالب عمیقی به ذهنم خطور میکند که اصلا در حالت طبیعی نمی آید. 🔸اصلا خیلی ها نمیدانند چقدر استعدادها دارند که چون دم نگرفته اند شکوفا نشده! در امور معنوی هم حضور نزد صالحان و اجتماع مؤمنین به انسان دم میدهد. گاهی حتی آدم گر میگیرد.

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۶) «نعمت اذان» 🔹تا ظهر جلسه ای داشتیم. تمام که شد با یکی از عزیزان از پلّه ها پایین می آمدیم ناگهان صدای اذان همه جا را گرفت! از بلندگوی مدرسه و از درون فضای ساختمان و از گوشیهای تلفن همراه! جاذبه اش دل سیاه من را هم گرفت! 🔸گویا ملائکه الهی طبل ملکوت را برای ما هبوط کردگان به این دار ظلمت و غفلت به صدا در آورده اند! گویا میگویند: تو را ز کنگره ی عرش میزنند صفیر ندانمت که در این دامگه چه افتادست 🔹 به این عزیزمان گفتم فلانی میدانی چه نعمت بزرگی است که مملکتمان اذان علوی دارد؟! آدم وجودش را لذّت فرا میگیرد! دوست دارد به سجده بیافتد و گریه کند و خداوند را سپاس بگوید! و چه صدای دلنشینی و چه عطر دل انگیزی است که از روی عادت از آن غافلیم! 🔸از شخصی که در بلاد کفر زندگی میکرد شنیدم که با سوزی میگفت شما نمیدانید چه نعمت بزرگی است که اذان دارید! ما اینجا در این ظلمات کفرستان خیلی دلمان تنگ میشود! گویا رها شده در یک ظلمات بی انتهاییم و کسی به ما محل نمیگذارد! 🔹این برادر عزیزمان گفت برای تبلیغ به ایالت کارناتاکا هندوستان رفته بودم. روز عاشورا مصادف شده بود با جشن دیوالی هندوها! جشنی به قدمت تاریخ که به یمن ورود لاکشمی خدای توانگری و لذّت برگزار میکنند! 🔸به خاطر عاشورا آنقدر دلم گرفت که بارها به گریه می افتادم! خدا را شکر که ما را به جای لاکشمی و شیوا و گانشا و لات و عزّی با خودت و با اولیائت آشنا کردی! همین نعمت برای آنکه عمری سرخوش شده و هر رنج و مصیبتی دیگر برایمان سهل شود کافی است. 💔و چه خونهای پاکی که جاری شد تا این نعمت اذان در مأذنه ها برایمان باقی بماند...

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۷) «درخت میوه یا بوته زار؟!» 🔹چند سالی است از نزدیک درگیر تحوّلات علمی کتب درسی حوزه های علمیه هستم. شاهد یک تحوّل بزرگ در استعاره ی شناختیمان پیرامون جامعه حوزوی هستیم! در گذشته گویا جامعه ی حوزوی بسان یک درخت میوه تصوّر میشد. 🌳شاید بسیاری جایگاه میوه نداشتند ولی زمینه ی ظهور این میوه ها بودند و این میوه ها بودند که به فعالیت این نهاد معنا میدادند. لذا همه چیز به شکل طبیعی برای به ثمر نشستن بهتر این درخت بود. فضای حوزوی نخبه گرا بود. 🔹حاضر نبود در کتابهایش طوری به بدنه توجّه اصالی کند که جای ریشه و تنه با میوه عوض شود! تا دیگر این ثمرات شیرین به بار نیاید! ولی امروزه با توجّه به نیازهای نوین جهت استفاده از ظرفیّتهای حوزوی در عرصه های گوناگون توجّه بیشتری به این بدنه و تنزیل سطوح القاء مباحث شده است. 🌿همین باعث شده به جای نشانه گرفتن ملکه علم به دنبال مدارکی برای رتبه بندی اعتباری عموم طلاب باشند. چون قرار است از بدنه استفاده کنند. آن استعاره ی کلّی ولو ناخواسته تبدیل به بوته زاری شده که هر چند آن میوه نباشند ولی در حدّ خودشان مفید و با طراوت و زیبایی باشند! 🔹مرادم جهت این تحوّل در کتب درسی و معنای آن است نه در اصل آن. آنچه دیده میشود توان بار دادن میوه هایی مثل شیخ انصاری ها و علامه ها را ندارد. این درخت را از ریشه نکنید! باغبانی اش کنید! به فکر آنهایی هم باشید که در این کتب نوین دیگر دم نمیگیرند و بزرگ نمیشوند. 🍏آنهایی که اگر میوه شوند همه از برکاتشان متنعّم میشویم و با یک مکاسب و المیزان یکباره دست همه را میگیرند و فضای ذهن همه را فاخر میکنند.

