عناوین کتابهای منتشر شده درخصوص تاریخ و پیشینه منطقه از ماربین به خمینی شهر

اطلاعات جامع در خصوص ماربین، سده، همایونشهر و خمینی شهر نشانی سایت دانشنام خمینی شهر: daneshnam.ir نشانی کانال دانشنامه ای شهرستان خمینی شهر https://eitaa.com/daneshnam_khomenishahr

مهربین افسانه یا واقعیت اسناد و مدارک متعددی بر وجود شهری درحاشیه عارضه طبیعی که اکنون به آتشگاه معروف است دلالت می کند که مهرین یا مهربین نامیده می شده و تا قرون اولیه پس از ورود اسلام به منطقه هم رونق داشته ولی به تدریج در اواسط سده چهارم قمری شهر مهرین ازرونق افتاده و به روستایی تبدیل شده است. وجود دژ ماربین یا آتشگاه، کشف سفالهای چند هزار ساله در حاشیه آن، وجود دژهای سه گانه، اسناد نوشتاری مورخین و اسامی کهن دلایل این ادعا هستند. پیشینه ماربین در کتاب های مختلف از قرون اولیه اسلام تا عصر حاضر با عناوین مهرین ماربین و گاه ماربانان از این منطقه یاد شده است. در این منابع اطلاعات مفیدی از منطقه به لحاظ تاریخ تاسیس، حدود جغرافیایی، شرایط زیست محیطی، کشاورزی، آب و هوا و دیگر منابع وجود دارد. جغرافیا دانان قرون اولیه اسلام هر کجا که نام از جی می آورند در کنار نام ماربین است وگاه در مقام مقایسه شرایط جی را نزدیک به ماربین ذکر می کنند. گزیده ای از این متون آورده می شود حافظ ابونعیم اصفهانی مورخ قرن چهارم و پنجم ابونعیم اصفهانی در ذکر اخبار اصفهان می نویسد: مساحت اصفهان صد و بیست فرسنگ در صد و بیست فرسنگ است وسه استان،30 رستاق (بخش)، 120 طسوج (دهستان)، 5 هزار قريه(ده) و هفت مدينه (شهر) دارد.: كهته(کهنه)، جار، جی، قه، مهرین، دررام، سارويه. از اين هفت شهر چهار شهر ويران شده و سه شهر تا دوره اسلام باقی مانده است.این سه شهرعبارتند از جی، مهرین و قه.اين سند حاکی از آن است که مهرین یا مهربین شهری بوده که قدمتش به قبل از اسلام می رسد. اصفهانی، حافظ ابونعیم، ذکر اخبار اصفهان ترجمه کسایی نورالله، تهران، سروش، 1393. ابونعیم ابونعیم متولد 334 ق در مورد ماربین می گوید: اسحاق گفت ماربین را یوشع پسر نون ساخت و در این باب گویند که وی در همه جای دنیا می گشت تا به اصفهان رسید و در جایی منزل گزید که آن را ماربین می گفتند ابونعیم اصفهانی، حافظ، مترجم دکتر نوراله کسایی، ذکر اخبار اصفهان، تهران، سروش ،1376 ص 156 ابن فقیه ابوبکر اسحاق همدانی معروف به ابن فقیه صاحب کتاب البلدان مربوط به قرن سوم که مختصری از آن باقی مانده است. روستاهای اصفهان را جی، ماربین، لنجان، براعان، برخوار، رویدشت، اردستان، کروان، برزاوند، دارک، فریدن و قهستان و.... ذکر کرده است و می گوید چون طهمورث پادشاه شد در اصفهان در ماربین و رویدشت ساختمان کرد. ابن فقیه ترجمه مختصر البلدان ترجمه ح. مسعود، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1349،ص98. ابن خرداد ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله اِبْن خُرْدادْبِه‌ْ، جغرافی‌دان، تاریخ‌ نویس و موسیقی ‌شناس ایرانی سده سوم قمری و نویسنده کتاب المسالک و الممالک، منطقه ماربین را یکی از رستاق‌های اصفهان می‌داند که طهمورث پادشاه افسانه‌ ای بنا نهاده و آتشکده‌ای بر آن قرار دارد ابن خردادبه، المسالک و الممالک 1371 ترجمه سعید خاکرند، موسسه مطالعات