📚 #در_بزمگه_ادب 📌ریشه شناسی کلمه #احداز یا #اهداز در زبان ترکان #همدان 💠در زبان #ترکان ناحیه همدان، کلمه ای وجود دارد با تلفظ احداز یا اهداز بر وزن الماس که به معنی نگهبان شب و شبگرد است. این که ریشه این کلمه چیست و تاریخ ورود این کلمه به زبان ترکان همدان با این معنی تا کدام سال، عقب می رود، موضوع این نوشتار مختصر است. 🔹 دکتر محمد #ریاض در مقدمه خود بر رساله فتوتیه میر سید علی #همدانی ص ۲۹۲ آورده است که: از قرن سوم تا ششم هجرى که زمان مخصوص نهضت جوانمردى عياران بوده است، فعاليت هاى آنان را به صورت پراكنده، قبل از اين تاريخ و بعد از آن نيز مى توان مشاهده كرد. در #شام (سوريه) و #عراق، عياران و شطاران از اوائل قرن دوم هجرى وجود داشته و خود را «فتيان» خطاب مى كرده اند؛ ولى بيشتر به نام «حدث» و «احداث» شهرت داشته اند. اين گروه آلوده به معاصى و اخلاق بد و غالبا دزد بودند. فتيان و عياران به اختلاف مذهبى فرقه ها توجهى نداشتند ولى از کتاب «الرحله» تأليف ابن جبير اندلسى (م ۶۱۴ ه) بر مى آيد كه فتيان سوريه كه آن ها را احداث مى گفتند سنيانی متعصب بودند و در شهر دمشق با شيعيان مى جنگيدند. 🔸به گفته دکتر #شفیعی_کدکنی در کتاب #قلندریه در تاریخ ص ۱۶۰، احداث جمع حدث به معنی جوان و نوجوان، نمی تواند بی ارتباط با «فتی» و «فتیان» به معنی جوان و نوجوان و جوانمرد باشد؛ همچنان که از دید تاریخی نیز در بعضی ادوار، احداث همان نقش فتیان را داشته اند. در واقع، احداث یک عنوان ثانویه برای فتیان و عیاران و پایبندان به آیین فتوت بود. ویژگی این احداث، مداخله در امور سیاسی بود. گاهی امیری را یاری می دادند و زمانی دیگری را به خواری می کشاندند. 🔹 در لغت نامه #دهخدا، واژه ای با عنوان «اعطاس» (بر وزن الماس) وجود دارد که ابتدا با تردید آنرا برگرفته از اعتساس عربی دانسته و بعد هم اشاره ای به واژه احداث نموده و آن را به معنی شبگرد و پاسبان شب دانسته است و در کتاب خاطرات فرید الملک قرخلری همدانی، به این که کلمه اعطاس در زبان #ترکان_همدان به معنی #شبگرد و #پاسبان است تصریح شده است. قرابت مخارج حروف دو کلمه اعطاس و احداث، قرینه ای قابل توجه در برگرفتگی کلمه اعطاس از کلمه احداث است؛ ویژه آن که دکتر کدکنی در حاشیه همان ص ۱۶۰ کتاب قلندریه در تاریخ، به نقل از کتاب فرهنگ نوادر دیوان شمس تصریح می کند که در بعضی ادوار، کلمه احداث، معنای نگهبان شب و عسس داشته است. 🔸با رجوع به سخن دکتر محمد ریاض که به فتیان شام و سوریه، احداث می گفتند و با توجه به این که اقامتگاه ترکان همدان ( #قراگزلوها ) پیش از کوچانیدن آنها در #دوره_ایلخانی در زمان امیر تیمور به ایران و نواحی همدان، منطقه شام بوده است، می توان این جمع بندی را نمود که ترکان همدان آنگاه که در منطقه شام بودند، در همان سده های ششم و هفتم هجری، کلمه احداث را که کلمه ای عربی است وارد در استعمالات زبانی رایج خود ساختند و آن را به صورت احداز یا اهداز تلفظ کردند و حالیه نیز در بین ترکان همدان به همین صورت تلفظ می شود. 🔹 در کتاب #راز_ربانى که کتابی است مربوط به سده هشتم و منسوب به میر سید علی همدانی ص۱۸۱ عبارت و بیتی وجود دارد که کلمه احداث به احتمال بسیار زیاد در آن به معنی نگهبان و عسس آمده است: «شحنه عشق بر سر راه دعوى «لا الله الا الله» از آن بسته است و احداث ابتلا و امتحان بر راه مدعيان نهاده. بيت احداث از آن، نهاده اندر ره عشق تا درنايد هر كه ندارد سر عشق» دو اضافه تشبیهی در این عبارت از کتاب راز ربانی وجود دارد که در هر دو، «مشبه به» از یک جنس است: «شحنه عشق» و «احداث ابتلا و امتحان». در اضافه اول، عشق به شحنه تشبیه شده و در اضافه دوم، ابتلا و امتحان به احداث؛ و نیک هویداست که شحنه با احداث به معنی نگهبان و عسس، قرابت مفهومی ویژه دارند. و آخر دعوانا ان الحمد لله رب العالمین ✍ محقق: دکتر رضا #جلیلی #من_ماسک_میزنم #به_امید_خدا_کرونا_را_شکست_میدهیم ─┅─═इई 🍃🌼🍃ईइ═─┅─ 🔆 رسانه فرهنگی، اجتماعی #فامنین_گرام در سه پیام رسان تلگرام،ایتا و سروش 👇 🌺🍃 @Famenin_Gram 🍃🌸