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۸) «هیجان مقدّس» 🔹در مسیر پیاده روی استخر که مخصوص کمر خسته ها😊 است راه میرفتم! دو نفر با هم صحبت میکردند. به گوشم رسید یکی به دیگری میگفت حالا فوقش سه سال جنگ! چهل سال است انقلاب کردیم و عین چهل سال است که دارند میجنگند!😐 کمی هم زندگی کنیم! 🔹صدای این عزیزان را که شنیدم گویا یک دفعه خودم را رها شده در یک زندگی بی ماجرای بی هیجانی دیدم که کار به هیچ چیزی ندارم و مانند شتری فارغ از همه جا تنها به فکر آخورم و در حال چریدنم و دیگر هیچ! «يَهْضِمُونَ مَالَ اللَّهِ هَضْمَ الْإِبِلِ نَبْتَةَ الرَّبِيع‏» 🔸از این حجم از کسالت و خستگی موجود در این محاوره جانم آزرده شد! آن کرختی معنوی نهفته در تعبیر اثَّاقَلْتُمْ إِلَى الْأَرْض برایم جلوه کرد. گویا تازه متوجّه یک نعمت بزرگی شدم که به خاطر عادت، لذّتش را فراموش کرده بودم: 🔻لذّت هیجان مقدّسی که خداوند متعال به مجاهدان راه خودش میدهد. آن معنای شیرین و آن لذّت هیجانی که در مبارزه با کفر و تاریکی و جنود جهل تجربه میکنند🔺 🔹اینها چقدر زندگی کسالت بار بی ماجرایی دارند!😣شاید همین است درکشان نمیکنیم چرا اینقدر غُر میزنند! وقتی این هیجانهای مقدّس را رها میکنند محتاج هیجانات باطل موسیقی ها و فیلمها و شهر بازی ها و معصیتهایی میشوند که عشری از اعشار این هیجان را هم ندارد: «من منع حقّا للّه عزّوجلّ أنفق فی باطل مثلَیه» 🔸مشکل اینها این است که یادشان رفته برای چه به این دار فانی هبوط کردیم! حکایت این سرا حکایت جنگ و جهاد و سفک دماء است! همانکه ملائکه قبل از خلقت انسان دیدند. آخر معنای این زندگی جز این جهاد مقدّس و هیجان بزرگ چیست؟

