چارچوب کلی در روش تحقیق تاریخ ذیلا به مراحلی که یک محقق در تحقیقات تاریخی خود می بایست طی کند ، اشاره می‌شود: ۱_ دست یافتن به نقل تاریخی متواتر، که هرگاه سخن عده زیادی از ناقلین یک حادثه متفق بود برای اثبات موضوع تاریخی کفایت می‌کند بلکه در بیشتر اوقات انسان قطع به درستی آن حادثه پیدا می‌کند. اگر نقل کننده‌ها در بعضی از فرازهای حادثه اتفاق داشته باشند در همان فراز تواتر به دست می‌آید نه فرازهای دیگر. و اگر در اصل حادثه متفق باشند ولی در خصوصیات حادثه با هم اختلاف داشته باشند فقط اصل حادثه متواتر خواهد بود نه خصوصیات و جزئیات آن. ۲_ اگر نتوانیم به تواتر که علم و آگاهی در پی دارد دست بیابیم ، می‌بایست به دنبال اطمینان و ظن پیدا کردن به صدق حادثه‌ای که عده زیادی نقل کرده‌اند ، باشیم ؛ زیرا اطمینان داریم که آنها با هم تبانی به دروغ نکردند، این همان معنای روایت مستفیض است که اکثر مورخین یا عده‌ای از آنها نقل کنند و دیگران متعرض نشوند و یا نفی نکرده باشند. ۳_ اگر نتوانیم علم و یا اطمینان به وقوع رخدادی پیدا کنیم ، می‌توانیم به نقل ، اگرچه از جانب یک نفر باشد، وثوق و اعتماد پیدا کنیم. این وثوق خود به دو صورت است: الف) در اثر تحقیق در شرح حال ناقل و اطلاع بر خصوصیات شخصی او ، که وی مردی بوده مورد اطمینان و راستگو و خالی از دسیسه و دروغ و خدعه ، و اطمینان یافتن به نقل او ، آن هم بدین سبب که می‌دانیم وی تعمدی به دروغ در این نقل تاریخی نداشته است. ب) اطمینان پیدا کردن به روح علمی مورخین ؛ انسان پس از ممارست و غور در مباحث علمی غالبا ظن پیدا می‌کند به روح علمی شخصی و پاکی نفس او ، بدین گونه که می‌داند این شخص به خاطر مرام و یا مصلحت یا دفاع شخصی خود ، دروغ سازی نمی‌کند. ۴_ پیدا شدن اطمینان به وقوع حادثه‌ای یا عدم وقوع آن فی حد نفسه از قرائن خارجی و یا اعتبارات عقلی، مثل اینکه سخنی تاریخی یا عملی به شخصی استناد داده شده باشد که مناسب با خطی مشی زندگی و یا مناسب با نظر دینی معروف از آن شخص باشد. [ _ سوال : آیا رسوخ اخبار کذب در یک منبع تاریخی ، منجر به مخدوش شدن اعتبار وثوق مولف آن و دیگر اخبار منقوله‌ او خواهد شد؟ _ پاسخ : خیر ] این مطلب ضرری به موثق بودن این مورخ در سایر منقولاتش نمی‌زند زیرا گاهی دروغ مستند به تعمد شخصی نیست بلکه در اثر سهو و فراموشی از آن ناقل یا رواة پس از اوست [و یا به علت معتبر جلوه کردن آن خبر در نزد آن مورخ از طرقی که خودش قبول داشته است ، بوده است] مگر اینکه در کلماتش زیاد از این گونه لغزش‌ها به چشم بخورد که در این صورت ظن به مورد اعتماد بودن وی از بین می‌رود. 📚 برگرفته از کتاب «پژوهشی در زندگی‌ امام مهدی (ع) و نگرشی به تاریخ غیبت صغری» ، سید محمد صدر(ترجمه محمد امامی شیرازی) ص ۳۸_۴۰ #روش_تحقیق_تاریخ #ویژه_محققین 🏛☜‌[ آن سوی تاریخ ]☞⁩🏛