وانتشارات تاریخی، تهران،1371، ص 24. برپایه نوشته های این کتاب می توان ماربین را شهری از پیش از اسلام دانست که مورد توجه مهاجرین آریایی بوده و آنها روستاها و شهرهای با ساختار ساسانی در آن بنا کرده اند. احمد ابن رُسته ابن رُسته یکی از کاشفان و گیتاشناسان بزرگ جهان بود که در حدود ۹۰۳ میلادی برآمد. او ایرانی و زاده منطقه رُسته اصفهان بوده است. دانش وی درباره مردم اروپا و غیر مسلمانان آسیا وی را به منبعی معتبر تبدیل کرده بود. وی حتی درباره وجود جزایر بریتانیا و ولایات هفت گانه آنگلوساکسون اطلاع داشت. وی در باره ماربین می نویسد:« مارابین در حدود شهر جی واقع است و یکی از محل های گردش و تفریح خسرو بوده است و کیکاووس در آن جا قصری ساخته و بهمن پادشاه پسر اسفندیار آن را تصرف و سوزاند و پایین تر آن قلعه بنا نهاد و درآن آتشکده ساخت». کاظمی یاغش، آتشگاه اصفهان، اصفهان، مرکز اصفهان شناسی و خانه ملل شهرداری اصفهان،1386، ص133 ابن حوقل محمد بن علی بن حوقل معروف به ابن حوقل جغرافی ‌دان سده چهارم هجری قمری است. وی ماربین را نزدیک اصفهان خوانده و می آورد:« در مغرب اصفهان ده ماربانان واقع است این ده در مغرب رودخانه قرار دارد و در پایین آن در کنار رودخانه دو صیعه بزرگ به نامهای بتروکان و مهرگان هست» سفرنامه ابن حوقل ترجمه دکتر جعفر شعار در وصف اصفهان ص108 مافروخی مولف محاسن در قرن چهارم و پنجم زمانی که در باره تعمیر جی به دستور فيروز ساسانی ( فوت 472 م) صحبت می کند فرمان را خطاب به آذر شاپوران، پسر آذرمانان پهلوان از ديه هرستان از روستای ماربين صد و هفتاد سال پیش از اسلام ذکر می کند که خود سندی است در مورد قدمت منطقه ماربین وآبادی های آن مافروخی اصفهانی، مفضل بن سعد(1385)، محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، اصفهان، مرکز اصفهان شناسی.ص39

نگاهی به وقایع قرای ثلاثه از صفویه تا تحریم تنباکو در متون دوران صفویه از جمله طومار شیخ بهایی و تذکره نصرآبادی پس از نام خوزان، فروشان و ورنوسفادران «از قرای ثلاثه» آمده است واین نشان می دهد که منطقه با عنوان مذکور شناخته می شده است که البته، مرکز ماربین بوده است. از صفویه تا رایج شدن نام سده برگ‏های زیادی از تاریخ در این منطقه رقم خورده که خلاصه ای از آنها پیش روست: از همان اوایل ظهور حکومت صفویه افرادی از آبادی‏های ماربین از جمله خوزان به مناصبی دست یافتند. در راس آنها یاراحمد خوزانی بود. شاه اسماعیل یکم پس از درگذشت وزیر نجم مسعود گیلانی در خامنه، وزارت را به او سپرد و وی را نجم ثانی نامید. سعدالدین عنایت‏اله خوزانی وزیر دیگر صفوی بود که شاه تهماسب یکم در سال913 خورشیدی مقام وزارت را به وی داد. از سوی دیگر شرایط انتخاب پایتختی اصفهان توسط شاه عباس سبب شد تا شاعران و هنرمندانی در آبادی‏های ماربین رشد و نمو کنند. در تذکره نصرآبادی اسامی تعدادی ازآنها آمده است. مولانا عبدالحق، موسیقی‏دان و شاعر ورنوسفادرانی، ميرزا‏محمد شفيع خوزانی، هنرمند، واقف و خیر، شاغل در دفترخانه سلطنتی صفوی و بانی مدرسه شفيعيه، میرزاحسن‌علی نصرآبادی، از شاعران و صاحب منصبان دوره، شاه عباس اول، کلبعلی ورنوسفادرانی، استاد سنگ‏تراش چیره دست، شاعر، کاتب سجلات و فرزندانش، محمد شریف و حیدرعلی از جمله آنها