باسمه تبارک و تعالی (۷۴۹) «ساکنان کاروانسرای زمین» «جایی دور از همه جا!» 🔹دوست داشتم یک نقطه ی دور دستی بروم و از همه چیز جدا شده و تنها باشم. گفتم یک تفرّجی در کره ی زمین بروم ببینم چه خبر است! دیدم دورترین نقطه ی مسکونی جهان جزیره ای کوچک به نام تریستان دا کونا در اقیانوس اطلس است. 🔸حدود دو قرن است توسّط یک پرتغالی به همین نام کشف شده! نزدیکترین خشکی به آن بیش از سه هزار کیلومتر فاصله دارد! اندکی سکنه کشاورز هم دارد. خوشبختانه توریستی هم نیست. 🔹جایی دور از همه جا! تا چشم باز میکنی یا آبی آسمان را میبینی و یا آبی اقیانوس را یا سبزی این جزیره ی کوچک با این سکنه ی اندک را! خودم را در آنجا تصوّر کردم و مقداری در طبیعت آنجا، خیالم تنفّس کرد و مقداری سرحال آمدم! 🔹دیدم آنجا هم نزاع این جنود عقل و جهل هست. آنجا هم حکایت حکایتِ نفس و شیطان و ملک و مرگ و معاد و ابدیّت است. گریزی از این حقائق نیست. دنیا جای آسودگی نیست! دار ابتلاء است. حال که چنین است پس برگرد به همان جایی که پروردگارت برای ابتلائت برگزید! به دلم افتاد: 🔻این کره ی خاکی یک کاروانسرایی است که فعلا ساکنینش ماییم! همیشه ساکنینی داشته که آمده اند و رفته اند! هر کدام هم مشکلشان این بود که فکر میکردند نمیروند! طوری زندگی کردند که گویا تا ابد ساکن اینجایند! ندانستند که این گوی معلق در این آسمان بی انتها مسافرخانه ی مسافران ابدیّت است! و قرآن عزیز از چه عبرت عمیقی پرده برداشت آنجا که فرمود بروید آثارشان را در این کره ی خاکی ببینید! اهرام فراعنه را! خانه ی های سنگی ثمودیان را! ای هبوط کردگان از عوالم نور! اینجا وطنتان نیست!🔺

باسمه تبارک و تعالی (۷۵۰) «ارواح سرگردان» «دارم با زندگیم چیکار میکنم؟!» 🔹یکی از اقوام دورمان پیرمرد و پیرزنی هستند که بچه دار نشده اند! در همان روستای پدربزرگیمان زندگی میکنند. گاهی که به خانه ی آنها سر میزنم گویا یک دفعه به دنیایی که با آن غریبه ام وارد میشوم! وارد منزلشان میشوی گویا به دل تاریخ پرتاب شده ای! 🔸با یک تعیّن دیگری از انسان و زندگی و نحوه ی تعامل با عالم و با یک عقل دیگری مواجه میشوی! هیچ تناسبی با خانه های ما جز در معدودی از وسایل امروزی ندارد. اگر مثلا عکسی جایی از دیوار هست این یعنی شاید از نیم قرن پیش تا حالا هست. تقریبا هیچ تناسبی در هیچ جایش با مد امروز ندارد! 🔹مشغول کشاورزی و دامداری خودشانند و وقتی به خانه میرسند با هم مینشینند و چایی میخورند و قرآن میخوانند و زود میخوابند و همینطور ... . وقتی نوع زندگی آنها یادم می آید واقعا نسبتش با زندگی خودمان برایم برجسته میشود! ✔چون یک نمونه ی عینی و ملموس است برایم باور پذیر میشود که ما به تبع بشر نوین اساسا زندگی خاصی را انتخاب کرده ایم! هرگز –و باز هم تأکید میکنم- هرگز زندگیمان امری طبیعی نیست که پیرامون چند و چونش تأمّل نکنیم. واقعا میتوانست طور دیگری باشد. 👈ویژگی بارز زندگی این دو نفر در یک آرامش و تعاملی دیگر با زندگانی در این کره ی خاکی است. حرفی نمیزنند ولی زندگی آنها حرفی را خطاب به زندگی ما داد میزند! آنهم اینکه: 🔻زندگی را سخت گرفته اید! آرام باشید! زندگی را زندگی کنید! زندگی همینجاست! در پی اش ندوید! والّا از شما دور و دورتر میشود و روحتان در یک تاریکی غریبی سرگردان و سرگردانتر میگردد!🔺 ⬇