بودند. فضلی خوزانی، نگارش افضل‌التواريخ را در این دوران به پایان رساند. در عصر صفوی عصارخانه ورنوسفادران از عناصر تولیدی بازار ورنوسفادران بنا نهاده شد و حلاجی در این بازار رونق ویژه داشت. تعمیر و توسعه مسجد جامع خوزان در سنه 1036 خورشیدی اتفاق می افتد. از آنجا که شاه عباس قبایلی را از آسیای میانه به مناطقی از اصفهان کوچ داد، عده‏ای مهاجرت این اقوام و قبایل را در این دوران به آبادی‏های بزرگ ماربین مطرح می کنند. از سوی دیگر در این سالها به دلیل محدودیت‏های ایحاد شده توسط حکومت صفوی برای زرتشتیان عده‏ای از آنها از آبادی‏های ماربین به روستای خرمشاه یزد مهاجرت کردند. در دوران صفوی باران سیل آسا، طغیان زاینده رود و شیوع طاعون و قحطي در اصفهان به کرات اتفاق افتاد، از جمله در دوره شاه سليمان، که دلیل آن نحسی ایام تاجگذاری وی تشخیص داده شد و منجر به تکرار مراسم تاج‌گذاری، تغییر نام شاه و ضرب دوباره سکه و مهرهای سلطنتی با نام جدید سلیمان می‏شود تا بلایا بر طرف شود. اما مهمترین رخداد در این دوران سقوط اصفهان به دست محمود افغان در آبان 1101 (محرم۱۱۳۵) بود. محاصره اصفهان به دنبال یک شورش داخلی از یکی از شهرهای سُنّی‌نشینِ ناراضی آغاز شد. به دنبال آن شورشیان به رهبری محمود و همراهی بلوچ‏ها و زرتشتی‌ها به اصفهان رسیدند و شهر را به محاصره درآوردند. در نتیجه در پایتخت قحطی سختی حکمفرما شد و پس از شش ماه، شاه سلطان حسین اصفهان را بدون قید و شرط تسلیم محمود کرد. در این شرایط اهالی سده تسلیم نشده و مقاومت جانانه‏ای در مقابل آنها انجام دادند. حکومت غلجایی‌ها(افاغنه) در ۱۱۰۸ خورشیدی (۱۱۴۲ قمری) به پایان ‌رسید. و کسانی مانند نادر به فکر احیای حکومت صفویه و سپس تشکیل حکومت جدید افتادند. از آنجا که هسته مقاومت از پیش در مقابل افغان‏ها در ورنوسفادران تشکیل شده بود، نیروهای آن به لشکر نادر پیوسته و در نبردهای وی شرکت کردند، از جمله علی‏خان کیانی در حمله نادر به هندوستان یکی از سرداران وی بود. همچنین تعدادی از صاحب منصبان قرای ماربین اواخر دوره صفوی به نادر پیوستند، ولی در ادامه نادر بر تعدادی از آنها مانند میرزا فتح‏اله جناب خوزانی و محمد ابراهیم خوزانی غضب کرد و دستور قتل آنها را داد. محمد ابراهیم خوزانی از علمای قرن دوازدهم، در فقه، اصول و حکمت، قاضی اصفهان و قاضی عسکر نادر بود. بعضی از پژوهشگران معتقدند نادرشاه اموال اینان را برای مخارج لشکرکشی‏ های خود صرف کرد. در این دوران نیز هر چند سال یکبار تا پایان دوره قاجار قحطی در کشور از جمله آبادی‏های ماربین تکرار می‏شده است که قحطی سال ۱۲۱۰(1247 ه. ق) که سه سال طول کشید و مردم علف می‏خوردند و گندم یک من چهار هزار دینار شد و قحطی سال ۱۲۵۰(1288 ه. ق) معروف به آدم خوری از مشهورترین آنها هستند. در این شرایط حکام کشوری و منطقه ‏ای به چپاول مردم می پرداختند، تنها در دوران کریم‏خان زند وی تلاش‏های فراوانی برای مبارزه با قحطی و کمک به مردم از جمله در اصفهان و بلوک آن نمود. وی آقا محمد ماربینی از آبادی رهنان را به سمت حاکم اصفهان منصوب کرد. ساخت حمام بزرگ در رهنان، سرای گلشن و بازار جنب آن در بازار بزرگ نقش جهان در کارنامه وی وجود دارد عده‏ای عنوان می‏کنند، آقا محمد خانه ‏ای نیز در محله گاردر داشته است